Slander against Māriya bt. Shamʿūn and Reasons for the Differences in Narration in the Sunnī-Shīʿī Traditions

Yıl 2021, Sayı: 43, 11 - 26, 20.03.2021

Recep Erkocaaslan

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.837675

Cited By: 2

Öz

After the Prophet Muḥammad started to invite people to Islam, he was subjected to many attacks. Not only the Prophet Muḥammad but the people who were close to him were also quite affected by those attacks. The attacks that the Prophet Muḥammad and his relatives were subjected to during the Mecca period generally occurred in the form of insults and physical attacks. During the Medina period, some groups that were enemies of the Prophet Muḥammad and Islam did not dare to attack Muslims physically instead continued their attacks through adverse propaganda and slander. Although these groups, which were hostile to Islam and led by the hypocrites, had many attacks against the Prophet Muḥammad and Islam, the two incidents that directly targeted the Prophet Muḥammad’s family are quite different from the others. The first of these is the slander against ʿĀʾisha bt. Abī Bakr, known as the Incident of Ifk. Since some Muslims were also abuses of this slander, the incident grew considerably and as a result of this, it was examined in detail in the sources.

The second attacks of the hypocrites on the Prophet Muḥammad’s privacy were carried out through Māriya bt. Shamʿūn. On account of the adultery slander against Māriya bt. Shamʿūn is probably carried out in a narrower framework, it has not been scrutinized sufficiently in the sources. No information is given in Sunnī sources about who initiated and spread this slander. Shīʿī sources are divided into two groups on this issue. While the first group recounted the event in a way similar to the narration in Sunnī sources, the other group presented narratives claiming that it was ʿĀʾisha bt. Abī Bakr who initiated the slander against Māriya bt. Shamʿūn. Therefore, it can be stated that the first point to be illuminated in the case of slander against Māriya bt. Shamʿūn is the way it occurred. It is also one of the issues that need to be answered why this event is examined through different narrations in Sunnī and Shīʿī sources. Hence, in this study, it will be tried to find an answer to whether the narratives that convey the slander against Māriya bt. Shamʿūn have reached the present day accurately by considering these two basic problems.

As far as it can be determined, since there is no independent study or detailed explanation on the subject, this study will be the first to deal with the subject comprehensively. The main disadvantage of the study is that such an important issue will be dealt with for the first time with very limited information.

Despite these difficulties mentioned above, the study first tried to explain how the incident was handled in Sunnī sources. Later, some Sunnī sources that have been instrumental in reaching the narratives to the present day were revealed, and an isnād study (the chain of narrators) was made based on the narration in a Muslim’s work named al-Jāmiʿ al-ṣaḥīḥ. As a result of this isnād study, it was concluded that the narration reached the present day through thiḳa (reliable informant) narrators.

In the second part of the study, how the slander against Māriya bt. Shamʿūn is handled in Shīʿī sources was examined, and the reasons of why the event was reported differently from Sunnī sources in some Shīʿī sources were explained. It was also revealed that it was impossible for the incident to take place in that way, and it was concluded that these nar-ratives were fabricated to support the Shīʿī ideology.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, the Prophet Muḥammad, Māriya bt. S̲h̲amʿūn, Slander, Sunnī, Shīʿī

Hz. Mâriye bint Şem‘ûn’a Atılan İftira ve Sünnî-Şiî Geleneklerdeki Rivayet Farklılıklarının Sebepleri

Öz

Hz. Peygamber insanları İslâm’a davet etmeye başladıktan sonra pek çok saldırıya maruz kalmıştır. Bu saldırılardan sadece Hz. Peygamber değil onun yakınında olan insanlar da oldukça fazla etkilenmişlerdir. Mekke döneminde Hz. Peygamber ve yakınlarının maruz kaldıkları saldırılar genellikle hakaret ve fiziksel saldırı şeklinde meydana gelmiştir. Medine döneminde ise Rasûlullah’a ve İslâm’a düşman olan bazı gruplar, Müslümanlara fiziksel bir saldırıda bulunmaya cesaret edemedikleri için saldırılarını aleyhte propaganda ve iftiralar üzerinden devam ettirmişlerdir. Başlarını münafıkların çektikleri İslâm’a düşman olan bu grupların Rasûlullah’a ve İslâm’a yönelik pek çok saldırıları bulunmakla birlikte doğrudan Hz. Peygamber’in ailesini hedef alan iki hadise diğerlerinden oldukça farklıdır. Bunların ilki İfk Olayı olarak bilinen Hz. Âişe bint Ebû Bekir’e atılan iftiradır. Bazı Müslümanların da bu iftiraya âlet olmaları sebebiyle olay bir hayli büyümüş ve bunun bir sonucu olarak da kaynaklarda oldukça ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir.

Münafıkların Hz. Peygamber’in mahremine ikinci saldırıları Hz. Mâriye bint Şem‘ûn üze-rinden gerçekleşmiştir. Hz. Mâriye bint Şem‘ûn’a atılan zina iftirası muhtemelen daha dar bir çerçevede gerçekleştiği için kaynaklarda yeteri kadar irdelenmemiştir. Sünnî kaynaklarda bu iftirayı başlatan ve yayanların kimler oldukları hususunda herhangi bir bilgi verilmemektedir. Şiî kaynaklar ise bu konuda iki gruba ayrılmaktadır. İlk grup olayı Sünnî kaynaklardaki anlatıma benzer bir şekilde aktarırken diğer grup Hz. Mâriye bint Şem‘ûn’a atılan iftirayı başlatan kişinin Hz. Âişe bint Ebû Bekir olduğunu iddia eden rivayetler sun-muşlardır. Dolayısıyla Hz. Mâriye bint Şem‘ûn’a iftira olayında aydınlatılması gereken ilk noktanın, meydana geliş şekli olduğu ifade edilebilir. Yine bu olayın Sünnî ve Şiî kaynaklarda niçin farklı rivayetler üzerinden incelendiği de cevap bulunması gereken konulardan biridir. Dolayısıyla çalışmada bu iki temel sorun ele alınarak Hz. Mâriye bint Şem‘ûn’a atılan iftira olayını aktaran rivayetlerin sahih bir yolla mı günümüze ulaştığına cevap bulunmaya çalışılacaktır.

Tespit edilebildiği kadarıyla konu hakkında müstakil bir çalışma veya detaylı bir anlatım bulunmadığı için bu çalışma konuyu geniş bir şekilde ele alma noktasında ilk olacaktır. Oldukça kısıtlı bilgi üzerinden böyle önemli bir konunun ilk kez ele alınacak olması çalışmanın başlıca dezavantajı olarak zikredilebilir.

Zikrettiğimiz bu zorluklara rağmen çalışmada öncelikle Sünnî kaynaklar tarafından olayın nasıl ele alındığı aktarılmaya çalışıldı. Daha sonra rivayetlerin günümüze ulaşmasına vesile olan bazı Sünnî kaynaklar ortaya konularak bu kaynaklar içerisinden Müslim’in Câmi‘u’s-sahîh isimli eserinde aktarılan rivayet üzerinden bir isnad incelemesi yapıldı. Yapılan bu isnad incelemesi neticesinde rivayetin sika raviler aracılığıyla günümüze ulaştığı sonucuna varıldı.

Çalışmanın ikinci kısmında ise Hz. Mâriye bint Şem‘ûn’a atılan iftiranın Şiî kaynaklarda nasıl ele alındığı incelenerek bazı Şiî kaynaklarında olayın niçin Sünnî kaynaklardan farklı olarak aktarıldığının sebepleri izah edildi. Ayrıca olayın bu şekilde gerçekleşmesinin müm-kün olmadığı ortaya konularak bu rivayetlerin Şiî ideolojiyi desteklemek için uydurulmuş olduğu sonucuna varıldı.

Anahtar Kelimeler

İslam Yarihi, Hz. Peygamber, Hz. Mâriye bint Şem‘ûn, İftira, Sünnî, Şiî

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Altıkulaç, Tayyar. “Hammâd b. Seleme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/488-489. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Azimli, Mehmet. Hz. Safvan b. Muattal ve Adıyaman Bölgesinin İslamlaşması. İstanbul: Step Mat-baacılık, 2008.
• Azimli, Mehmet. “Süleym (Benî Süleym)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/55-56. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Begavî, Ebü’l-Kāsım. Muʿcemü’ṣ-ṣaḥâbe. thk. Muhammedü’l-Emîn b. Muhammed Mahmûd el-Cekenî. 5 Cilt. Kuveyt: Mektebetü Dâri’l-Beyân, 2000.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Muhammed Hamîdullah vd. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1417.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. Delâilü’n-nübüvve. thk. Abdülmuʻtî Kal‘acî. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. et-Târîḫu’l-kebîr. thk. Muhammed Abdülmuîd Han. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Bulut, Mehmet. Ehli Sünnet ve Şia’da İsmet İnancı. İstanbul: Risale Yayınları, 1984.
• Bulut, Mehmet. “İsmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/134-136. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Cirit, Hasan. “Sâbit el-Bünânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/350. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Çubukçu, Asri. “İbrâhim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/273-274. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Davudoğlu, Ahmed. Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi. 5 Cilt. İzmir: Işık Yayınları, 2013.
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ebû Nu‘aym el-İsfahânî. Ḥilyetü’l-evliyâʾ ve ṭabaḳātü’l-asfiyâʾ. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Feyz-i Kâşânî. Tefsîrü’ṣ-Ṣâfî. 5 Cilt. Tahran: Mektebetü’s-Sadr, 3. Basım, 1379.
• Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. thk. Mustafa Abdülkādir Atâ’. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2002.
• Heysemî, Nûreddin. Mecma‘u’z-zevâ’id ve menba‘u’l-fevâ’id. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1994.
• Heysemî, Nûreddin. Mecmaʿu’l-baḥreyn fî zevâʾidi’l-Muʿcemeyn. thk. Abdülkuddûs b. Muham-med Nezîr. 9 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1992.
• Hüseyin b. Hamdân el-Hasîbî. el-Hidâyetü’l-kübrâ. Beyrût: Müessesetü’l-Belâg, 4. Basım, 1991.
• İbn Abdülber en-Nemerî. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-aṣḥâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1992.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım. Târîḫu medîneti Dımaşḳ. thk. Muhibbüddîn Ebî Saʻîd Ömer b. Garâme el-Amravî. 80 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Ebû Hâtim. Kitâbü’l-cerḥ ve’t-taʿdîl. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1953.
• İbn Hacer el-Askalânî. el-İṣâbe fî temyîzi’ṣ-ṣaḥâbe. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2001.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim. Kitâbü’s̱-s̱iḳāt. 10 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1973.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sakâ vd. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1994.
• İbn İshâk, Ebû Abdillâh. Sîretü İbn İsḥâḳ. thk. Muhammed Hamîdullah. Fas: y.y., 1976.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Cîze: Hicr, 1997.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2011.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl. Lisânü’l-ʿArab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr vd. 55 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Ma‘ârif, ts.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkādir Atâ. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2012.
• İbn Şehrâşûb, Ebû Ca‘fer. Menâḳıbü Âli Ebî Ṭâlib. thk. Yûsuf el-Bikā‘î. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Edvâ’, 2. Basım, 1991.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin. el-Kâmil fi’t-târîḫ. thk. Ebü’l-Fidâ’ Abdullah el-Kâzî, Muhammed Yûsuf ed-Dakkâk. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 5. Basım, 2010.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin. Üsdü’l-ġābe fî maʿrifeti’ṣ-ṣaḥâbe. thk. Halîl Me’mûn Şeyhâ. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Maʻrife, 4. Basım, 2009.
• İbnü’n-Neccâr el-Bağdâdî. ed-Dürretü’s̱-s̱emîne fî târîḫi’l-Medîne. thk. Muhammed Zeynühüm Muhammed Azeb. Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 1995.
• İclî, Ebü’l-Hasan. Maʿrifetü’s̱-s̱iḳāt min ricâli ehli’l-ʿilm ve’l-ḥadîs̱ ve mine’ḍ-ḍuʿafâʾ ve ẕikru meẕâhi-bihim ve aḫbârihim. thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. 2 Cilt. Medîne: Mektebetü’d-Dâr, 1985.
• Kādî İyâz, Ebü’l-Fazl. İkmâlü’l-Muʿlim bi-fevâʾid-i Müslim. thk. Yahyâ İsmâîl. 9 Cilt. Mansûre: Dâru’l-Vefâ’, 1998.
• Kandemir, M. Yaşar. “Affân b. Müslim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/399-400. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Kandemir, M. Yaşar. “Müslim b. Haccâc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/93-94. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kandemir, M. Yaşar. “Safvân b. Muattal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/485-486. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: TDV Yayınları, 13. Basım, 2005.
• Kazıcı, Ziya. Hz. Muhammed’in Eşleri ve Aile Hayatı. İstanbul: Çağ Yayınları, 1991.
• Köksal, Mustafa Âsım. İslâm Tarihi. 18 Cilt. İstanbul: Şâmil Yayınevi, 1987.
• Kummî, Ebü’l-Hasan. Tefsîru’l-Ḳummî. 3 Cilt. Kum: Müessesetü’l-İmâm el-Mehdî, 2014.
• Makrîzî, Ebû Muhammed. İmtâ‘u’l-esmâ‘. thk. Muhammed Abdülhamîd en-Nümeysî. 15 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdurrahman. Tehẕîbü’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1983.
• Muhammed Ali Sâlih. es-Seyyidetü’l-Mâriyetü’l-Ḳıbṭiyyetü. Kâhire: Dâru Cevâmi‘i’l-Kelîm, 2008.
• Muhsin el-Emîn. Aʿyânü’ş-Şîʿa. thk. Hasan el-Emîn. 12 Cilt. Beyrût: Dârü’t-Teârüf, 1983.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru Muḳātil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrût: Müessesetü’t-Târîhu’l-Arabî, 2002.
• Müslim b. Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ. el-Minhâc fî şerḥi Ṣaḥîḥi Müslim b. Ḥaccâc. 18 Cilt. Kâhire: Matbaʻatü’l-Mısriyye, 1929.
• Öz, Mustafa - İlhan, Avni. “İmâmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/201-203. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Peköz, Emine. “Mâriye bt. Şem‘ûn”. Müminlerin Anneleri. ed. Adnan Demircan. 559-578. İstanbul: Siyer Yayınları, 2017.
• Şâmî, Şemseddin. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti ḫayri’l-ʿibâd. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muʻavviz. 14 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Şerîf el-Murtazâ. Emâli’l-Murtażâ: Gurerü’l-fevâʾid ve dürerü’l-ḳalâʾid. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 2 Cilt. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1954.
• Şerîf el-Murtazâ. Tenzîhü’l-enbiyâʾ. Necef: Matbaʻatü’l-Haydariyye, 2. Basım, 1961.
• Şeyh Müfîd, Ebû Abdillâh. el-İḫtiṣâṣ. thk. Ali Ekber Gaffârî. Beyrût: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbûât, 2009.
• Şulul, Kasım. İlk Kaynaklara Göre Hz. Peygamber Devri Kronolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 3. Basım, 2011.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 20 Cilt. Kum: Cemâ‘atü’l-müderrisîn fî havzeti’l-ilmiyye, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım. el-Muʿcemü’l-evsaṭ. thk. Târık b. İvazullah, Abdülmuhsin b. İbrâhim el-Hüseynî. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân an te’vîl âyi’l-Kur’ân. 15 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2013.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 5. Basım, 2012.
• Tabersî, Ebû Alî. Mecmaʿu’l-beyân li-ʿulûmi’l-Ḳurʾân. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ulûm, 2005.
• Temir, Hakan. “Hâtıb b. Ebî Belteʻa ve Hayatı”. İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi 5 (2019), 31-75.
• Tuğ, Salih. “Ebû Hayseme, Züheyr b. Harb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/151. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer. et-Tibyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Habîb Kasîr el-Âmilî. 9 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Uçar, İlyas. Hz. Muhammed Zamanında Medine’de Gündelik Hayat. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Uraler, Aynur. “Mâriye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/63-64. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Üzüm, İlyas. “Nusayrîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/270-274. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Üzüm, İlyas. “Şîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/116-120. İstanbul: TDV Yayın-ları, 2010.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh. Kitâbü’l-Meġāzî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1984.
• Yesûî, Luvîs Maʻlûf. el-Müncid fi’l-lüġati ve’l-aʻlâm. Beyrût: Dâru’l-Meşrik, 43. Basım, 2008.
• Zehebî, Ebû Abdillâh. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuʻayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrût: Mües-sesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1982.
• Kitabı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2003.