Âl-i İmrân 36. Âyette Geçen ‘Erkek Kız Gibi Değildir’ İbâresi Hakkındaki Yorumlara Dair Bir Değerlendirmesi

Yıl 2021, Sayı: 44, 569 - 584, 20.09.2021

Avnullah Enes Ateş , Adnan Arslan

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.938270

Öz

Kur’ân’ın kastedilen anlamlarının anlaşılması öncelikle âyetleri oluşturan lafızların delâletlerini doğru tespit etmeye bağlıdır. Zira Kur’ân’da yer alan lafızların anlamlarına delâletleri farklılık arz eder. Maksûd anlamlarının kapalılıklarına göre bir hiyerarşi vardır. Bazı lafızlar birden fazla anlama muhtemeldir. Bunlara müşkil denilir. Müşkil lafızların en belirgin özelliği ihtilafa, farklı anlayışlara kapısının açık olmasıdır. Birden çok anlama gelmesi muhtemel olan bu âyetlerden birisi de Âl-i İmrân sûresinin 36. âyetidir. Bu Âyette geçen meâlen “Erkek kız gibi değildir.” ibaresinin kime ait olduğu, erkek ve kız arasında bir üstünlüğün söz konusu olup olmadığı, böyle bir üstünlük varsa bunun hangi cinsiyete ait olduğu vb. tefsirlerde tartışılmıştır. Bu çalışmada mevzubahis âyetin, belli başlı klasik tefsirlerden başlayıp günümüze kadar nasıl yorumlandığına dair farklı görüşler bir araya getirilmiş ve bu yorumların gerekçeleri incelenmiştir. İbare hakkında yapılan özgün tefsirler genel olarak iki görüş etrafında toplanmaktadır. Birincisi: Mabedin hizmetinde bulunma hususunda erkek olmanın ontolojik üstünlükleri bulunur. Erkek hayız, nifas gibi mabette bulunmaya mâni olan engellerden halidir ve mabedin hizmetini görmek için gerekli fiziki güce sahiptir. Mabede devam eden erkeklerle ihtilat etme mecburiyeti olacağı için bu içli dışlı oluşa kadınlık manidir. Erkeğin diğer erkek cemaat ile bir arada bulunmasında herhangi bir sakınca yokken kadın hakkında ise durum öyle değildir. İkincisi: Hanne kendisine bahşedilen kızı erkeğe üstün tutmuştur. Bu yoruma göre Hz. Meryem’in annesi şöyle demiştir: “İstediğim erkekti. Fakat bu kız ise Allah’ın bana bahşettiği bir ihsan. İstediğim olan erkek, Allah’ın bana bahşettiği kız gibi değildir.” Böyle bir yoruma göre Meryem’in annesi, Allah’ın kendisine verdiği şeyin kendisi için istediği şeyden daha hayırlı olduğunu bilen marifet ehli bir kadındır. Sonuç olarak bu yorumların her birinin genel anlamda ilmi bir mesnede dayandığı ve lafız ve terkiplerin birden fazla anlama muhtemel olmasından dolayı da kesin bir yargıda bulunmanın mümkün olmadığı belirtilmiştir. Fakat çalışmanın ibare hakkında şöyle bir değerlendirmesi olmuştur: İbare, “teslimiyet dersi” vermektedir. Hz. Meryem’in annesinin, gönlünde erkek çocuğu olduğu halde kız doğurduğunda Allah’ın takdirine teslimiyet göstermesi ve kendisine bahşedilen kız çocuğunda büyük bir hayır var olduğuna inandığını belirtmesi Kur’ân’ın “tevhît ve tevekkül” maksadına daha uygundur. Zira Kur’ân başından sonuna kadar defalarca kazaya rıza, Allah’ın lütfuna teslim dersi vermiştir. Erkek beklerken kızı olan bir kadının erkek çocuğunun herhangi bir sebeple daha meziyetli olduğu gibi bir düşüncesini yahut tahassürünü Kur’ân’ın bizlerle paylaşmış olması da muhtemeldir. Fakat çalışmanın tercihi görüş bu değildir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Müşkil, Hanne, Kız Çocuğu, Erkek Çocuğu

An Evaluation of the Interpretations of the Qur’anic Utterance ‘No Male child could ever have been like this Female’

Öz

Understanding the Qur’ān’s intended meanings depends on accurately pinpointing the denotations of the words that make up the verses as the words in the Qur’ān come with different denotations. There is a hierarchy developed based on the covertness of the intended meanings. Within this hierarchy, there are some words with multiple meanings. These are called mushkil (problematic). The most distinctive feature of such words is that they are open to disputes and different interpretations. One of these is the 36th verse of Al-‘Imran. Tafsīrs discussed whom the utterance “No male child could ever have been like this female” in this verse belongs to, whether any of these genders is superior to the other and which gender is superior if superiority is the case. This study brought together different perspectives on how the aforementioned verse has been interpreted so far, particularly based on main classical tafsīrs, and it examined the reasons for these interpretations. The original commentaries on the utterance generally focus on two views. Firstly, there are ontological advantages of being a male with respect to serving for religious temples. Menstruation and puerperium are obstacles that prevent women from being in a temple, whereas the man is free of them and has the necessary physical strength to serve for it. Since such service would entail contact with men who regularly come to the temple, being a female is not appropriate for it. While there is no problem for males to be together with other males in congregation, it is not the case for females. Secondly, Hannah favored the girl bestowed upon her above a boy. According to this, Mary’s mother said, “A boy was what I wanted, but this girl is a gift that God has given me. The boy I had wanted could never have been like this female God gave me.” According to such an interpretation, Mary’s mother is a wise woman who knows that what God has given her is better than what she had wanted for herself. Globally considered, it is stated that each of these interpretations has a scientific basis in general, and that it is not possible to make a definite judgment because the phrases and clauses are likely to have multiple meanings. However, the present study offers the following interpretation about the utterance in question: It gives a “lesson of surrender”. It is more appropriate for the purpose of “tawhid and tawakkul” of the Qur’ān for Mary's mother to submit to the will of Allah when she gives birth to a girl although she wishes for a boy in her heart, and that she believes there is goodness in the female child bestowed upon her. This is because the Qur’ān—from the beginning to the end—repeatedly gives the lesson of “acceptance and tawakkul”. It is also possible that the Qur’ān offered us the thought or yearning of a woman who gives birth to a daughter while wishing for a son that the son is more gifted for some reason. However, this is not the perspective favored in this study.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Mushkil, Hannah, Girl, Boy

Kaynakça

• Alevî, Ebû İdrîs el-İmâm el-Müeyyed-Billâh Yahyâ b. Hamza. et-Tırâz li-esrâri’l-belâga. 3 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Unsuriyye, 1423.
• Bağdâdî, Safiyyuddîn Abdülmü’min b. Abdilhak. Kavâ‘idu’l-usûl ve me‘âkidu’l-fusûl muhtasaru tahkîki’l-emeli fî ‘ilmeyi’l-usûli ve’l-cedel. thk. Enes b. Âdil ve Abdülaziz b. Adnân. Kuveyt: Dâru’r-Rekâiz, 1439/2018.
• Beğavî, Ebû Muhammed. Meʿâlimü’t-tenzîl. thk. Osmân Cuma. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabi, 1997.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullāh b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l- Arabî, 1418.
• Buhârî, Abdülaziz b. Ahmed b. Muhammed Alâuddîn. Keşfu’l-esrâr şerhu Usûli’l-Bezdevî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Ömer b. İsa. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halil Muhyiddîn el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1421/2001.
• Endelusî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Baḥrü’l-muḥîṭ. thk. Sıtkî Muhammed Cemîl. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
• Eşmûnî, Ahmed b. Abdülkerîm. Menâru’l-Hüdâ fî beyâni’l-vakfi ve’l-ibtidâ. thk. Şerîf Ebu’l-Alâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2002.
• Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm (Abdiddâim). ed-Düreru’l-masûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrâd. 10 Cilt. Şam: Dâru’l-Kalem, ts.
• Hatîb, Abdülkerîm Yûnus. et-Tefsîru’l-Kur’ân li’l-Kur’ân. 16 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Hâzin, Alî b. Muhammed. Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed. el-Baḥrü’l-medîd fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kureşî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. Mugni’l-lebîb ʿan kütübi’l-eʿârîb. thk. Mâzin el-Mübârek-Muhammed Alî Hamdullâh. Şam: Dâru’l-Fikr, 1985.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil. Tefsîru İbn Kesîr. thk. Muhammed Huseyn Şemsuddîn. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1419.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Garîbi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Sakr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Te’vîlu müşkili’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’t-Turâs, 1973.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. Zâdu’l-Mesîr. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1422.
• İbnü’l-Enbârî, Muhammed b. Kâsım Ebû Bekr. Îdâhu’l-vakfi ve’l-ibtidâ. thk. Muhyiddîn Abdurrahmân Ramadân. 2 Cilt. Şam: Matbaatu Mecmau’l-Lugati’l-Arabiyye, 1971.
• İbnü’l-Mulakkın, Ebû Hafs. Şevâhidü’t-tavżîḥ fî şerḥi’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaḥîḥ. 33 Cilt. Şam: Dâru’n-Nevâdir, 2008.
• Râgıb el-İsfâhânî. Tefsîru’r- Râgıb el-İsfâhânî. thk. Âdil b. Alî. 5 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 2003.
• Kazvînî, Hatîb. el-îzâh fî ulûmi’l-belâga. thk. Muhammed Abdülmun’im. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
• Mat’anî, Abdülazîm. Hasâisu’t-ta’bîri’l-Kur’ânî. 2 Cilt. Mısır: Mektebetu Vehbe, 1992.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtu Ehli’s-Sunne. thk. Mecdî Beslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Mâverdî. en-Nüketu ve’l-uyûn. thk. Es-Seyyid Abdülmaksûd b. Abdurrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Muhammed b. Alî b. Atıyye el-Mekkî el-Acemî. el-Hidâye ilâ bulûği’n-nihâye, thk. Heyet. Şârika: mecmûmatu Buhûsi’l-Kitâbi ve’s-Sunne, 2008.
• Nâsırî, Muhammed Mekkî. et-Teysîr fî ehâdîsi’t-tefsîr. 6 Cilt. (Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1985), 1/220.
• Nîsâbûrî, Nizâmüddîn Hasen b. Muhammed b. Hüseyn el-A‘rec. Garâibu’l-Kur’ân. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1416.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed. Mefâtihu’l-gayb. 33 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1420.
• Râzî, İbn Ebî Hâtim. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. Arabistan: Mektebetu Nizâr Mustafâ el-Bâz.
• Reşid Rızâ, Muhammed. Tefsîru’l-menâr. 12 Cilt. Mısır: el-heyetu’l- Mısriyye, 1990.
• Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf. el-Cevâhirü’l-ḥisân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Şeyh Muhammed Alî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1418.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kūb Sirâcüddîn Yûsuf b. Ebî Bekr (b.) Muhammed b. Alî el-Hârizmî. Miftâhu’l-ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys. Bahru’l-ulûm. thk. Ali Muhammed Mu‘avvad, Adil Ahmed Abdülmevcûd ve Zekeriyyâ Abdülmecîd en-Nûtî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1413/1993.
• Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Yasir b. İbrâhîm. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-Eimme. Usûlü’s-Serahsî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Siğnâkî, el-Hüseyn b. Ali b. Haccâc b. Ali Hüsâmüddîn. el-Kâfî şerhu’l-Bezdevî. thk. Fahruddîn Seyyid Muhammed Kānit. 5 Cilt. Beyrut: Mektebetü’r-Rüşd, 1422/2001.
• Sübkî, Ebû Hâmid Bahâüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkâfî el-Mısrî. Arûsu’l-efrâh fî şerhi telhîsi’l-miftâh. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, 2003.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Mısır: el-Hey’etu’l-Mısriyye, 1974.
• Şa’râvî, Muhammed Mütevelli. Tefsîru’ş-Şa’râvî. Mısır: Ahbâru’l-Yevm, 1991.
• Şâşî, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. İshak Nizâmuddîn. Usûlü’ş-Şâşî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, ts.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el-Yemenî. Fethu’l-Kadîr. 6 Cilt. Şam: Dâru İbn Kesîr, 1414.
• Taberi, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî. Câmiu’l-beyân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2000.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Şam: Dâru’ş-Şâmiyye, 1415.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, 1407.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî eş-Şâfiî. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1967