Kur’an’da Anlatılan Münafık Tipolojilerinin En Belirgin Karakteristik Özellikleri -Nisâ 142-143. Ayetleri Örneği-

Yıl 2019, Sayı: 38, 45 - 76, 20.03.2019

Arslan Karaoğlan

Öz

Kur’an-ı Kerim’de muhataplar inançları bağlamında iman edenler ve inkâr edenler şeklinde iki kategoriye ayrıldığı, buna ek olarak iman ile inkâr arasında yer alan münafıkların da üçüncü bir inanç grubunu oluşturduğu görülmektedir. Genelde insanların özelde ümmetin en tehlikeli düşmanları münafıklardır. Onlar, yaşamlarının bir parçası olan aldatma eylemini bir başka renge boyamak suretiyle iletişim halinde olduğu bireyleri ve toplumu yanıltmaya çalışır. İslam’ın inşa ettiği erdemli toplumu karıştırmak için başvurdukları içe ve dışa yönelik oyunlarına, bu oyunlara ortak olanlara hem Kur’an hem de Hz. Peygamber (a.s.) dikkat çekmiştir. Bu çerçevede Nisâ 142-143. ayetleri perspektifinden münafık tipolojisinin özellikleri ortaya konmuştur. 

Münafıklar, her açıdan ispat edilmiştir ki sosyal ve ekonomik statüye erişmek için arzuladıkları şeyleri inatçı bir şekilde dalgalandırmış ve harekete geçirmişlerdir. Yapmak, görmek ve işitmek istedikleri şeyleri elde etme hiyerarşisinde her yolu meşru saymışlardır. Sosyal ve kültürel faktörlerin etkisiyle Müslümanlara karşı huysuzlukları, intikamcılık duyguları, saygısızlıkları ve buna bağlı birçok olumsuz davranımları artmıştır. Sözün özü münafık insanlar,“psikolojik ihtiyaçlar dini” veya “fonksiyonel din” olarak da isimlendirilen dış güdümlü dindarlık yaklaşımını benimsemişlerdir. Bu düşüncenin odağında dinî değerler birinci derecede önemini ve anlamını yitirmiştir.

Özet: İslâm dini insanları inanç bağlamında birkaç grupta toplamıştır. Bu gruplarda yer alan bireylerin inanç, mizaç ve seciyeleri, grubun zihin dünyasını inşa etmektedir. Bir başka ifadeyle Kur’an insanları iman ve ahlâk açısından mümin, kâfir ve münafık olmak üzere üç kısma ayırmış, her birinin bu değerleri benimseyip benimsememeleri bakımından farklılıklarına işaret etmiştir.

Ayrıca O, bireyin sahip oldukları yaşama ilişkin bilgiler vermiş ve inanç noktasında aralarındaki derin farklılığa vurgu yapmıştır.  Kur’an’ı Mübin’e göre insanın iman ve amel bakımından erdemli oluşunu belirleyen kriteri, “iyi ve kötü”, “doğru ve yanlış”, “hak ve batıl” ayrımında onun ortaya koyduğu tavrı belirlemiştir. Birçok ayetlerde insanın inanç ve amel çerçevesinde ahlâkî değerlerine yönelik yukarıda zikri geçen bu iki zıt ayrım net olarak anlatılmaktadır. İslam toplumunun gerçekleştirdiği İslamî hayatı karıştırmak için başvurdukları içe ve dışa yönelik oyunlarına, bu oyunlara ortak olanlara hem Kur’an hem de Hz. Peygamber (a.s.) dikkat çekmiştir. Sınanmak üzere yeryüzüne gelen insanın bu süreci başarılı ve faydalı geçirmesi onun Kur’an ve sünnetin ilkelerine gösterdiği öneme ve duyarlılığına bağlıdır. Bu makalede, ilk olarak nifak kavramının kavramsal çerçevesi ele alınmış, sonra Nisâ 142-143. ayetleri bağlamında münafık tipolojisinin çerçevesi çizilmiştir. 

Münafıklar, kendilerine yaptıkları telkinat ve şartlandırmayla inanç dünyalarını, oluşturdukları dar kalıpların içerisine oturtmuşlar ve bu pencereden nifak canlısı birer birey haline gelmişlerdir. Kendilerindeki bu acınacak halin sebebi ise panik savunma güdülerini harekete geçirerek kendi açılarından kârlı olacağını zannettikleri kötü bir uhrevî hayatı tercih etmeleridir. Münafıklar her açıdan ispat edilmiştir ki sosyal ve ekonomik statüye erişmek için arzuladıkları şeyleri inatçı bir şekilde dalgalandırmış ve harekete geçirmişlerdir. Yapmak, görmek ve işitmek istedikleri şeyleri elde etmek için her yolu meşru addetmişlerdir. Sosyal ve kültürel faktörlerin etkisiyle Müslümanlara karşı huysuzlukları, intikamcılık duyguları, saygısızlıkları ve buna bağlı birçok olumsuz davranımları artmıştır. Sözün özü münafık insanlar,“psikolojik ihtiyaçlar dini” veya “fonksiyonel din” olarak da isimlendirilen dış güdümlü dindarlık yaklaşımını benimsemişlerdir. Bu düşüncenin odağında dinî değerler birinci derecede önemini ve anlamını yitirmiştir.

Netice olarak Kur’an’a göre nifak/münafığın, hem akîdevî (inançsal) hem de ahlâkî boyutu olan bir kavram olduğu anlaşılmaktadır. Görüldüğü gibi münafık kişiler daima talep eden bir kimlik hüviyetine bürünmüşlerdir. Tek taraflı düşündüğünden şahsi kazancı olmayan hiçbir işe teşebbüs etmemiş, insanları kullanışlı bir nesne olarak görmüştür. Menfaat düşkünlüğünün yakıcı sonucu olarak istemediği bir şey olduğunda, itiraz yahut tepki geldiğinde, savunmaya geçmiş, kendisine edilen hizmeti, verilen emeği, yapılan iyiliği, gösterilen hürmeti ve saygıyı çoktan unutmuştur.

Münafık, kişilik açısından kendisini diğerlerinden ayıran net ve derin şahsiyet çizgilerine sahiptir. Kur’an’ın üzerinde durduğu bu karakter özellikleri ikiyüzlülük/çok yüzlülük, inanç noktasında kararsızlık (tezebzüb), korkaklık, yalancılık, kötülük ve bozgunculuğa eğilimlidir. Nifak hastalığı, kişinin düşünce ve tutumlarının toplum ile çelişmesi durumunun doğurduğu korku ve endişeden veya kişinin özel beklenti ve isteklerinden kaynaklanabilir. Bu tutumun sebebi aşırı şüphecilik de olabilir. Münafık, birtakım endişeler sebebiyle sağlıklı bir tercih yapamayacak, bunun sonucunda da hayatını başka birinin hayatına odaklı biri olarak sürdürmek durumunda kalacaktır. Buraya kadar söylediklerimizi toparlayacak olursak şunları söyleyebiliriz: Münafıklar iç dünyalarında paradoksal bir çıkmazın içindedirler. Ayrıca saygı, ahlâk ve çıkar gütmeme görünümü altında ikiyüzlülüğü bünyelerinde taşıyan ehli nifak, amacına ermek için dinin meşru saydığı değerleri hiçe sayarak yaradılışındaki hikmet ve gayeyi unutmuştur.

Makalenin ana temasını oluşturan Nisâ 142-143. ayetlerinde “Allah’ı kandırmaya çalışmaları, üşenerek namaza kalkmaları, insanlara gösteriş yapmaları, Allah’ı pek az hatırlamaları ve arada bocalayıp durmaları gibi münafıkların temel özellikleri vardır. Olumsuz davranışlar ve bunların alışkanlık kazanması yahut ahlâk haline gelen negatif eylemler, bir süre sonra bireylerin, din olgusunu, hayat tarzlarını belirleyen bir özne olarak görmesinden öte onu nesneleştirmesine, araç haline getirmesine neden olabilir. Bu durumda din, her türlü dünyevî menfaatin, kapitalin, emperyal eğilimlerin aracı haline gelmiş olur. Buna karşılık riya duygusunun dışa yansımasının beş şeklinden söz eden Muhâsibî bunları beden, dış görünüş, söz, amel ve sosyal çevreyle ilişkilere dindarlık süsü verme diye sıralamaktadır. Riya çok değişik şekillerde yapılmakla birlikte, bunlarda ortak özellik, dindarlık veya dürüstlük görüntüsü altında, insanlar arasında çıkar sağlamak, şan ve şöhrete ulaşmak arzusudur. Sevmedikleri kişileri seviyormuş gibi görünen, onlara yağ çeken, öven ve böylece menfaat sağlamaya çalışan riyakârlara da bol bol rastlanır.

Münafıklar, özellikle inançla ilgili doğru ve sağlam karar vermede yetersiz bir durum içerisinde kalmışlar, bazen iman tarafını, bazen de küfür yönünü tercih etmişlerdir. İnanç dünyalarını zayıf, temelsiz, kararsız ve istikrarsız düşünce kapladığından ötürü en ufak bir etkilenmede hemen yön değişimine giderler. Güvenilir bir esasa dayanmamış olmanın, herhangi bir düşünce ve inanç üzerinde karar kılamamış olmanın verdiği ürkek ve şaşkınca tavır, münafıkların karakterini yansıtan belirgin bir psikolojik haldir. Münafık, pek çok dinî değerin sınırlarını yoklayan/zorlayan bir tutum sergilemiş, zihinlerini ve gönüllerini vurulan ikiyüzlü zincirlerle çürütmüş, faydacılık(utulitarisme) olgusunun cazibesine kapılarak yapıntının öncüleri olmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, İman, Münafık, Aldatma, Dini Değerler

The Most Prominent Characteristics Of Hypocritical Typologies Described in The Qur’an -Example: Nisā 142-143-

Öz

In the Qur’an, it is seen that in the context of the beliefs of the interlocutors it is divided into two categories: those who believe and those who deny it. In addition to them, hypocrites who are between faith and denial creates a third group of believe. Hypocrites are the most dangerous enemies in general for the humans and in particular for the Ummah. They try to mislead the individuals and the society in which they are communicating, by painting another part of deception that is a part of their lives.

Inner and outer games were used by hypocrites in order to confuse the virtuous society built by Islam. Both the Qur’an and the Prophet(phub) have attracted attention to these games and those who are common in these malicious activities. In this context, verses between 142-143 from Surah of Nisā revealed the features of the hypothetical typology from the perspective of revelations.

It have been proven in all respect that they stubbornly fluctuate and mobilize what they desire to achieve social and economical status. They regarded it as legitimate in the hierarchy of achieving what they wanted to see and hear. With the influence of social and cultural factors, their moodiness, revenge feelings, disrespect and many negative behaviors have increased. In essence, hypocritical people have adopted the approach of externally guided religiosity also called “psychological needs religion” or “functional religion”. In the focus of this thought, religious values have lost their importance and meanings in the first degree.

Sammary: Islam has gathered people in several groups in terms of belief. The beliefs, temperament and choices of individuals in these groups construct the minds of the group. In other words, the Qur’an divides people into three partsin terms of faith and morality: believer, infidel and hypocriticaltheir differences in terms of whether each of them wouldadopts these values.

Qur’analso gave information about the individual’s life and emphasized the deep difference between them in the point of faith. The criterion of Qur’an, which determines the virtue of human beings in terms of faith and deed, draws itsattitude on the distinctionof “good and bad, “right and wrong”, “right (haq) and superstitious”. In many verses, these two contrasting distinctions, which are mentioned above, regarding the values ​​of human beliefs and deeds are clearly explained. Both Qur’an and the Prophet have attracted attention to the inner and outer games that are applied to spoil the Islamic life of the Muslim community and those who are partners in these games. The fact that seccess of humanbeingthat comes to the earth to be tested, depends on the his/her importance and sensitivity to the principles of the Qur’an and Sunnah.In this articlefirst, the conceptual framework of the concept of nifak wasthe conceptual framework of the concept of nifak was first discussed; thenthe framework of the hypothetical typology was drawn in the context of Nisā 142-143 verses.

Hypocriticals have put theirfaith into the narrow molds they have created through their indoctrination and conditioning, and from this pointthey have become a dissend(nifaq) individual. The reason for their pitiful state is that they choose a bad umpire life, which they think will be profitable on their own side by mobilizing their motives of panic defense. It has been proven in all respects that they stubbornly flocked and mobilized what they wished to achieve social and economic status. They deemed it legitimate to get things they wanted to do, see and hear. With the influence of social and cultural factors, their moodiness, revenge feelings, disrespect and many negative behaviors have increased. Brieflyhypocritical people have adopted the approach of “externally guided religiosity”, also called “psychological needs religious”The religious values ​​at the center of this thought lost their importance and meaning in the first degree.

As a result, according to the Qur’an, it is understood that hypocritical is a concept that has a thical, andbelieve, dimension. As it is seen that the hypocritical person always have a demandingidentity. Hypocriticals, because of their unilateral thinking they do not attempt to any work which don’t have personal gain, and they see people as a useful object. When there is something that he does not want as a disturbingresult of their interest or, when the objection and reaction comes, they have already forgotten about the service,such asthe labor given, the kindness, the reverence and the respect given. The main theme of the this workNisā 142-143. verses isto focus on hypocriticals’ characteristics such astrying to deceive God being bothered tothe prayer, showing off people, little to remember God and stop faltering in the middle of the hypocrisy.

Negative behaviors and habit of that haveof these behaviorstemperament of these behaviorsmay cause individuals to instrumentalizationand to objectify the phenomenon of religion, rather than as a subject that determines the phenomenon of life. In this case, religion becomes the instrument of all kinds of worldly interests, capital, imperial tendencies. On the other hand, Muhāsibī, who speaks about the five forms of the reflection of the sense of rhyme, lists them as giving the religiosity to relations with body, appearance, words, deeds and social environment. Vanity is made in many different ways, but the common feature is the desire to gain benefit among people, to achieve glory and fame under the image of piety or honesty. Phariseepeople who seem to like the people they do not like, who caressand praise others and by by doing so trying to take advantage of it, can be seen commonly around.

Hypocriticals have remained inadequate in making a sound and firm decision; sometimes they preferred the side of faith, sometimes the blasphemy. Since their beliefsis weak, unfounded and–unstable- they easly change their direction.The timid and baffled attitude of not being based on a trustworthy principle and having not decided on any firm thoughts and beliefs is a distinct psychological state that reflects the character of hypocriticals. Hypocriticals have a tendency to oblige / obscure the boundaries of many religious values; have refuted their minds and hearts with two-faced chains and they haveattracted to the fact of utilitarianism.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qur’an, Faith, Hypocrisy, Deception, Religion Values

Kaynakça

• Abdülbâkî, M. Fuâd. el-Mu’cemü’l-Müfehres li Elfâzı’l-Kur’ani’l-Kerîm. Kahire: Dârü’l-Hadis, 2001.
• Adanalı, Ahmed Hadi. Kur’an’ı Anlamanın Fikri Arkaplanı. İstanbul: KURAMER Yayınları, 2017.
• Akarsu, Bedia. Felsefi Terimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Yayınları, 1998.
• Alper, Hülya. “Nifak ya da İmanda Çatışma (Kur’an-ı Kerîm Bağlamında Nifak Psikolojisi Üzerine Bir İnceleme)”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (2002/1): 20-57.
• Alusî, Şihabuddin Mahmud. Ruhu’l-Meanî. Thk. Ali Abdulbari Atiyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübil-İlmiyye, 1415.
• Apaydın, Halil. “İbadet Psikolojisi”. Tabula Rasa Felsefe Teoloji Dergisi 3/9 (2003): 181-198.
• Atay, Hüseyin. “Müslümanlarda Şüphecilik”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fa-kültesi Dergisi 38 (1986): 1-22.
• Aydın, Ferit. İslamda İnanç Sistemi. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1995.
• Aydın, Hayati. Kur’an’da İnsan Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 1999.
• Bay, Ahmet. Kur’an’da Kişilik Eğitiminin İlkeleri. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2012.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’an Tefsiri. İstanbul: Bayraklı Yayınları, 2013.
• Bolay, S. Hayri. Felsefî Doktrinler ve Terimler Sözlüğü. Ankara: Akçay Yayınları, 1987.
• Cüceloğlu, Doğan. Anlamlı ve Coşkulu Bir Yaşam İçin Savaşçı. İstanbul: Remzi Kitapevi, 2000.
• Çağrıcı, Mustafa. “Şüphe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 265-268. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Davudoğlu, Ahmed. Sahih-i Müslim Tercümesi ve Şerhi. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1973.
• Demircan, Adnan. Hz. Peygamber Devrinde Münafıklar. İstanbul: Esra Yayıncılık, 2016.
• Derveze, M. İzzet. Kur’an’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı. Trc. Mehmet Yolcu, İstanbul: Yarın Yayınları, 2016.
• Derveze, M. İzzet. et-Tefsîrü’l-Hadis. Trc. Şaban Karataş - Ahmet Çelen - Mehmet Çelen. İstanbul: Düşün Yayınları, 2014.
• Duman, M. Zeki. Beyânü’l-Hak. Ankara: Fecr Yayınları, 2008.
• Ebu’s-Suud, el-İmâdi Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyyi, ts.
• ed-Dımeşkî, Muhammed Cemâlüddin b. Muhammed Saîd b. Kasım. Mehâsi-nü’t-Tevîl. Thk.: Muhammed Basıl Uyûnu’s-Sûd. Beyrut: İsa El-bâbî e-El-Halebî, 1418.
• Efendi, Kınalızade Ali.Ahlâk-i Alâ’î. Tercüman 1001 Temel Eser. Haz.: Hü-seyin Algül, İstanbul: Tercüman, ts.
• el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-Bâri Şerhu Sahihi’l-Buharî. Beyrut: Darü’l-Mârife, 1379.
• el-Askerî, Ebû Hilal. el-Furûk fi’l-Lüga. Trc. Veysel Akdogan. İstanbul: İşaret Yayınları, 2009.
• el-Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddin Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetü’l-Kârî fî Şerhi Sahîhi’l- Buhârî. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türas, ts.
• el-Beğavî, Ebu Muhammed el-Hüseyin. Mealimü’t-Tenzil. Thk. Muhammed Abdullah en-Nemir v.dğr. Riyad: Darü’t- Tayyibe, 1997.
• el-Beyzâvî, Nâsırüddin Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-Tenzil ve Esrârü’t-Te’vil. Thk.: Muhammed Abdur-rahman Maraşlı, Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyyi, 1418.
• el-Ceride, Cemelat Mahmud Nayif. es-Simatü’ş-Şahsiyye li’l-Minafıkın fi Davi’l-Kur’ani’l-Kerim ve’s-Sünneti’n-Nebeviyye. Gazze: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• el-Cevziyye, Cemâleddin Ebül-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zâdü’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsir. Thk. Abdurrezzak el-Mehdî, Beyrut, 1422.
• el-Cevziyye, Cemalüddin Ebü’l-Ferec Abdürrahman b. Ali b. Muhammed. Tezkiretü’l-Erib fî Tefsîri’l-Garib. Thk. Tarık Fethî es-Seyyid. Beyrut: Da-rü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 2004.
• el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddin Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşki el-Hanbelî İbn Kayyim. Medâricü’s-Sâlikin beyne Menâzili İyyake Na’büdü ve İyyâke Nesteîn. Thk. Muhammed el-Mutasım Billah el-Bagdâdî, Beyrut: Dârü’l-Fikir, 2003.
• el-Cevziyye, İbn Kayyim. Zâdü’l-Meâd fî Hedyi Hayri’l-İbâd. Thk. Şuayb el-Arnavût ve Abdulkadir el-Arnâût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• el-Cevziyye, İbn Kayyim. Sıfâtü’l- Münâfikın. Mekke: Vezaratü’l-Evkafi’s-Suudiyye, 1410.
• el-Cezâiri, Cabir b. Musa b. Abdulkadir b. Cabir Ebu Bekir. Eyserü’t-Tefâsir li Kelami’l-Aliyyi’l-Kebir. Medine: Mektebetü’l-Ulum ve’l-Hikem, 2003.
• el-Cezerî, Ebü’s-Seâdât Mecdüddin el-Mübârek b. EsîrüddinMuhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. en-Nihâye fî Garîbi’l-Hadîŝ ve’l-Eser. Thk. Abdül-hamid el-Hündavî. Lübnan: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed. Kitâbü’t-Ta’rifât. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 1983.
• Enes, Mahmut Mustafa. en-Nifak ve’l-Minâfikun. y.y.: Dârü’l-Hadis, 2016.
• el-Ferâhidi, el-Halîl b. Ahmed. Kitabü’l-Ayn. Thk. Abdulhamid el-Hündavi. y.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• el-Feryabî, Ebu Bekir Muhammed Cafer. Sıfatü’n-Nifak ve Zemmü’l-Münafıkın. Thk. Abdurrakıb b. Ali, Beyrut: Dârü b. Hazm, 1990.
• Fîrûzâbadî, Mecdduddin b. Muhammed b. Ya’kûb. el-Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• el-Hanbelî, Zeynuddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Şihabiddin İbn Receb. Câmiu’l-Ulum ve’l-Hikem. Thk.: Şuayb el-Arnâût ve İbrahim Bâcis. Beyrut: Dârü İhyaü’t-Türasi’l-Arabî, 1999.
• Hançerlioğlu, Orhan. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2016.
• el-Hemedânî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî. Muʿcemü Meḳâyîsi’l-Luga. Thk. Abdüsselâm M. Hârûn. Kahire: Dârü’l-Fikir, 1972.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• el-İsfehânî, Ebü’l-Kasım Muhammed er-Râgıb. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’an. Thk. Safvan Adnan Dâvûdî. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 2010.
• el-İsfehânî, er-Ragıb. Tefsirü’r-Râgıb. Thk. Adil b. Ali eş-Şeddi. Riyad: Külliye-tü’l-Adab, 2003.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Dînî ve Ahlakî Kavramlar. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib b. Abdirrahmân b. Galib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. el-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsiri’l-Kitâbı’l-Azîz. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• İbn Kesir, İmaduddin Ebu’l-Fida İsmail b. Ömer. Tefsirü’l-Kur’ani’l-Azîm. Thk. Muhammed Hüseyin Şemşeddin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 2010.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Şeyhülislam Ahmed b. Abdilhalim b. Abdisselam el- Harrani ed-Dımaşki el-Hanbeli. Emrâdü’l-Kalbi ve Şifâühâ. Kahire: y.y., 1399.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddin Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdid-din Abdisselâm. el-İmânü’l-Evsat. Thk. Ebu Yahya Mahmud. Riyad: Dârü’t-Tıbbiyye, 1422.
• Kara, Necati. Kur’an’da Beden Dili. İstanbul: Bilge Yayıncılık, 2004.
• Karagöz, İsmail. “Kur’an’ın Anlaşılmasında Kavramların Önemi”. Diyanet İlmi Dergi 31/3 (Temmuz-Ağustos-Eylül 1995): 45-77.
• Karslı, İbrahim H. Vahyin Aydınlığında Yürümek. Ankara: TDV Yayınları, 2015.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Şüphe İnkar İlişkisi”. Dinbilimleri Akademik Araş-tırma Dergisi 4/1 (2004): 57-116.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “İbadette Şekilcilik -Münafıkların Namazları Hakkında Psikolojik Bir Tahlil-”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (2007): 123-148.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. Kur’an’da İman Psikolojisi. İstanbul: Yalnızkurt Ya-yınları, 1997.
• Katipoğlu, Bedri. “Din Psikolojisi Açısından Kişilik ve Karakter Analizi”. Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi 5/23 (Güz 2012): 341-348.
• el-Kaysî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed. El-Hidâye ilâ Bulûġi’n-Nihâye fî İlmi Meâni’l-Kurân ve Tefsîrihî ve Ahkâmihî ve Cümelin min Fünûni Ulûmih. Thk.: Şahid el-Buşihi. y.y., 2008.
• el-Kazvinî, İbn Faris, Ebu’l-Hasan. es-Sahibiy fî Fıkhi’l-Luga. y.y.: Dârü’l-İslam, 1997.
• Kılavuz, A. Saim. Anahatlarıyla İslam Akaidi ve Kelama Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1997.
• Kılıç, Sadık. Kur’an’a Göre Nifak. İstanbul: Furkan Yayınları, 1982.
• Kula, Tahsin.“El-Muhâsibî’ye Göre Riya’nın İnsanın Olumsuz Kişilik Yapı-lanmasına Etkisi”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 19 (Ekim 2017) 37-49.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi li Ahkâmi’l-Kurân. Thk.: Ahmed el-Burdunî İbrahim İtfiyyiş. Kahire: Darü’l-Kütübi’l-Misriyye, 1964.
• el-Maturîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Kitâbü’t-Tevhid. Thk.: Bekir Topaloğlu, Muhammed Arutşi. Ankara, 2005.
• el-Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed Habib. Tefsîrü’l-Mâverdî (en-Nüket ve’l-Uyûn). Thk.: es-Seyyid b. Abdi’l-Maksud. Beyrut, ts.
• el-Mehdî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed. el-Bahrü’l-Medid fî Tefsîri’l-Kurâni’l-Mecid. Thk.: Ahmed Abdullah el-Kureşî. Kahire, 2002.
• el-Merâgi, Muhammed b. Mustafâ b. Muhammed. Tefsirü’l-Meragi. Mısır: 1946.
• el-Mevdûdî, Ebu’l Âlâ. Tefhimü’l-Kur’an-Kur’an’ın Anlamı ve Tefsiri-. İstanbul: İn-san Yayınları, 1991.
• el-Meydânî, Abdurrahman Hasan Habennek. Zahiretü’n-Nifâk ve Habâisi’l-Münâfikîn fi’t-Târih. Dımaşk, 1993.
• en-Nevevi, Ebu Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref b. Müri el-Havrani el-Hizami eş-Şafii. el-Minhâc fî Şerḥi Ṣahîhi Müslim b. Haccâc. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi, 1392.
• Okumuş, Ejder. Kur’an’da Toplumsal Çöküş. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
• er-Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Mefâtîhu’l-Gayb: et-Tefsîrü’l-Kebîr. Beyrut: Dârü İhyai’t-Türâsi’l-Arabi, 1420.
• Rıza, Muhammed Reşid b. Ali. Tefsîrü’l-Kurâni’l-Azim (Tefsîrü’l-Menâr). Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-Ammetü, 1990.
• Riyad, Nadire Ahmed. Sıfâtü’l-Münafıkın fî Davi Sureti’t-Tevbe. Riyad: Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1437.
• Sezikli, Ahmet. Hz. Peygamber Devrinde Nifak Hareketleri. Ankara: TDV Yayın-ları, 2008.
• es-Suyûtî, Celâluddin Abdurrahman. el-Müzhir fî Ulûmi’l-Luğa ve Envâihâ. Bey-rut: Dârü’l-Fikir, 1987.
• Sülün, Murat. Kurân’ı Kerim Açısından İman-Amel İlişkisi. İstanbul: Ensar Neş-riyat, 2005.
• eş-Şâzelî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî. el-Bahrül-Medid fî Tefsiril-Kurânil-Mecîd. Thk.: Ahmed Abdullah el-Kureşi Reslan. Kahire: 2002.
• eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah. Fethu’l-Kadir. Bey-rut: Darü İbn Kesir, 1414.
• Şimşek, M. Sait. Kur’an’ın Ana Konuları. İstanbul: Beyan Yayınları, ts.
• eş-Şinkıtî, Muhammed el-Emîn b. Muhammed el-Muhtâr b. Abdilkadir el-Cekenî el-Himyerî. Edvâü’l-Beyan fî Îdâhı’l-Kur’an bi’l-Kur’an. Beyrut: Dârü’l-Fikir, 1995.
• et-Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerir. Câmiü’l-Beyân fî Te’vili’l-Kur’an. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle 1984.
• Taylan, Necip. Anahatlarıyla İslam Felsefesi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1991.
• et-Tûnusî, Muhammed et-Tahir b. Muhammed b. Muhammed et-Tahir b. Âşûr. et-Tahrir ve’t-Tenvir: Tahrirü’l-Ma’ne’s-Sedîdi ve Tenvîrü’l-Akli’l-Cedidi min Tefsiri’l-Kitabi’l-Mecid, Tunus: ed-Dârü’t-Tûnusi, 1984.
• el-Vahidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed. Esbâbü’n-Nüzûl. Beyrut: Daru’l-Kütübu’l-İlmiyye, ts.
• Yazır, M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Eser Kitabevi, ts.
• Yıldırım, Celal. İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri. İstanbul: Anadolu Yayınları, 1986.
• Yolcu, Mehmet. Kur’anda İnkar Psikolojisi. Malatya: Çıra Yayınları, 2003.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. Tefsîrü’l-Keşşâf an Hakâiki’t Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvi’l fî Vücûhi’t-Te’vil. Bey-rut: Dârü’l-Marife, 1407.
• Zielke, Wolfgang. Sözsüz Konuşma. Trc. Esat Mermi. İstanbul: Say Yayınları, 1993.
• Zuhayli, Vehbe. et-Tefsirü’l-Münir. Trc. Hamdi Arslan ve diğer. İstanbul: Risale Yayınları, 2005.