Türkiye’de Mali Baskınlık: 1980-2021 Dönemi için ARDL Yaklaşımı

Yıl 2022, Cilt: 18 Sayı: 1, 41 - 50, 29.06.2022

Neslihan Burgaz , Emin Ahmet Kaplan

Öz

Türkiye’de 2001 öncesi dönemde vergi gelirlerinin yetersiz olması sebebiyle kamu açıklarını karşılayamamış ve bu sebeple Merkez Bankası kaynaklarına yoğun şekilde başvurulmuştur. Bu durum hem enflasyonun sorununa neden olmuş hem de para politikasının etkin şekilde kullanılmasını engellemiştir. Kısa vadeli avans uygulaması olumsuz etkileri sebebiyle 2001 yılına kadar zaman zaman kaldırılmak istenmesine rağmen yeterli düzeyde vergi gelirlerinin olmaması bu uygulamanın en önemli finansman kaynağı olmaya devam etmesine neden olmuştur. 2001 krizden sonra ekonomide yaşanan dönüşüm sayesinde mali baskınlığı azaltmak için kısa vadeli avans uygulamasına son verilmiştir. Ancak 2005 yılına kadar kamu açıkları beklenen düzeyde düşüş gerçekleşmemiş ve Merkez Bankasının bağımsız hareket etmesini engellenmiştir. 2005 yılından sonra mali baskınlık gittikçe azalmaya başlamıştır. Çalışmada Türkiye’de 1980-2021 dönemi için mali baskınlık ilişkisini incelemek için ARDL yöntemi ile kısa ve uzun vadeli analiz yapılmıştır. Bağımlı değişken olarak enflasyon kullanılmıştır. Bağımsız değişken olarak ise geniş para arzı, kamu açığı, hazine bonosu, GSYH kullanılmıştır. Analiz sonuçlarına göre geniş para arzında, kamu açığında ve GSYH’de meydana gelecek %1’lik artış enflasyonu artırmaktadır. Hazine bonosunda meydana gelebilecek %1 artış ise enflasyonu çok düşük de olsa azaltmaktadır. Kısa dönem için geniş para arzında, kamu açığında ve hazine bonosunda meydana gelebilecek %1 artış enflasyonu azaltmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kamu Açıkları, Mali Baskınlık, Para Politikası, Enflasyon, ARDL Yaklaşımı

Fiscal Dominance in Turkey: ARDL Approach for the Period 1980-2021

Öz

Due to the insufficient tax revenues in the pre-2001 period in Turkey, the public deficits could not be met, and for this reason, Central Bank resources were heavily used. This situation both caused the problem of inflation and prevented the effective use of monetary policy. Although the short-term advance application was intended to be abolished from time to time until 2001 due to its negative effects, the lack of sufficient tax revenues has led to the fact that this application remains the most important source of financing. due to the transformation in the economy after the
2001 crisis, the practice of short-term advances has been discontinued in order to reduce financial dominance. However, public deficits did not
decrease at the expected level until 2005 and the Central Bank was prevented from acting independently. after 2005, the financial dominance began
to decrease gradually. In the study, short-term and long-term analysis was carried out with ARDL method to examine the financial dominance relationship for the period of 1980-2021 in Turkey. Inflation was used as the dependent variable. Large money supply, public deficit, treasury bills and GDP were used as independent variables. According to the results of the analysis, 1% increase in the large money supply, public deficit and GDP increases inflation. A 1% increase in treasury bills, which may occur, reduces inflation, albeit very slightly. In the short term, 1% increase in the large money supply, public deficit and treasury bills reduces inflation.

Anahtar Kelimeler

Public Deficit, Fiscal Dominance, Monetary Policy, Inflation, ARDL Approach.

Kaynakça

• AHMED, R., AIZENMAN, J., JINJARAK, Y., (2021), Inflation and Exchange Rate Targeting Challenges Under Fiscal Dominance, Journal of Macroeconomics, 67, 2.
• ATAÇ, B., (2009), Maliye Politikası, Turhan Kitabevi, Ankara, Gözden Geçirilmiş Sekizinci Baskı, 277.
• BASTI, E., (2006), Kriz Teorileri Çerçevesinde 2001 Türkiye Finansal Krizi, Sermaye Piyasa Kurulu, Yayın No:191, Ankara, 123.
• BÜYÜKAKIN, T., ERARSLAN, C., (2004), Enflasyon Hedeflemesi ve Türkiye’de Uygulanabilirliği Değerlendirilmesi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8, 33.
• CEYLAN, İ. M., (2013), Fiyat İstikrarını Sağlamaya Yönelik Enflasyon Hedeflemesi Politikaları: Türkiye Örneği, Hacettepe Üniversitesi İktisat Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 16-17.
• DOĞRU, B., (2015), Türkiye’nin Yakın Dönem Ekonomik Krizleri 1994, 2001, 2008, Hiperlink Yayınları, İstanbul, 44.
• DURMUŞ, H., (2018), Türkiye’de Enflasyon Hedeflemesi: Örtük Enflasyon ve Açık Enflasyon Dönemleri Üzerine Bir Değerlendirme, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, 197.
• EJDER, H. L., (2014), Türkiye’de Kamu Kesimi Finansman Açıkları ve İstikrar Programları, Maliye Yazıları, Gazi Kitabevi, Ankara, 29-33.
• ERSEL, H., ÖZATAY, F., (2008), Fiscal Dominance and Inflation Targeting: Lessons From Turkey, Emerging Market Finance&Trade, 44(6), 21-35.
• GÜNDÜZ, A. Y., (1999), Türkiye Ekonomisinde Yapısal Değişiklikler ve 1980 Sonrası Uygulanan İstikrar Programları, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15, 280-281.
• KARA, A. H., (2012), Küresel Kriz Sonrası Para Politikası, TCMB, Çalışma Tebliği no:12/17.
• KARA, A. H., ORAK, M., (2008), Enflasyon Hedeflemesi, Ekonomik Tartışmalar Konferansı, https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/6d56677c-1a8e-4a26-a4be-e4935b9a8533/kara_orak.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-6d56677c-1a8e-4a26-a4be-e4935b9a8533-m3fBal-, 54.
• KEPENEK, Y., (2014), Türkiye Ekonomisi, Remzi Kitabevi, İstanbul, Yirmi Yedinci Baskı 221-234.
• KUMHOF, M., NUNES, R., YAKADINA, I., (2010), Simple Monetary Rules Under Fiscal Dominance, 42(1), 64-92.
• PINAR, A., (2010), Maliye Politikası, Naturel Yayıncılık, Ankara, 348-370.
• SANUSI, K. A. ve AKINLO, A. E., (2016), Investigating Fiscal Dominance in Nigeria, Journal of Sustainable Development, 9(1), 125.
• SARGENT, T. J., WALLACE, N., (1981), Some Unpleasant Monetarist Arithmetic, Federal Reserve Bank of Minneapolis Quarterly Review, 1-7.
• SONGUR, M., ELMAS SARAÇ, F., (2018), Türkiye’de Fiyat Düzeyinin Mali Teorisi ve Ricardocu Maliye Politikası (1975-2014), Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 36 (2), 149-170.
• TABAN, S., (2000), Enflasyon Hedeflemesi: Türkiye İçin Bir Model Olabilir mi?, İktisat, İşletme ve Finans Dergisi, 15 (175), 23-35.
• TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI, (1995), 1994 Yıllık Rapor, Ankara, 13.
• TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI, (2001), 2000 Yıllık Rapor, TCMB, Ankara, 13.
• TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI, (2002), 2001 Yıllık Rapor, TCMB, Ankara, 13.
• TÜRKİYE SERBEST MUHASEBECI MALİ MÜŞAVİRLER VE YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLER ODALARI BİRLİĞİ, (2019), Ekonomik Rapor, 67.
• TURNER, P., (2011), Fiscal Dominance and the Long-Term Interest Rate, FINANCIAL MARKETS GROUP SPECIAL PAPER SERIES, Special Papers, 7.
• VARLIK, C., VARLIK, N., (2015), Ülke Risk Primi Şokunun Enflasyon Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği, Bankacılar Dergisi, 95, 3-5.
• WOODFORD, M., (1998), Public Debt and the Price Level, Bank of England conference on Government Debt and Monetary Policy, http://www.columbia.edu/~mw2230/BOE.pdf.
• YILMAZ, B. E., (2005), Enflasyon Hedeflemesi ve Türkiye’de Enflasyon Hedeflemesine Geçiş Bağlamında Kamu Dinamikleri Baskısı, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, 32, 100-102