Azerbaycan Basınında Türkiye ve Türkçülük Konusu (Sovyet Hâkimiyetinin İlk Yıllarında ‘Kommünist’ Gazetesi Kaynaklarına Bir Bakış)

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 68 - 75, 31.01.2019

Namiq Ahmadov

Öz

            Sovyet Dönemi Azerbaycan basınında
Türkiye konusu ciddi merak uyandıran konulardan biri olmuştur. Sovyet
hâkimiyetinin ilk yıllarına ait basın organlarında yayınlanmış makale ve
haberlerde Türkçülüğe karşıt bir duruş olmasına rağmen Türkiye ve Türkçülük
hakkındaki yazıların sayıca fazla ve detaylı olması dikkat çekici boyuttadır.

Yayınevleri, Azerbaycan’da İlimler
Akademisi’nin veya diğer edebi-kültürel kurumların henüz kurulmadığı yıllarda millî güçleri etrafında toplayan birer merkez rolünde
olmuşlardır. Gazeteler bağlı oldukları kurumların siyasetini yürütmek
için kurulmuş ve onların maddi desteği ile yayınlarını sürdürmektedirler.
Bununla birlikte çalışmamızda odaklanılan “Komünist” gazetesi örneğinde olduğu
gibi, bazı gazeteler millî düşünceyi unutmamış,
makalelerin çoğunda millî bakış açısı korunmaya çalışılmış ve bunun bir sonucu olarak
da çeşitli cezalarla karşılaşılmıştır. “Komünist” gazetesinin bir propaganda gücü olarak alfabe
reformu gerçekleştirilmesinde ve Türkoloji kurultaylarının gerçekleşmesinde
önemli katkılar sunması da önemlidir.

                “Komünist” gazetesinde
1920’lerde yayınlanmış makalelerin ana temasını Türkiye-Sovyet dostluğu ve Türkiye
ile ilişkilerin geleceğine duyulan güven duygusu oluşturur. Ancak bir süre
sonra bu yayın politikasının Sovyet hükümetinin Türkiye’ye sosyalizmi ihraç
etmek için iç ve dış siyasetinin bir parçası olduğu açık bir şekilde
hissedilmeye başlanır. Gazete yönetimini elinde bulunduranlar bu amaçların
gerçekleşmemesiyle birlikte baskılarını artırmaya başlar. Bu noktada yazarlar
takip edilmeye başlanır. “Komünist” gazetesinde “milliyetçilik yuvası” olarak
nitelendirilen aydın gruplarını dağıtmak için defalarca girişimlerde bulunulur
ve bu baskılar birçok tarihi belge ile Azerbaycan kültür tarihindeki yerini
almıştır

Anahtar Kelimeler

“Komünist” gazetesi, Türkiye-Sovyet Dostluğu, Sovyet Dönemi, Milliyetçilik

Kaynakça

• Ağamalıoğlu, Samed (1925a) . Türkoloji kurultay bize ne vere bilir? /Türkoloji kurultay arifesinde/ “Komünist” gaz.,Baku, 9 Kasım. Agamalıoğlu, Samed (1926) . Birinci Türkoloji kurultayın açılışı sebebiyle tebrik konuşması. “Komünist” gaz.,28 Şubat.
• Ağamalıoğlu, Samed (1925b). “Lenin ve Doğu”. “Bakü", 25 Ocak, s.157
• Aliyev, İlham (2005). Birinci Türkoloji Kurultayın 80. Yıldönümünün kutlanması hakkında Kararname.Halk gazetesi, Baku, 10 Kasım
• Aliyev, İlham (2016). Birinci Türkoloji Kurultayın 90. Yıldönümünün kutlanması hakkında Kararname.Halk gazetesi, Baku,19 Şubat
• Bartold, Vasili (1925). Türkoloji kurultay sebebiyle ( Kurultayın Bakü’de yapılması hakkında). “Komünist”gaz., Bakü, 9 Kasım.
• İsmail, Habib (1921) “Kardeş Hükümetin Sefiri”, Açık Söz gaz., Kastamonu, 09 Ekim. Sayı:304, (9 Teşrin-i evvel 1337), s.1.
• Çobanzade, Bekir (1925). Türkoloji kurultayı (Türkoloji kurultayın gündemindeki meselelerle ilgili) “Komünist” gaz.,9 Kasım (№ 256).- С.4.- (Arap Alfabesinde).
• Habibeyli, İsa (2016) Azerbaycan Millî İlimler Akademisinin Başkan Yardımcısı. “Birinci Türkoloji Kurultayın dersleri ve modern çağışırlar”. “Azerbaycan” gaz., Bakü, 13 Kasım.
• Hasanov, Hasan (2015). Azerbaycanın millî merakları ve devletçilik mefkûresine sadakatle hizmet etmiş basın organı.Halk gazetesi,29 Ağustos.
• Hanbudakov,cEyyup. Millî meseleye dair(1924). “Komünist” gaz.,Bakü, 7 Nisan.
• "Коммунистический интернационал" (Uluslararası komünist) (1920). М., №12,s.2259, 2262.Guliyev, C. (1960). “Doğu halklarının birinci kurultayının 40. Yıldönümü”. “Azerbaycan Komünisti” dergisi, № 9.
• Maharramov, E.A.,Maharramli, A.E. (2009). Halk Gazetesi (“Komünist”) yaranması ve inkişafı tarihinden. Basılmasının 90. yıldönümü sebebiyle. Bakü, “İlim ve eğitim” Yayınevi, s.88.
• Narimanoğlu, Kamil Veli(2006).1926 senesi Bakü Türkoloji Kurultayı hakkında söz. “Latin esaslı yeni Türk alfabesi ve Birinci Bakü Türkoloji Kurultayı” biblografi. Bakü, s.44
• N., N (1925). Türkoloji kurultayın teşkili /Türkoloji kurultayın yapılması için teşkilat komisyonunun göreceği işler hakkında) “Komünist”gaz., Bakü, 9 Şubat.
• Profesör Köpürlüzade ile röportaj. Türkoloji işlerin Türkiye’deki önemi ve ona bağlı yapılan işler hakkında (1926).“Komünist” gaz.,Bakü, 25 Şubat.
• Yoxsul, (1922). “Komünist” gaz., Bakü, 3 Mart