Historical Development of Qur'ān Education in Sudan in Comparison with Practices in Turkey

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 190 - 211, 30.10.2022

İshak Kızılaslan

https://doi.org/10.53662/esamdergisi.1147958

Öz

Since its revelation, the education of the Qur'ān has been one of the most emphasized subjects by Muslims. For this purpose, educational institutions were opened in all Islamic states. The subject of this article is to discuss the historical development and current situation of Qur'ānic education in Sudan. The developments in the education of the Qur'ān in different periods in Sudan, which is the largest of the Islamic countries in Africa in terms of its geographical area, were effective in the selection of this country. Considering that it was under Ottoman rule for a long time, a comparison was made with the developments in the Ottoman period, in general, after the establishment of the Republic, and the developments in Qur'ān education in Turkey. In addition, since they have been in Sudan for a long time as a colonialist, the Western approaches to Qur'ān education in this country have also been examined. It is aimed to make a comparison between the similarities and differences of the developments in Qur'ān education in all these periods. Another aim is that this study contributes to understanding the historical development of Qur'ānic education in other Islamic countries. Another aim of the article is to reveal that the education of the Qur'ān, which has been applied uninterruptedly in Islamic lands since the revelation period, is one of the main factors in the formation of Islamic societies. In order to achieve this goal, the method of collecting data and comparing them was followed in the article.

Anahtar Kelimeler

The Science of the Qirā’āt and Tilāwat, Sudan, The Schools of Khalwa and Madārisu’l-Qur’ān, Qur’ān Education in Turkey, Western Approach

Tarihi Süreçleri Bağlamında Sudan’da Kur’an Eğitimi ve Türkiye’deki Kur’an Kursu Tecrübesi ile Karşılaştırması

Öz

Nüzulünden itibaren Kur’an eğitimi Müslümanların üzerinde en çok durdukları konulardan olmuştur. Bu maksatla bütün İslam devletlerinde eğitim kurumları açılmıştır. Bu eğitim kurumları, tarih boyunca farklı İslam idarelerinde, başlangıç seviyesinden kıraat-ı aşerenin farklı rivâyetlerinin tedrisine kadar geniş bir yelpazede Kur’an eğitimi sunan merkezler olarak ortaya çıkmış ve gelişimlerini sağlamışlardır. Bu makalenin konusu, Sudan’da Kur’an eğitiminin tarihi gelişimini ve günümüzdeki durumunu ele almaktır. Coğrafi alanı itibarıyla Afrika’daki İslam ülkelerinin en büyüğü olan Sudan’ın farklı dönemlerde Kur’an eğitiminde yaşadığı gelişmeler bu ülkenin seçilmesinde etkili olmuştur. Tarihinin uzun bir döneminde Osmanlı idaresi altında bulunması da göz önüne alınarak genelde Osmanlı dönemi özelde ise Cumhuriyet sonrası Türkiye’deki Kur’an eğitimi gelişmeleri ile Sudan’daki süreçler karşılaştırılmalı olarak değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Ayrıca Osmanlı idaresi sonrası uzun bir dönem sömürgeci olarak Sudan’da bulunmuş olmaları dolayısıyla Batılıların bu ülkedeki Kur’an eğitimine dair yaklaşımları da incelenmiştir. Bütün bu dönemlerde Kur’an eğitimindeki gelişimlerin benzerlik ve farklılıkları arasında bir mukayese yapılması da bu çalışmanın hedefleri arasındadır. Bir diğer amaç ise, İslam toplumlarının oluşumunda ana etkenlerden biri olan Kur’an eğitiminin diğer İslam beldelerindeki tarihi gelişimlerini anlamaya katkı sunmasıdır. Bu hedefe ulaşmak üzere makalede veri toplama ve bunları karşılaştırma yöntemi takip edilmiştir. Yerel araştırmacıların sundukları bilgi ve belgeler yanında özellikle Batılı yazarların kaydettikleri ve yaklaşım tarzları da verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’an Okuma ve Kıraat İlmi, Sudan, Halve ve Medârisü’l-Kur’an, Türkiye’de Kur’an Eğitimi, Batılı Yaklaşım

Kaynakça

• Abdullah, Abdul-Rahman Salih. Educational Theory: A Qur’ānic Outlook. Makkah: Umm Al-Quara University, 1982.
• Abîd, el-Hayr Muhammed. Tecribetü’l-medraseti’l-Kur’aniyye fî ta‘lîmi’l-‘arabiyye ve imkâniyyetü’l-istifâdeti minhâ fî ta‘lîmi’l-‘arabiyye li’n-nâtikîne biğayrihâ. Ammân: Dâru’l-cinân, 2010.
• Ahmed, Abdülhamîd Muhammed. el-Mesîd fi’s-Sûdân türâs ve da‘ve. Hartûm: Dâru’ş-şerî‘a, 1997.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Kıraat İlmi Eğitim ve Öğretim Metodları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
• Akgündüz, Hasan. Klasik Dönem Osmanlı Medrese Sistemi-Amaç-Yapı-İşleyiş. İstanbul: Ulusal Yayınları, 1997.
• Alemdar, Yusuf. Osmanlı’da Dâru’l-Kurrâ Müessesesi ve Kıraat Eğitimi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Alemdar, Yusuf. İstanbul’da Kur’an Okulları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbnü’l-Cezerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/551-557. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Avcı, Meral. “Sudan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/458-459. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Bourdieu, Pierre-Passeron, Jean-Claude. Reproduction in Education, Society and Culture. çev. Richard Nice. London: Sage Publications, 2. Basım, 1990.
• Bozkurt, Nebi. “Dârülkurrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/543-545. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Breidlid, Anders. “Education in the Sudan: The privileging of an Islamic discourse”. Compare 35/3 (Eylül 2005), 247-263.
• Breidlid, Anders. “Ideology, cultural values and curriculum. The case of curriculum 2005 in South Africa”. Perspectives in Education 21/2 (Haziran 2003), 83–103.
• Çağrıcı, Mustafa. “Kur’an Kursu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/423-426. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• DİB, Diyanet TV. “Sudan’da ‘Halve’ Mektepleri”. Erişim 20 Nisan 2018. https://www.diyanet.tv/Sudanda-halve-mektepleri
• Ebûbekir, Yûsuf el-Halîfe. el-Mesîd. Hartûm: Vizâratü’t-tahdîd el-ictimâ‘î Yayımları, 1994.
• Federal Research Division. Sudan – A Country Study. ed. La Verle Berry. Washington DC: Library of Congress, 5. Basım, 2015.
• Fiske, John. Reading the Popular. Boston: Unwin – Hyman, 1989.
• Foucault, Michel. Power/Knowledge: Selected Interviews and other Writings 1972–77. Hertfordshire: Harvester Press, 1980.
• Gökdemir, Ahmet. “Osmanlı Kur’an Eğitim Merkezleri: Dârülkurrâlar ve Sıbyan Mektepleri”. Edebali İslamiyat Dergisi 1/2 (Kasım 2017), 43-60.
• Hamidullah, Muhammad. Kur’an-ı Kerîm Tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: İFAV, 1993.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yusuf. en-Neşr fi’l-kırâ’âti’l-‘aşr. thk. Ali Muhammed Dabbâ‘. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye.
• İbrâhîm, Yahyâ Muhammed. Târîhu’t-ta‘lîmi’d-dînî fi’s-Sûdân. Beyrut: Dâru’l-celîl, 1987.
• İmâm, Ahmed Ali. el-Halve ve’l-‘avedü’l-halve. Hartûm: Dâru Müshafi İfrîkiyye, 9. Basım, 2005.
• Kara, İsmail. Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslam. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2008.
• Kâsim, Avnü’ş-Şerîf. Kâmûsü’l-lehceti’l-‘âmmiyye fi’s-Sûdân. Hartûm: Dâru’s-Sûdâniyye li’l-kütüb, 1972.
• Kavas, Ahmet. “Sudan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/459-461. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Kazıcı, Ziya. Osmanlı’da Eğitim Öğretim. İstanbul: Bilge Yayıncılık, 2004.
• Kazıcı, Ziya-Ayhan, Halis. “Tâlim ve Terbiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/515-523. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Mazrui, Ali A. “Churches and Multinationals in the Spread of Modern Education: A Third World Perspective”. Third World Quarterly 1/1 (Kasım 2007), 30-49.
• Nahlâvî, Abdurrahmân. Üsûlü’t-terbiyyeti’l-İslâmiyye ve esâlîbühâ fi’l-beyti ve’l-medraseti ve’l-mücteme‘. Dimeşk: Dâru’l-fikr, 1428/2007.
• Nasr, Seyyed Hossein. “Islamic Education and Science: A Summary Appraisal”. The Islamic Impact. ed. Yvonne Yazbek Haddad - Byron Haines - Ellison Findly. Syracuse: Syracuse University Press, 1984.
• Omer, Amin Hassan. “Târîhu’l-‘alâkât beyne’s-Sûdâni ve’d-Devleti’l-‘Usmâniyye ve mezâhiruhâ es-sekâfiyyetü’l-mü‘âsıra”. Afrika’da İslâmiyet: Dünü, Bugünü, Yarını. ed. Ahmet Kavas vd. 687-703. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Osman, İzzeddin Mohamed. “Sudan’da Eğitim”. İslam Ülkelerinde Eğitim Kongresi. 163-170. İstanbul: Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi, 2009.
• Reagan, Timothy. Non-Western Educational Traditions: Alternative Approaches to Educational Thought and Practice. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, 1996.
• Said, Edward W. Culture and Imperialism. New York: Vintage Books, 1993.
• Sarıkaya, Yaşar. Medreseler ve Modernleşme. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• Sıddîk, Muhammed Halîfe. “Tecribetü’l-medârisi’l-Kur’aniyye fi’s-Sûdân”. Mecelletü usûli’d-dîn (2017).
• Simone, Timothy Abdou Maliqalim. In Whose Image? Political Islam and Uban Practices in Sudan. Chicago: The University of Chicago Press, 1994.
• SU, State University. “Sudan: Educational System Overview”. Erişim 2011. https://education.stateuniversity.com/pages/1432/Sudan-Educational-System-Overview.html.
• Tayyib, et-Tayyib Muhammed. el-Mesîd. Dimeşk: Müessesetü’s-sâlihânî Yayımevi, 2. Basım, 1999.
• Tibawi, Abdul Latif. Islamic Education: Its Traditions and Modernization into the Arab National Systems. London: Luzac - Company Ltd, 1972.
• Yıldırım, Selahattin. Kur’an Eğitimi Açısından Şehzade Selim’in Tire’deki Vakfiyesi. İstanbul: Dârulhadîs Yayınları, 2004.
• Zengin, Zeki Salih. “Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Hazırlanmasından Sonraki İlk Dönemde Uygulanışı ve Din Eğitimi”. Dini Araştırmalar 5/13 (2002).
• Zengin, Zeki Salih. “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Kur’an Kurslarının Kurulması ve Gelişimi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (2011), 1-24.