Poetics of Space from Perspective as a Symbolic Form to Secular Construction of Religion

Yıl 2020, Sayı: 41, 491 - 513, 20.09.2020

İrfan Kaya

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.740323

Cited By: 1

Öz

he discovery of the artistspecific perspective with the joint efforts of Alberti and Brunelleschi in the 15th century has been a decisive step and a real milestone on the long path to modern methods applied in the concept of modern space and its implementation. The idea of a perspective to seize the space by creating depth on a twodimensional canvas stands between the view of the space, which is well established in collective and individual realities, and the displacement of the space in the following modern era and regardless of the determining role of human perception in the organization of the space. 

While the unity of drama in Aristotle’s Poetics was the founding element that shaped the world of Western literature, perspective and Euclidean geometry were also determinant in the poetics of Western urban architecture. Such an effort to standardize everything has been a characteristic of Western thought since Ancient Greece. The western thought that embraced reaching certainty, obligation, and then universal is also consistent with the idea of mastery. Therefore, in such a thought that gives order and commends control, a poetics about space made it possible to build cities in garrison style, surrounded by walls and on a hierarchical system.

The article examines the urban space poetics through the perspective as a symbolic form. In doing so, connections have been established between vision and perspective, perspective and space, space and modern religion. Therefore, in the first part of the study, the subject of perspective is addressed within the framework of the tense relationship between social life and forms. In the second part, although the perspective has emerged as a form, the will to organize different areas of life is opened to discussion. In the last part, criticism of the secular view of religion, whose borders are drawn in the urban space, which has disintegrated as a result of the regulation practce is addressed. Thus, beyond being only a technique in drawing and painting, perspective is regarded as an embodied practice of modern episteme in thought, vision, a city’s societal and religious space. This study is the product of an effort to understand the fundamental parameters of the modern episteme, on which modern life is built, and the motives with which it is formed. In this direction, as vision regimes that determine the understanding of space in the modern period Western city and architecture, connections between perspective, camera obscura, and the panoptic system that shapes a modern society with a model are traced. As the subject of the research is architecture and urban structure, the style and method of the article are inevitably deconstruction.

The invention of painting, which is called perspective, has revolutionized the history of vision. When the view is considered the referee of art, the world becomes a painting as Heidegger states. The view that an audience turns into the world is presented for the first time through perspective. Therefore, it is ensured that the audience reaches a privileged position by putting the viewer in front of the painting with the perspective for taking the space over. In short, the humanist spirit of the Renaissance was breathed into perspective. The fixed perspective of maps and images based on perspective is glorified and distant; and a universal eye concept that is the same everywhere remains the same everywhere, homogenizes, is essential. Perspectivism and mathematical cartography do this through an abstract, homogeneous, and universal understanding of space as a fixed and knowable framework of thought and action.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Perspective, Space, City, Secular

Simgesel Bir Form Olarak Perspektiften Dinin Seküler İnşasına Mekânın Poetikası

Öz

15. yüzyılda, Alberti ve Brunelleschi’nin ortak çabalarıyla ressama özgü perspektifin keşfi, modern mekân kavramında ve onu hayata geçirmede uygulanan modern yön-temlere giden uzun yolda belirleyici bir adım ve gerçek bir dönüm noktası olmuştur. İki boyutlu bir tuval üzerinde derinlik yaratmak suretiyle mekânı ele geçirmeye matuf perspektif fikri, kolektif ve bireysel gerçeklikler içine iyice yerleşmiş mekân görüşü ile mekânın takip eden modern çağdaki yerinden çıkmışlığı arasında durmakta ve mekânın örgütlenmesinde insan algısının belirleyici rolünü tartışmasız kabul etmek-tedir. 

Aristo’nun Poetika’sında ortaya koyduğu dram birliği Batı edebiyatı ve yazın dünyasını şekillendiren kurucu öge olurken, perspektif ve Öklidci geometri de Batılı kent mimari-sinin mekâna dair poetikasında belirleyici olmuştur. Her şeyi standardize etmeye yönelik böylesi bir çaba Batı düşüncesinin Antik Yunan’dan bu yana karakteristik özelliği olmuştur. Batı düşüncesinin kendisine kesinlik, zorunluluk ve oradan da evrensel olana ulaşmayı şiar edinmiş olması hâkim olma düşüncesiyle de tutarlılık arz etmekte-dir. Dolayısıyla düzeni ve kontrolü salık veren böylesi bir düşüncede mekâna dair bir poetika; garnizon tarzı, etrafı surlarla çevrili ve hiyerarşik dizge üzerine kentlerin kurulmasını mümkün hale getirmiştir.

Makale, simgesel bir form olarak perspektif üzerinden kentsel mekân poetikasını inceleme konusu yapmaktadır. Bunu yaparken görme ile perspektif, perspektif ile mekân, mekân ile modern din anlayışı arasında bağlantılar kurulmuştur. Bu maksatla çalışmanın birinci bölümünde, perspektif konusu, toplumsal hayat ile formlar arasın-daki gergin ilişki çerçevesinde ele alınmıştır. İkinci bölümde ise, perspektifin bir form olarak içinden çıkmış olmasına rağmen hayatın farklı alanlarını düzenleme iradesi tartışmaya açılmıştır. Son bölümde ise, düzenleme pratiğinin neticesinde parsellenen kent mekânında sınırları çizilen dine dair seküler bakış eleştiri konusu yapılmıştır. Dolayısıyla perspektif, çizimde ve resimde sadece bir teknik olmanın çok daha ötesin-de düşüncede, görmede, kentin toplumsal ve dinî mekânında modern epistemenin düzenleme pratiği olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışma, son tahlilde günümüz modern hayatın üzerine bina edildiği modern epistemenin temel parametrelerinin neler olduğunu ve hangi saiklerle oluştuğunu anlama çabasının bir ürünüdür. Bu doğ-rultuda modern dönem Batılı kent ve mimarinin mekân anlayışını belirleyen birer görme rejimleri olarak perspektif, camera obscura ile bir model olarak modern toplumu şekillendiren panoptik sistem arasındaki bağlantıların izi sürülmektedir. Araştırma konusu mimari ve kent yapılanması olunca makalenin tarzı ve yönteminin yapıbozum olması kaçınılmazdır.

Perspektif dediğimiz resim icadı, görmenin tarihinde bir devrim yaratmıştır. Bakış sanatın hakemi yapılınca, Heidegger’in ifadesiyle dünya resim olur. Bir izleyicinin dünyaya çevirdiği bakış ilk kez perspektif sayesinde ortaya konur. Dolayısıyla mekânın ele geçirilmesinin amaçlandığı perspektif ile izleyicinin resmin önüne konmak suretiy-le ayrıcalıklı bir konuma erişmesi de sağlanmış olur. Kısacası, perspektife Rönesans’ın hümanist ruhundan üflenmiştir. Perspektife dayalı harita ve resimlerin sabitleştirilmiş bakış açısı yüceltilmiş ve mesafelidir; her yerde aynı olan, her yerde aynı kalan, ho-mojenleştiren, evrensel bir göz anlayışı esastır. Perspektivizm ve matematiksel hari-tacılık bunu, mekânı nitelikleri bakımından soyut, türdeş ve evrensel olarak, düşünce ve eylemin sabit ve bilinebilir çerçevesi olarak kavrama yoluyla yapmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Perspektif, Mekân, Kent, Seküler

Kaynakça

• Ahmedi, Ekber Şah. “Sekülerleşme: Soykütüksel Bir İnceleme”. AKİD 1/1 (2018), 57-70.
• Asad, Talal. Dinin Soykütükleri, Hıristiyanlıkta ve İslam’da İktidarın Nedenleri ve Disiplin. çev. Ayet Aram Tekin. İstanbul: Metis Yayınları, 2015.
• Ayvazoğlu, Beşir. Aşk Estetiği, İslam Sanatlarının Estetiği Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Kapı Yayınları, 2016.
• Baxandall, Michael. 15. Yüzyılda Sanat ve Deneyim. Stilin Toplumsal Tarihine Giriş. çev. Zeynep Rona. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Bazin, Andre. Çağdaş Sinemanın Sorunları. çev. Nijat Özön. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1966.
• Belting, Hans. Floransa ve Bağdat, Doğu’da ve Batı’da Bakışın Tarihi. çev. Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Küy Yayınları, 2017.
• Berger, Peter.-Luckmann, Thomas. Gerçekliğin Sosyal İnşası, Bir Bilgi Sosyolojisi İncelemesi. çev. Vefa Saygın Öğütle. Ankara: Atıf Yayınları, 2018.
• Cassirer, Ernst. The Philosophy of Symbolic Forms Volume I: Language. trans. Ralph Manheim. New Haven - London: Yale University Press, 1980.
• Çelik, Celaleddin. “İslam Şehri’nden Şehir İslamı’na: Tarihsel Tecrübeden Sosyolojik Pratiğe Şehrin Medeniyet Kodları”. Milel ve Nihal 9/3 (Aralık 2012), 137-156.
• Deleuze, Gilles. Foucault. trans. Sean Hand. Minneapolis: The University of Minnesota Press, 1988.
• Durkheim, Emile. The Elementary of the Religious Life. trans. Joseph Ward Swain. New York: The Macmillan Company, 1915.
• Fanon, Frantz. Siyah Deri Beyaz Maskeler. çev. Cahit Koytak. İstanbul: Encore Yayınları, 2016.
• Fitzgerald, Timothy. Discourse on Civility and Barbarity, A Critical History of Religion and Related Categories. New York: Oxford University Press, 2007.
• Florenski, Pavel. Tersten Perspektif. çev. Yeşim Tükel. İstanbul: Metis Yayınları, 2013.
• Goodman, Nelson. Ways of Worldmaking. Indiana: Hackett Publishing, 1978.
• Harvey, David. Postmodernliğin Durumu, Kültürel Değişimin Kökenleri. çev. Sungur Savran. İstanbul: Metis Yayınları, 2014.
• Heidegger, Martin. Nietzsche’nin Tanrı Öldü Sözü ve Dünya Resimleri Çağı. çev. Levent Özşar. Bursa: Asa Yayınları, 2001.
• Holly, Michael Ann. Panofsky ve Sanat Tarihinin Kökleri. çev. Orhan Düz. İstanbul: Dedalus Yayınları, 2016.
• Jay, Martin. “Scopic Regimes of Modernity”. ed. Hal Foster. Vision an Visuality. 3-28. Seattle: Bay Press, 1988.
• Jay, Martin. Downcast Eyes: The Denigration of Vision in Twentieth-Century French Thought. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 1993.
• Karatani, Kojin. Metafor Olarak Mimari. çev. Barış Yıldırım. İstanbul: Metis Yayınları, 2017.
• Karatani, Kojin. Derinliğin Keşfi. çev. Devrim Çetin Güven-İnan Öner. İstanbul: Metis Yayınları, 2011.
• Kaya, İrfan. “Sosyolojik Düşüncede Avrupamerkezcilik, Ötekileştirme ve Oryantalist Söylem Üzerine Postkolonyal Bir Okuma ve Eleştirisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/3 (Aralık 2017), 1973-2008.
• Lacan, Jacques. Psikanalizin Dört Temel Kavramı. çev. Nilüfer Erdem. İstanbul: Metis Yayınları, 2019.
• Leibniz, G. Wilhelm. New Essays on Human Understanding. trans. Peter Remnant-Jonathan Bennett. United Kingdom: Cambridge University Press, 1996.
• Otto, Rudolf. Kutsal’a Dair: Kutsal Tasarısındaki Sezgisel Faktör ve Rasyonele Olan İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. çev. Sevil Ghaffari. İstanbul: Altıkırkbeş Yayınları, 2014.
• Panofsky, Erwin. Gotik Mimarlık ve Skolastik Felsefe, Ortaçağda Sanat, Felsefe ve Din Arasındaki Benzerliklerin İncelenmesi. çev. Engin Akyürek. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2014.
• Panofsky, Erwin. Perspektif: Simgesel Bir Biçim. çev. Yeşim Tükel. İstanbul: Metis Yayınları, 2013.
• Sayın, Zeynep. İmgenin Pornografisi. İstanbul: Metis Yayınları, 2013.
• Sayın, Zeynep. “Sunuş”. Tersten Perspektif. Pavel Florenski. çev. Yeşim Tükel. 7-36. İstanbul: Metis Yayınları, 2013.
• Sennett, Richard. Beden ve Taş, Batı Uygarlığında Beden ve Şehir. çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları, 2014.
• Simmel, Georg. Modern Kültürde Çatışma. çev. Tanıl Bora vd. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Wittgenstein, Ludwig. Tractatus-Logico Philosophicus. çev. Oruç Aruoba. İstanbul: Metis Yayınları, 2013.