Kur’ân-ı Kerîm’de ‘Bel’ Edatının İçerdiği Manalar ve Türkçeye Çeviri Problemi

Yıl 2022, Sayı: 47, 765 - 788, 25.09.2022

Servet Demirbaş

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1039336

Cited By: 1

Öz

Dil sürekli değişen ve gelişen bir yapıdır. Dilde varlığını sürdüren her lafzın taşıdığı bir mana ve değer vardır. Bu manalar, lafızların ilişki kurduğu diğer kavramlarla zenginleşir. Arap dilinin ve Kur’ân-ı Kerîm’in en önemli dil özelliklerinde biri de çok anlamlılıktır. Çok anlamlı lafızların ifade ettiği manalar siyak ve sibakın delaletiyle tespit edilmeye çalışılır. Dilin yapısı gereği çok anlamlı lafızlar birbirine yakın manalar ifade ettikleri gibi birbirine zıt anlamları da içermektedir. Bu anlamlardan hangisinin tercih edileceği karinelerle belirlenir. Kur’ân-ı Kerîm’in anlaşılmasında ve tercümeler yoluyla Arapça dışında başka dillere aktarılmasında çok anlamlı lafızların ifade ettikleri manaları bağlamına göre belirlemek büyük önem arz etmektedir. Bu özellik, kelime türlerinden isim ve fiilde olduğu gibi edatlarda da vardır. Edatlar, cümleyi oluşturan ana unsurlar ya da metni oluşturan cümleler arasında anlam ilişki kurarak metni inşa etmeyi kolaylaştırırlar. Arap dilinde ve Kur’ân-ı Kerîm’de kullanılan edatların kullanımı ve taşıdıkları anlam zenginliğiyle ilgili erken dönemlerden itibaren çok derinlikli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar gramer eserlerinde, tefsirlerde, fıkıh usûlü eserlerinde dağınık olarak yapıldığı gibi sadece edatları konu edinen eserlerin yanı sıra sadece bir edattan bahseden çalışmalar da yapılmıştır. Tercüme çalışmaları açısından bakıldığında kaynak dildeki lafızların cümledeki konumlarına göre taşıdıkları manaları doğru tespit ederek hedef dildeki doğru karşılığını bulmak, tercümenin sıhhati açısından kaçınılmazdır. Bu başarılamadığı zaman kaynak dildeki metnin anlamı hedef dile aktarılırken ya buharlaşacak ya da esas metnin sahibinin kastetmediği anlamlar hedef dile aktarılacaktır. Bu durum kaynak metnin yanlış anlaşılmasına sebep olacağı gibi hedef dilin okurları açısından da içinden çıkılması zor anlam kargaşasına sebep olacaktır. Bu çalışma, Arap dilinde ve Kur’ân’ı Kerîm’de çokça kullanılan ve Allah Teâlâ’nın muradının anlaşılmasında önemli roller üstlenen “/بلBel” edatının kullanımını ve ifade ettiği manaları inceledikten sonra, bu manaların Türkçeye çevirisindeki problemler seçilen bazı meâller üzerinden tetkik edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân Mealleri, “Bel”Edatı, Çeviri, Problem

The Meanings of the Preposition ‘Bal’ in the Qur’ān and the Problem of Its Translation into Turkish

Öz

Language has a constantly changing and developing structure. Every word in the language has a meaning and value. These meanings are enriched with other concepts with which the words relate. One of the most important linguistic features of the Arabic Language and the Qur’ān is polysemy. The meanings expressed by polysemous words are determined by the testimony of the context. Due to the structure of the language, polysemous words express meanings close to each other as well as contain opposite meanings. Which of these meanings will be preferred is determined by presumptions. It is of great importance to determine the meanings expressed by polysemous words according to their context in understanding the Qur’ān and transferring it to languages other than Arabic through translations. This feature occurs in prepositions as well as nouns and verbs. Prepositions are the main elements that make up the sentence. They facilitate the construction of the text by creating a semantic relationship between the sentences that make up the text. Since the early periods, very in-depth studies have been carried out on the use of prepositions used in the Arabic language and in the Qur’ān and the richness of their meanings. Information about prepositions is scattered in grammatical works, tafsīr and uṣūl al-fiqh works, and there are also independent studies that only examine prepositions. In terms of the translation studies, It is inevitable for the accuracy of the translation to determine the meanings of the words in the source language according to their positions in the sentence and to find the eastern equivalent in the target language. When this is not achieved, the meaning of the text in the source language will either be lost while being transferred to the target language, or the meanings that the owner of the main text did not mean will be transferred to the target language. This situation will cause misunderstanding of the source text and also cause confusion for the readers of the target language. In this study, the preposition “/بلBal”, which is widely used in the Arabic language and the Qur’ān and plays an important role in understanding the will of Allah in the Qur’ān, will be evaluated in terms of its usage and meanings. Then the problems in the translation of the meanings of this preposition into Turkish will be tried to be determined by examining some selected Qur’ān translations.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qur’ān Translations, The Preposition of Bal, Translation, Problem

Kaynakça

• Akdağ, Hasan. Arap Dilinde Edatlar. Konya: Tekin Kitabevi,1981.
• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd. Rûhu’l-meânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Bâkûlî, Ebu’l-Hasen Ali b. el-Hüseyn. Şerhu’l-lüma‘.thk. İbrâhim b. Muhammed ‘Ubâde. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Câmi‘atü’l-İmâm Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1411/1990.
• Begavî, Ebû Muhammedel-Hüseyn el-Ferrâ. Me‘âlimü’t-tenzîl.thk. Muhammed Abdülkâdir en-Nemr vd. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe li’n-Neşr, 1412.
• Beyzâvî, Nasıruddîn Ebu’l-Hayr Abdullâh b. Ömer. Envâru’t-tenzîlve esrâru’t-te’vîl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî,ts.
• Câmî, Nûreddîn Abdurrahmân.el-Fevâidü’z-zıyâiyye. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, ts.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. el-Burhân fî usûli’l-fıkh.thk. Abdülazîm ed-Dîb. 2 Cilt. Katar: Dâru’l-Ensâr, ts.
• Durmuş, İsmail. “İstidrâk” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/329-330. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf. İrtişâfu’d-drab min lisâni’l-Arab.thk. Receb Osman Muhammed. Kahire: Mektebetü’l-Hânci, 1. Basım, 1418/1998.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf.el-Bahru’l-muhît. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1432/2010.
• Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kur’ân-i’l-Kerîm. 9 Cilt. Kahire: Dârü’l-Mushaf, ts.
• Enbârî, Ebü’l-Berakât Abdurrahmân b. Muhammed. Esrâru’l-arabiyye.thk. Muhammed Behcet el-Baytâr. Dımışk: Matbûa‘tü’l-Mecmei‘’l-Arabî, ts.
• Esterâbâdî, Radıyyüddîn Muhammed b. el-Hasen. Şerhu’r-Radî li Kâfiyeti İbni’l-Hâcib, thk. Yahya Beşîr Mısrî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1417.
• Galâyînî, Mustafa. Câmi‘u’d-dürûsi’l-arabiyye. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-‘Asriyye, 1414/1993.
• Güman, Osman. Nahiv-Fıkıh Usûlü İlişkisi (el-İsnevî Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Hacibekiroğlu, Abdullah. Arap Dilinde Edatların Metinde Kurduğu Anlamsal İlişkiler. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Hân, Muhammed. “Arap Dilinde Edatların Yapı ve Fonksiyonları”. çev. Abdullah Hacibekiroğlu, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi14/28 (2015/2), 129-140.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhiret-Tûnisî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1. Basım. 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib. el-Muharrerü’l-vecîz. thk. Abüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1422/2001.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân. Kâfiye. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2011.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn el-Ensârî.Mugni’l-lebîb ‘an kütübi’l-e‘ârîb. thk. Mâzin el-Mübârek–Muhammed Ali Hamdullah. Dımışk: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1384/1964.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn el-Ensârî. Şerhu şüzûri’z-zeheb fî maʻrifeti kelâmi’l-Arab. thk. Abdulganî ed-Dakr. Suriye: eş-Şeriketü’l-Müttahide li’t-Tevzî‘, ts.
• İbn Kemâl Paşa, Şemsüddîn Ahmed. Esrâru’n-nahv. thk. Ahmed Hasan Hâmid. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1422/2002.
• İbn Mâlik, Cemâlüddîn Muhammed el-Endelüsî. Şeru’t-teshîl. thk. Abdurrahmân es-Seyyid–Muhammed Bedevî el-Mahtûn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru Hicr, 1. Basım, 1410/1990.
• İbn Serrâc, Muhammed b. es-Serî el-Bağdâdî. el-Usûl fi’n-nahv. thk. Muhammed Osman. Kahire: el-Mektebetü’s-Sekâfiyye ed-Dîniyye, 1. Basım, 1430/2009.
• İbn Yaîş, Muvaffakuddîn Yaîş b. Alî el-Halebî. Şerhu’l-Mufassal. 10 Cilt. Mısır: et-Tabâatü’l-Müniriyye, ts.
• İbn Acîbe, Ahmed b. Muhammed eş-Şâzelî. el-Bahru’l-medîd fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd.thk. Ahmed Abdullah Kureşî. 5 Cilt. Kahire: Matâbiu’l-Heyeti’l-Mısriyye, 1419/1999.
• Îcî, Ebü’l-Meâlî Muînüddîn Muhammed. Câmiu‘’l-beyân fî tefsîri’l- Kur’ân. thk. Abdülhamîd Hündâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Kırcı, Recep. “Arap Dilindeki اَم ve اَوْ Edatları İle İlgili Bir İnceleme”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 /1 (Haziran 2021), 588-600.
• Kur’an Meal-Tefsir. çev. Mehmet Okuyan. İstanbul: Haliç Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Kur’an Yolu Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Basım, 2020.
• Kur’an’ı Kerim Meâli. çev. Hayrat Neşriyat İlim Araştırma Heyeti. İstanbul: Hayrat Neşriyat, 2016.
• Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm. çev. Hasan Basri Çantay. İstanbul: Elif Ofset Yayınları, 15. Basım, 1410/1990.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 16. Basım, 2009.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abullah b. Abülmuhsin et-Türkî. 22 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1427/2006.
• Mahallî, Celâlüddîn-Suyûtî, Celâlüddîn. Tefsîru’l-celâleyn, thk. Abdülkâdir el-Arnavut, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, ts.
• Mazharî, Muhammed Senâullah. Tefsîru’l-Mazharî. thk. Ahmed ‘Izz el-‘İnâye. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1425/2004.
• Molla Hüsrevî, Muhammed b. Ferâmurz Hüsrevî. Mir’âtü’l-usûl fî şerhi Mirkâti’l-vüsûl. İstanbul: Eser Kitabevi, ts.
• Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd el-Ezdî. el-Muktedab. thk. Muhammed Abdulhâlik ‘Uzeyme. 2 Cilt. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kütüb, 2. Basım, 1415/1994.
• ‘Uzeyme, Muhammed Abdülhâlık. Dirâsât fî üslûbi’l-Kur’âni’l-Kerîim. 11 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım. Mukaddimetü câmi‘t-tefâsîr. thk. Ahmed Hasan Ferhât. Kuveyt: Dâru’d-Da‘ve, 1. Basım, 1405/1984.
• Râğıb, el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2010.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1417/1997.
• Rummânî, Ebü’l-Hasen Ali b. İsâ. Me‘âni’l-hurûf. thk. İrfân b. Selîm el-Hassûne. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1. Basım, 1426/2005.
• Samarrâî, Fâdıl Sâlih. Me‘ani’n-nahv. 4. Cilt. Amman: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1420/2000.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed. ed-Dürrü’l-masûn.thk. Ahmed Muhammed el-Harrâd. 11 Cilt. Dımışk: Dâru’l-Kalem, ts.
• Sîbeveyhi,Ebû Bişr Amr b. Osmân el-Hârisî. el-Kitâb. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 5Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hânci, 3. Basım, 1408/1988.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed b. Ali. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed Ali. Fethu’l-kadîr.thk. Abdurrahmân ‘Umeyre. 5 Cilr. Beyrut: Dâru’l-Vefâ, ts.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî.Mevsûa’ü keşşâfı ısdılâhâti’l-funûn.thk. Ali Dahruc. Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, 1. Basım, 1996.
• Zeccâcî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân. el-Îdâh fî ‘İleli’n-nahv.thk. Mâzin el-Mübârek. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1. Basım, 1986.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an gavâmizı’t-tenzîl. thk. ‘Adil Ahmed el-Mevcûd–Ali Muhammed el-Mu‘avvız. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-‘Abîkân, 1. Basım, 1418/1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Mufassal fî san‘ati’l-i‘râb. thk. Fahr Sâlih Kadâre. Ammân: Dâru ‘Ammâr, 1. Basım,1425/2004.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedruddîn. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahîm.4. Cilt. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Turâs, ts.