MÜNECCİMBAŞI AHMED DEDE’NİN RİSÂLE-İ MÛSİKİYYE ADLI ESERİNİN İNCELEME VE TAHKİKİ

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 1 - 18, 27.04.2023

Nihat Fırat

https://doi.org/10.53662/esamdergisi.1226495

Öz

Müneccimbaşı Ahmed Dede, XVII. yüzyıl Osmanlı Devleti’nde yetişmiş, dinî ilimlerin yanısıra mûsiki, mantık, edebiyat, tarih, tıp, astronomi, astroloji, matematik gibi ilim dallarında birçok eser telif etmiştir. Ahmed Dede çocukluk çağında Mevlevihâneye intisab etmiş, orada yetişmiş, ilmi ve edebiyle dikkatleri çekerek IV. Mehmed zamanında müneccimbaşılık ve sultanın müsâhibliği vazifelerinde bulunmuştur. Ahmed Dede sarayda vazifeli olduğu zamanlar dâhil olmak üzere üzerinden Mevlevî kıyafetini hiç eksik etmemiş ve Mekke Mevlevîhanesi meşîhatliğinde bulunurken vefat etmiştir. Mevlevî zikirlerinde mûsikinin önemli bir yeri olması sebebiyle Osmanlı döneminde Mevlevîhâneler dinî mûsiki eğitiminin verildiği aslî mekânlar olmuş ve burada yetişen mutasavvıflar mûsiki ilmine önemli katkılarda bulunmuştur. Bu kişilerden biri de Risale-i Mûsiki adlı eseriyle müellifimiz Ahmed Dede’dir. Ahmed Dede, mûsikinin pratik yönü olan beste ve icra ile değil, mûsiki nazariyatını eserinde konu edinmiş, bu alanda çalışma yapan Kindî, Farâbî, İbn Sina ve Nasûriddîn-i Tûsi gibi ilim adamlarının yolunu takip etmiştir. Ahmed Dede eserinde mûsikiyle ilgili temel bilgiler verdikten sonra ses aralıklarının matematiksel oranlarını geniş bir şekilde ele almıştır. Eser bu yönüyle mûsiki tarihi açısından kıymeti haizdir.

Anahtar Kelimeler

Müneccimbaşı Ahmed Dede, Mûsikî, Osmanlı, Mevlevî.

EXAMINATION AND VERIFICATION OF CHIEF ASTROLOGER AHMED DEDE’S TREATISE CALLED RISALE-I MUSIKIYYE

Öz

Müneccimbaşı (Chief Astrologer) Ahmed Dede, who grew up in the Ottoman Empire in the 17th century, wrote many works in the fields of music, logic, literature, history, medicine, astronomy, astrology, and mathematics as well as religious sciences. Ahmed Dede joined the Mevlevihane in his childhood, grew up there, drawing attention with his knowledge and decency he served as Müneccimbaşı and sultan’s assisstant during the reign of Mehmed IV. Dede always wore his Mevlevi outfit, even when he was on duty in the palace, and died while he was serving as the meşîhat of the Mecca Mevlevihane. Due to the fact that music has an important place in the Mevlevi dhikrs, the Mevlevihanes were the main places where religious music education was given in the Ottoman period, and the Sufis who grew up here made significant contributions to the science of music. One of these people is our author, Ahmed Dede, with his work called Risale-i Musiki. Ahmed Dede did not focus on the practical aspects of music, namely composition and performance, but he concentrated on the theoretical aspects of music, following the path of scholars such as Kindî, Farâbî, Ibn Sina and Nasûriddîn-i Tûsi who worked in this field. After giving basic information about music in his work, Ahmed Dede dealt extensively with the mathematical ratios of sound intervals. In this respect, the work is valuable in terms of music history.

Anahtar Kelimeler

Chief Astrologer Ahmed Dede, Music, Ottoman, Mevlevi.

Kaynakça

• Ağırakça, A. (2006). Müneccimbaşı Ahmed Dede. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 32, ss. 4-6). İstanbul: TDV Yayınları.
• Aydüz, S. (1993). Osmanlı Devleti’nde Müneccimbaşılık ve Müneccimbaşılar. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Bilim Tarihi Bölümü, İstanbul.
• Bursalı, M. T. (2016). Osmanlı Müellifleri (Cilt 3). M. A. Y. Saraç (Haz.), Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Enver, A. (1309). Semâ’hâne-i Edeb. İstanbul: Âlem Matbaası.
• Ergun, S. N. (1936). Türk Şairleri. İstanbul: y.y.
• Gönül, M. (2007). Mevlevîlik ve Mûsıkî. İSTEM, 5(10), 75-89.
• Hamevî, M. b. F. (2011). Fevâ’idü’l-irtihâl ve netâ’icü’s-sefer fî ahbâri’l-karni’l-hâdî ‘aşer. A. M. el-Kenderî (Thk.), Suriye: Dâru’n-Nevâdir.
• İsmail Paşa, B. (1951). Hediyetü’l-Ârifîn Esmai’l-Müellifîn ve’l Âsâri’l-Musannifîn (Cilt 1-2). İstanbul: Maarif Vekaleti Yayınları.
• Kaptan, M. N. ve Kaptan, V. (2019). Osmanlı Döneminde Mûsikî Eğitimi Veren Kurumlar Üzerine Bir İnceleme. Jia Jurnal, 2(2), 40-52.
• Karaçay Türkal, N. (2012). Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul.
• Karagöz, E. (2018). Bestekâr Hâfız Post’un Bilinmeyen Bir Mecmuası. Türkiyat Mecmuası, 28(1), 21-44. Müneccimbaşı, A. b. L. (t.y.). Risâle-i Mûsikiyye. Beyazıt Yazma Eserler Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi Kitapları, Nu: 2329/2.
• Örs, H. (2020). Müneccimbaşı Ahmed Dede’nin Mütâlaa Âdâbına Dair Feyżü’l-Harem Adlı Risâlesinin İnceleme ve Tahkiki. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi, 3(1), 41-120.
• Özcan, A. (2003). Mehmed IV. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 28, ss. 414-418). Ankara: TDV Yayınları.
• Özcan, N. ve Çetinkaya, Y. (2020). Mûsiki. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 31, ss. 257-261). Ankara: TDV Yayınları.
• Sâlim Efendi, M. M. (2018). Tezkiretü’ş-Şuarâ. İnce, A. (Nşr.), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Sirâceddîn, M. (2018). Mecma’-i Şu’arâ ve Tezkire-i Üdebâ. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Şeyhî, M. E. ve (2018). Vekâyi‘u’l-Fuzalâ. R. Ekinci (Haz.), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu.
• Turabi, A. H. (2002). Kindî, Ya’kub b. İshak. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 26, ss. 58-59). Ankara: TDV Yayınları.
• Ünlü, N. (1990). Camiu’d Düvel (Tenkidli Metin Neşri). Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Medeniyeti ve Sosyal Bilimler Anabilim Dalı, İstanbul.