The Effect of Ottoman Law on the Afghan Law: In the Example of Panel and Civil Law

Yıl 2022, Sayı: 47, 743 - 763, 25.09.2022

Mehterhan Furkani

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1050804

Öz

While the Prophet was alive, the companions had consulted to him personally for the solution of every religious matter and to the Qur'an and Sunnah after his death. On the issues that they could not find information in the two sources mentioned, they have made judgments by making ijtihad. Those who were not at the level to make ijtihad obtained information by consulting people who were experts in religious matters. The Muslims who came after them continued to follow the same path. Later, fatwa books were prepared, and these works began to be used in the field of qada as well as fatwa. Although the proposal for the codification of Islamic law was made by Ibn al-Muqaffaʿ (d. 142/759) at a very early period, the act of codification started too late. The legalization activity in the modern western world started at the end of the 18th century and spread to the whole European continent in the 19th century. The Ottoman Empire, influenced by the West, started the act of codification in the modern sense with the Penal Code of 1840. The codification of civil law in the Islamic world started with al-Majalla al Ahkam al Adliyyah (The Ottoman Courts Manual). Hukūk-i Aile Kararnamesi (the Family Law Decree) which was issued in 1917, followed al-Majalla in the field of codification. These two laws, which were prepared based on Islamic law, were applied in many countries under the rule of the Ottoman Empire. Even these two laws continued to be in force in some other Islamic countries a long time after they were declared abolished in the Republic of Turkey. With these works, the Ottoman Empire became a pioneer for other Islamic countries, and later, other Islamic countries took these as an example and prepared and put into effect their civil laws. One of these countries is Afghanistan. Although Afghanistan was not under Ottoman rule, it was directly or indirectly influenced by Ottoman law in enacting and took Ottoman law as an example. While the first penal code was being prepared in Afghanistan, the penal code (Ceza Kanunnāme-i Hümāyunu), which was enacted by the Ottoman Empire in 1858, was taken as a basis. Some articles of the aforementioned Ottoman Penal Code of 1958 were incorporated into the Afghan penal code of 1921 (Nizamnāme-i Cezā-yı Umūmī), either as they are, with little or no change. It is stated that judges should be made according to al-Majalla and that the qadis should fill the gaps in the law with al-Majallaon some issues in the laws named “Usūlnāme-i İdāri-yi Mahākim-i Adliye” (Administration of Judicial Courts Law) of 1957 and “Usūl-i İjraati Muhākimāt-ı Huqūqī-yi Adlī” (the Practice of Judicial Jurisdiction) of 1958.When we look at the Afghan Civil Code, which came into force in 1977, we see that it was influenced by the Majalla and the Ottoman Hukūk-ı Āile Kararnamesi (Ottoman Law of the Family Decree). In the same way, Majalla and its annotations have been used in Afghan courts in addition to the Afghan Civil Code until today. It is seen that in the Afghan Civil Code, which was prepared based on Hanafī fiqh, some issues were out of Hanafī fiqh, and in this respect, the Ottoman Law of Family Decree was followed. In this article, the effects of Ottoman law on Afghan law will be discussed in the context of criminal law, family law, and law of obligations.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Ottoman State, Afghanistan, Codification Movements, Interaction

Osmanlı Hukukunun Afgan Hukukuna Etkisi: Ceza ve Medeni Kanunları Örneği

Öz

Hz. Peygamber hayatta iken sahabe her meselenin çözümü için ona, vefatından sonra da Kur’ân ve Sünnete başvuruyorlardı. Söz konusu iki kaynakta hükmünü bulamadıkları konularda ise içtihat yoluyla hüküm çıkarıyorlardı. İctihat yapacak seviyede olmayanlar da dini konularda uzman olan kimselere başvurarak bilgi ediniyordu. Onlardan sonra gelen Müslümanlar da aynı yolu takip ettiler. Daha sonra telif edilen fetva kitaplarından, fetvanın yanı sıra kazâ konusunda da istifade edildi. İslam hukukunun kanunlaştırma teklifi her ne kadar İbn Mukaffa‘ (öl. 142/759) tarafından çok erken bir dönemde yapılmışsa da modern anlamda kanunlaştırma faaliyeti geç başlamıştır. Çağdaş batı dünyasında kanunlaştırma faaliyeti 18. asrın sonlarında başlamış, 19. yüzyılda bütün Avrupa kıtasına yayılmıştır. Osmanlı Devleti Batı’dan etkilenerek 1840’ta çıkarılan Ceza Kanunu ile modern anlamda kanunlaştırma hareketine başlamıştır. İslam dünyasında medeni hukukunun kanunlaştırılması ise modern anlamda Mecelle ile başlamıştır. Bunu da 1917 tarihinde çıkarılan Hukūk-ı Âile Kararnâmesi takip etmiştir. İslam hukuku esas alınarak hazırlanan bu iki kanun Osmanlı’nın hakimiyeti altında olan birçok ülkede uygulanmıştır. Hatta söz konusu iki kanun, günümüzde Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde bulunan bölgelerde ilga edildikten sonra da diğer bazı İslam ülkelerinde uzun süre yürürlükte kalmaya devam etmiştir. Osmanlı, bu çalışmaları ile diğer İslam ülkeleri için de öncül olmuş, daha sonra diğer İslam ülkeleri de bunları örnek alarak kendi medeni kanunlarını hazırlayıp yürürlüğe koymuşlardır. Bu ülkelerden biri de Afganistan’dır. Afganistan Osmanlı hakimiyeti altına girmediği halde kanunlaştırmada doğrudan veya dolaylı olarak Osmanlı hukukundan etkilenmiş ve Osmanlı hukukunu kendine örnek almıştır. Afganistan’da ilk ceza kanunu hazırlanırken, Osmanlı Devleti’nin 1858 tarihinde çıkardığı Ceza Kanunnâme-i Hümâyunu adlı kanun esas alınmıştır. Sözü geçen Ceza Kanunnâme-i Hümâyunu’nun bazı maddeleri ya olduğu gibi hiçbir değişiklik yapılmadan veya az bir değişiklik yapılarak 1921 tarihli Nizamnâme-i Cezâ-yı Umûmî adlı ceza kanununa yerleştirilmiştir. 1957 tarihli “Usulnâme-i İdâri-yi Mehâkim-i Adliye” (Adli Mahkemeler İdaresi Kanunu) ile 1958 tarihli “Usûl-i İcraât-ı Muhâkimât-ı Hukûkî-yi Adlî” (Adlî Hukûkî Muhakimenin Uygulama Usulü) adlı kanunlarda bazı meselelerde Mecelle’ye göre hüküm verilmesi ve kadıların kanundaki boşlukları Mecelle ile doldurmaları gerektiği ifade edilmektedir. 1977 yılında yürürlüğe giren Afgan Medeni Kanunu’na baktığımızda, Mecelle ve Osmanlı Hukūk-ı Âile Kararnâmesi’nden etkilendiğini görmekteyiz. Aynı şekilde Afgan mahkemelerinde günümüze kadar, Afgan Medenî Kanunu’nun yanı sıra Mecelle ve şerhlerinden istifade edilmektedir. Hanefi fıkıh esas alınarak hazırlanan Afgan Medeni Kanunu’nda bazı konularda Hanefî fıkhı dışına çıkıldığı ve bu yönden Osmanlı Hukūk-ı Âile Kararnâmesi’ne uyulduğu görülmektedir. Bu makalede Osmanlı hukukunun Afgan hukukuna olan etkisi ceza hukuku, aile hukuku ve borçlar hukuku bağlamında ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Osmanlı, Afganistan, Hukuk, Etkileşim

Kaynakça

• Ağırakça, Muhammed Hamidullah. Mısır’da Kanunlaştırma Hareketleri (19. Yüzyıl Örenği). İstanbul: Akdem Yayınları, ts.
• Arı,Abdüsselâm. Vacip Vasiyet ve Halefiyet Bağlamında ‘Dede Yetimi’ Problemi. EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler 12/34 (2008) 249-268
• Atâî, Muhammed İbrahim. Nigâh-i Muhtasar be Tarih-i Mu’asır-ı Afganistan. çev. Jamiluurahman Kamgar. Kabil: Bungah İntişarat-ı Meyvend, 2005.
• Atar, Fahrettin. “Fetva”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/486-496. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Aydın, Mehmet Akif. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/231-235. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Aydın, Mehmet Akif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Hars Yayıncılık, 2007.
• Afganistan Kültür ve İnformasyon Bakanlığı Yıllık Bülteni. “Nazari be Seyr-i Kânûn-guzârî Der Afganistan”. Sâlnânme-yi Afganistan 43 (1976-1977), 741-771.
• Çeker, Orhan. Hukuk-ı Aile Kararnamesi. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2017
• Çelikbilek, Abdul Metin. “Afganistan Emirî Şir Ali Han’ın Modernleşme Çabaları”. Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi E-Dergisi 4/2 (Aralık 2017), 94-110. https://doi.org/10.30804/cesmicihan.363312
• Çolak, Abdullah. İslam Hukuku Tarihi ve İslam Hukukunun Kaynakları. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2018.
• Esirgen, Seda. “Osmanlı Devleti’nde Medeni Kanun Tartışmaları: Mecelle mi, Fransız Medeni Kanun’u mu?”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 29 (2011), 31-48. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000565
• Ferheng, Mir Muhammed Sıddîk. Afganistan der Penc Karn-ı Ehîr. Meşhed: İntişarat-ı Durihşiş 1992.
• Gökmenoğlu, Hüseyin Tekin. İslam Miras Hukukunda “Halefiyet”, “Dede Yetimi” ve “Vacip Vasiyet”. Dini Araştırmalar 1/3 (1999), 143-170.
• Gümüş, Musa. “Osmanlı Devleti’nde Kanunlaştırma Hareketleri, İdeolojisi ve Kurumları”. Tarih Okulu 14 (2013), 163-200. http://dx.doi.org/10.14225/Joh7
• Habibî, Abdulhay. Cünbiş-i Meşrûtiyet Der Afganistan. ed. Muhammed Haşim Bahrami. Kabil: Devleti Matbaa, 2005.
• Hanioğlu, M. Şükrü. “Cemal Paşa” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/305-307. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Hosâmî, Hazretgul. “Qazâ ve Qazâvet der ‘Ahdı Saltanat-ı ‘Ala Hazret Zâhir Şâh”. Qazâ 7-8 (2004), 1-30.
• Hosâmî, Hazretgul. “Mecelletü’l-Ahkâmi’l-Adliyye Av Deheğı Şerhi”. Qazâ 3(2009) 41-52.
• Hosâmî, Hazretgul. Revend-i Sistem-i Kânûn-guzârî. Kabil: İntişârât-ı Saîd, 2011.
• Hosâmî, Hazretgul. “Tarihçe-yi Qazâ ve Qazâvat der Afganistan”. Qazâ 1 (2006) 13-24.
• Hosâmî, Hazretgul. Tarih-i Qazâ Der Afganistan. y.y.: İntişârât-ı Saîd, 2009.
• İbn Hazm, Ebû Muḥammed Ali b. Ahmed el-Endelusî. el-Muhallâ bi’l-Âsâr. thk. Abdulğaffâr Süleymân el-Bendârî. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1424/2002.
• Karaman, Hayreddin. İslâm Hukuku Tarihi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: İz Yayıncılık, 2014.
• KAŞET, Kânûn-ı Ahvâl-i Şahsiyye-yi Ehl-i Teşeyyu. Resmî Cerîde 988 (27 Temmuz 2009). Erişim 6 Ocak 2022. http://old.moj.gov.af/Content/files/OfficialGazette/0901/OG_0988.pdf
• Khwajamir, Mehtarkhan. “Afgan Medeni Kanununun Oluşum Süreci ve Muhtevası”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 26 (2015), 369-382.
• Khwajamir, Mehtarkhan. Afganistan’da İslam Ceza Hukukunun Kanunlaştırılması. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi,2015.
• Khwajamir, Mehtarkhan. Afganistan’da İslâm Ceza Hukukunun Kanunlaştırılması. IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı -IV (İlahiyat) 14-17 Mayıs 2015. 285-300. Kütahya: y.y., 2015.
• Kılıç, Muhammed Tayyib. İslâm Hukukunda Kanunlaştırma Olgusu. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi,2008.
• Koca, Mahmut - Üzülmez, İlhan. Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2014.
• Merçil, Erdoğan. “Mahmûd-i Gaznevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/362-365. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Nizamnâme-i Cezâ-yı ‘Umumî. Kabil: Matbaai Sengi-yi Mâşînhane-i Dârü’s-saltanat 1921.
• Usulnâme-i İdarî-yi Mehâkim-i Adliye 1957.
• Özel, Ahmet. “el-Âlemgîriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/365-366. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Popelzai, İzzuddîn Vekilî. Dârü’l-Qazâ der Afganistan ez Evâil-i ‘Ahd-i İslâm tâ ‘Ahd-i Cumhuriyet. Kabil: Matbaa-yı Devletî-yi Kabul, 1991.
• Saray, Mehmet. “Abdurrahman Han”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/163. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Saray, Mehmet. “Ahmed Şah Dürrânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. I2/133-134. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Saray, Mehmet. “Emânullah Han”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/84-85. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Sarıay, Ercimet. “Tanzimat Sonrası Kanunlaştırma Çalışmalarının Kaynakları ve Metodolojisi”. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi 2/1 (2019), 9-35.
• Tanîn, Zahir. Afganistan der Karn-ı Bîst (1900-1996). thk. Muhammed İbrahim Şeri‘atî Afganistanî. Tahran: İrfan 2005.
• Una, Au-Narayan, Raj-Retting, Max- S., Schaeffer- Stephens A., -Sugarman, E., & Swenson. G. Mebadi-yi hukuk-ı ceza-yı Afganistan [Afgan Ceza Hukukuna Giriş]. çev. Şirket-i Hademât-i Hukukî-yi İlît). Kaliforniya: y.y., 2011.
• 1858 Tarihli Ceza Kanunnâme-i Humâyûnu (Ceza Kanunnâme-i Humâyûnu) Adliye Nezareti (1335).