The Legitimacy of Sufism and the Possibility of Esoterical Knowledge According to Ashāb al-hadīth and Salafis

Yıl 2022, Sayı: 47, 573 - 603, 25.09.2022

Kadir Eser

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1126497

Öz

In modern studies, the opposition to Sufism is often emphasized among the characteristic features of Salafis. However, in most studies, the boundaries of this contrast are not clearly drawn. At the point of understanding the Qur’ān, this contrast is embodied in the subject of zāhir (obvious)-bātin (hidden), while the discussions of zāhir-bātin are mainly carried out around the story of Khidr-Moses. In this study, the Sufi analysis of Salafis will be discussed first. Then, in the centre of the story of Khidr-Moses, the views on the distinction between zāhir and bātin will be given. Salafism is a modern phenomenon. In the background of this phenomenon, there are Ashāb al-hadīth and Hanbali heritage. The views expressed by Salafis today are attributed to Ahmad b. Hanbal, the leading name of Ashāb al-hadīth, and his followers. In this respect, the opinions of some people who represent the Ashāb al-hadīth mentality in different periods, especially Ahmad b. Hanbal will be included in the study. Salafists give the impression that they express the ultimate truth in almost every subject they deal with. However, the scholars that the Salafis refer to as their ideas have put forward quite different views on many issues they deal with. These differences of opinion show that no one has the ultimate truth after the prophet's time. Demonstrating these differences of opinion with evidence on almost every issue can be considered a step towards getting rid of the monotony based on ideas and thoughts. Therefore, this study it is aimed to present the views of Ashāb al-hadīth and its intellectual heirs on the distinction between Sufism and zāhir-bātin in a panoramic way. At the same time, it has been tried to prove that the personalities that Salafists attribute themselves are not against mysticism and esoteric knowledge in the absolute sense. The primary method we follow in our research is the depiction method. Primary sources were first scanned for an accurate description, and the data obtained were transferred to the article by considering their internal consistency. Again, the chronology was followed to see the change in thought. Among the scholars who are the subject of our research, the first criticisms of mystics were expressed by Ibn Batta. Along with Ibn Aqīl and Ibn al-Jawzī, the focus of criticisms directed at Sufi circles is the bid'ahs (innovations) seen in Sufis. The main complaints directed at Sufism and often reaching the dimensions of takfir (ex-communication) coincide with the post-Ibn Taymiyya period. Ibn Taymiyya denounces Sufis, especially Ibn al-Arabi, who brought a philosophical aspect to Sufism. After Muhammad ʿAbd al-Wahhāb, material and moral violence were applied to the Sufis by using the excuse of the honour they showed to the sheikhs or the tombs. On the other hand, none of the authors whose views we discussed was ultimately against Sufism. Both Ashāb al-hadīth and Salafis appreciate the early Sufis and welcome a spiritual experience to be lived in the centre of asceticism. In this respect, it can be said that the purpose of Sufi criticism is to draw the Sufis to the borders drawn with the literal indication of the Qur’ān and Sunnah. From the earliest times, mystics saw kashf (intuition/insight) and ilhām (inspiration) as exceptional doors to the knowledge of truth and identified themselves with Khidr. Although Hanbali and Salafis disagreed about the identity of Khidr, they accepted that the information given to him was privileged. However, they argued that the knowledge given to Moses is superior to that given to Khidr. Therefore, they accept cash and ilhām as a source of knowledge, but they insistently emphasize that exploratory knowledge should be by the shari'a's outward appearance (zahir).

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Salafism, Ashāb al-hadīth, Sūfism, Zāhir, Bātin, Khidr, Prophet Moses

Ashâbü’l-Hadîs ve Selefîler Nazarında Tasavvufun Meşruiyeti ve Bâtınî Bilginin İmkânı

Öz

Modern araştırmalarda Selefîlerin karakteristik özellikleri arasında tasavvuf karşıtlığı sıklıkla vurgulanmaktadır. Fakat çoğu araştırmada bu karşıtlığın sınırlarına işaret edilmemiştir. Kur’ân’ın anlaşılması noktasında tasavvuf karşıtlığı zâhir-bâtın konusunda somutlaşmakta, zâhir-bâtın tartışmaları ise çoğunlukla Hızır-Hz. Mûsâ kıssası etrafında sürdürülmektedir. Bu çalışmada öncelikle Selefîlerin tasavvuf analizleri ele alınacaktır. Akabinde Hızır-Hz. Mûsâ kıssası merkezinde zâhir-bâtın ayrımı konusundaki görüşlere yer verilecektir. Selefîllik modern bir olgudur. Bu olgunun arka planında Ashâbü’l-hadîs ve Hanbelî miras bulunmaktadır. Günümüzde Selefîler tarafından dile getirilen görüşler Ashâbü’l-hadîsin önde gelen ismi Ahmed b. Hanbel’e ve takipçilerine atfedilmektedir. Bu bakımdan çalışmada Ahmed b. Hanbel başta olmak üzere farklı dönemlerde Ashâbü’l-hadîs zihniyetini temsil eden bazı şahısların görüşlerine de yer verilecektir. Selefîler, ele aldıkları hemen her konuda nihai hakikati dile getirdikleri izlenimini vermektedir. Oysa Selefîlerin kaynak gösterdiği şahsiyetler, ele aldıkları birçok konuda birbirinden oldukça farklı görüşler öne sürmüştür. Bu görüş farklılıkları, risâlet dönemi sonrasında hiç kimsenin nihai hakikate malik olmadığını göstermektedir. Görüş farklılıklarının müdellel bir şekilde gösterilmesi fikir ve düşünce bazında tekdüzelikten kurtulmaya atılan bir adım olarak değerlendirilebilir. Dolayısıyla bu çalışmada Ashâbü’l-hadîs ve tabilerinin tasavvuf ve zâhir-bâtın ayrımı hususundaki görüşlerini panoramik bir tarzda sunmak amaçlanmıştır. Aynı zamanda Selefîlerin mutlak manada tasavvufa ve bâtınî bilgiye karşı olmadığı ispatlanmaya çalışılmıştır. Araştırmamızda betimleyici-tasvirî bir yöntem takip edilmiştir. Nesnel bir tasvir için öncelikle birincil kaynaklar taranmış, elde edilen veriler iç tutarlılıkları gözetilerek makaleye aktarılmıştır. Yine düşüncedeki değişimi görebilmek maksadıyla kronolojiye riayet edilmiştir. Araştırmamıza konu olan müellifler arasında mutasavvıflara yönelik ilk eleştiriler, İbn Batta tarafından dile getirilmiştir. İbn Akîl ve İbnü’l-Cevzî’yle birlikte tasavvuf çevrelerine yöneltilen eleştirilerin odak noktası mutasavvıflarda görülen bid’atlardır. Tasavvufa yöneltilen ve çoğu zaman tekfir boyutlarına ulaşan asıl eleştiriler, İbn Teymiyye ve sonrasına rastlamaktadır. İbn Teymiyye, İbnü’l-Arabî başta olmak üzere tasavvufa felsefi bir çehre kazandıran mutasavvıfları tekfir etmektedir. Muhammed b. Abdülvehhâb sonrasında ise şeyhlere veya türbelere gösterdikleri tazim bahane edilerek mutasavvıflara maddî ve manevî şiddet uygulanmıştır. Diğer yandan görüşlerini ele aldığımız müelliflerden hiçbiri tasavvufa tümüyle karşı çıkmamıştır. Gerek Ashâbü’l-hadîs gerekse Selefîler, ilk dönem sûfîlerini takdir etmekte ve zühd merkezinde yaşanacak manevî bir tecrübeyi makbul karşılamaktadır. Bu bakımdan tasavvuf eleştirilerinde maksadın, sûfîleri Kur’ân ve sünnetin lafzî delaletiyle çizilmiş sınırlara çekmek olduğu söylenebilir. İlk dönemlerden itibaren mutasavvıflar keşf ve ilhamı hakikat bilgisine açılan müstesna bir kapı olarak görmüşler ve kendilerini Hızır’la özdeşleştirmişlerdir. Hanbelî ve Selefîler Hızır’ın kimliği hakkında ihtilaf etse de ona verilen bilginin ayrıcalıklı bir bilgi olduğunu kabul etmişlerdir. Bununla birlikte onlar, Hz. Mûsâ’ya verilen bilginin, mahiyeti her ne olursa olsun Hızır’a verilen bilgiden üstün olduğunu savunmuşlardır. Dolayısıyla onlar keşf ve ilhamı bir bilgi kaynağı olarak kabul etmektedir. Ancak keşfî bilginin şeriatın zâhirine muvafık olması gerektiğini ısrarla vurgulamışlardır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Selefîlik, Ashâbü’l-hadîs, Tasavvuf, Zâhir, Bâtın, Hızır, Hz. Mûsâ

Kaynakça

• Afîfî, Ebü’l-Alâ. Tasavvuf: İslâm’da Manevi Devrim. çev. H. İbrahim Kaçar - Sülün Murat. İstanbul: Risale Yayınları, 1996.
• Ahmed b. Hanbel. el-Câmi’ li-ulûmi’l-İmam Ahmed. nşr. Halid er- Rabât, Seyyid İzzet Îd. 22 Cilt. Feyyûm: Dâru’l-Felâh, 1430/2009.
• Ahmed b. Hanbel. Müsnedü’l-İmâm Ahmed. thk. Şuayb Arnaût - Adil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Kur’an’ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Basım, 2005.
• Attâr, Ferîdüddîn. Tezkiretü’l-evliya. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: İlim ve Kültür Yayınları, 1985.
• Ceyhan, Semih. “Tilimsânî, Afîfüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/163-164. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ceyhan, Semih. “Zühd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/530-533. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Çelebi, İlyas. “Zühd ve Kuruluş Dönemlerinde Kelam-Tasavvuf İlişkisi”. İlâhiyat Fakülteleri Kelâm Anabilim Dalı Eğitim - Öğretim Meseleleri ve Koordinasyonu Toplantısı II. 85-107. İstanbul: İFAV Yayınları, 1998.
• Demirbilek, Mine - Atalay, Hakan. “Türkiye’de Selefîlik Araştırmalarında Rastlanan Bazı Sorunlar”. İslâmî Araştırmalar 29/2 (2018), 448-459.
• Demirli, Ekrem. “Sadreddin Konevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/420-425. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Demirli, Ekrem. “‘Zahirî’ İlimlerin Otoritesi Karşısında Tasavvuf’un Meşruiyet Arayışı”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2007), 219-244.
• Ebû Tâlib el-Mekkî. Kûtü’l-kulûb fî muʿâmeleti’l-mahbûb ve vasfi tarîki’l-mürîd ilâ makâmi’t-tevhîd. thk. Mahmûd b. İbrahim b. Muhammed er-Ridvânî. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâru’t-Türâs, 1422/2001.
• Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ. Kitâbu’l-muʿtemed fî usûli’d-dîn. thk. Vedî‘ Zeydân Haddâd. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1974.
• Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ. Kitâbü’t-tevekkül. thk. Yusuf b. Ali et-Tarîf. Riyad: Dâru’l-Meymân, 1435/2014.
• Erginli, Zafer. “Muhâsibî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/13-16. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Gündoğdu, Cengiz. “Doğuş Dönemi Zühd Ekolleri ve Tasavvuf Mektepleri”. EKEV Akademi Dergisi 1/1 (1997), 41-64.
• Hatîb el-Bağdâdî. Şerefü ashâbi’l-hadîs. thk. Mehmed Said Hatiboğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1972.
• İbn Akîl, Ebü’l-Vefâ. el-Vâzıh fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/1999.
• İbn Batta. el-İbâne ʿan şerîʿati’l-fırakı’n-nâciye ve mücânebeti’l-fırakı’l-mezmûme. thk. Rızâ b. Na‘sân Mu‘tî vd. 9 Cilt. Riyad: Dâru’r-Râye, 1415/1994-1426/2005.
• İbn Ebî Yaʻlâ. Tabakâtü’l-Hanâbile. thk. Abdurrahman b. Süleyman el-ʻUseymîn. 3 Cilt. Riyad: el-Emânetü’l-Âmme li’l-İhtifâl, 1419.
• İbn Kayyim el-Cevziyye. İgâsetü’l-lehfân min mesâyidi’ş-şeytân. thk. Muhammed Hâmid el-Fıkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 2. Basım, 1395/1975.
• İbn Kayyim el-Cevziyye. Medâricü’s-sâlikîn beyne menâzili “iyyâke naʿbüdü ve iyyâke nesteʿîn”. thk. Muhammed el-Muʻtasımbillah el-Bağdâdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 7. Basım, 1423/2003.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 20 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1419/1999.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. thk. Sâmî b. Muhammed es-Selâme. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 2. Basım, 1420/1999.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin. er-Rikka ve’l-bükâʾ. thk. Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf. Dımaşk & Beyrut: Dâru’l-Kalem &ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1415/1994.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin. Kitâbü’t-Tevvâbîn. thk. Abdulkâdir el-Arnaût. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1987.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin. Zemmü mâ ʿaleyhi müddeʿu’t-tasavvuf. nşr. Züheyr Şaviş. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2. Basım, ts.
• İbn Receb. ez-Zeyl ʿalâ Tabakâti’l-Hanâbile. thk. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1425/2005.
• İbn Receb. Fazlü ʿilmi’s-selef ʿalâ ʿilmi’l-halef. nşr. Muhammed b. Nâsır el-Acmî. Kuveyt: Dâru’s-Samîʻî, 2. Basım, 1406.
• İbn Receb. Mecmûʻu resâili’l-Hâfız İbn Receb el-Hanbelî. thk. Ebû Musʻab Talʻat b. Fuâd el-Hulvânî. 4 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 2. Basım, ts.
• İbn Receb. Ravâiʻu’t-tefsîr el-câmiʻ li-tefsîri’l-İmam İbn Receb el-Hanbelî Tefsîru İbn Receb el-Hanbelî. nşr. Ebû Muʻâz Târık b. ʻIvazullah b. Muhammed. 2 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1422/2001.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Der’ü teʻâruzi’l-akl ve’n-nakl. thk. Muhmammed Reşâd Sâlim. 11 Cilt. Riyad: Câmiʻatü’l-İmâm Muhammed b. Suʻûd el-İslamî, 2. Basım, 1411/1991.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. el-Müstedrek ʻala mecmûʻi fetâvâ. thk. Muhammed b. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım. 5 Cilt, 1418.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Mecmûʻu fetâvâ. nşr. Abdurrahmân b. Muhammed b. Kâsım. 37 Cilt. Medîne: Vezâratü’ş-Şuûni’l-İslâmiyye ve’l-Evkâf ve’d-Daʻve ve’l-İrşâd, 1425/2004.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin İbn. İbn Teymiyye Külliyatı. çev. Yusuf Işıcık vd. 6 Cilt. İstanbul: Tevhid Yayınları, 1987.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec. Telbîsü İblîs. thk. Zeyd b. Muhammed b. Hâdî el-Medhalî. 1 Cilt. Kahire: Dâru’l-Minhâc, 2. Basım, 1436/2015.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem. nşr. Muhammed Abdülkâdir Atâ, Mustafâ Abdülkâdir Atâ. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Menâkıbü’l-İmâm Ahmed. Kahire: Dâru Hicr, 2. Basım, 1409.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. nşr. Züheyr eş-Şâvîş. 1 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî & Dâru İbni Hazm, 1423/2002.
• İşcan, Mehmet Zeki. Selefilik: İslami Köktenciliğin Tarihi Temelleri. İstanbul: Kitap Yayınevi, 5. Basım, 2014.
• Kara, Mustafa. “Bişr El-Hâfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/221-222. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kara, Mustafa. “İbn Teymiyye, Takıyyüddin (Tasavvuf ile İlgili Görüşleri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/413-414. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd. Fezâʾilü’l-Kurʾân. thk. Mervân el-ʻAtıyye vd. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, ts.
• Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd. Garîbü’l-hadîs. thk. Hüseyin Muhammed Şeref. 6 Cilt. Kahire: Mecmaʿu’l-Lugati’l-ʿArabiyye, 1404/1984-1415/1994.
• Kaya, Mahmut. “İbnü’l-Arabî, Muhyiddin (İslâm Düşüncesindeki Yeri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/520-522. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Koca, Ferhat. “İbn Kudâme, Muvaffakuddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/139-142. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kutlu, Sönmez. “Gelenekçi-Zâhirî İslâm Anlayışının Zihniyet Analizi: Epistemolojik, Teolojik ve Kültürel Temelleri”. Zâhirî ve Selefî Din Yorumu. ed. Sönmez Kutlu. 19-80. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
• Kutlu, Sönmez. Tarihsel Din Söylemleri Üzerine Zihniyet Çözümlemeleri. Ankara: OTTO Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Makdisi, George. “Hanbelî Mezhebi ve Tasavvuf”. çev. Ramazan Özmen. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 8/18 (2007), 297-310.
• Makdisî, George. “Kâdirî Sûfîsi İbn Teymiyye”. çev. Vahit Göktaş. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 19 (2007), 401-411.
• Melchert, Christopher. Sünnî Düşüncenin Teşekkülü: Din - Yorum - Dindarlık. çev. Ali Hakan Çavuşoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• Muhammed b. Abdülvehhâb. “er-Resâilü’ş-şahsiyye”. Müʾellefâtü’ş-Şeyhi’l-İmâm Muhammed b. Abdilvehhâb. thk. Sâlih b. Fevzân b. Abdullah el-Fevzân - Muhammed b. Sâlih Aylakî. 7/333. Riyad: Câmiatü’l- İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, ts.
• Muhammed b. Abdülvehhâb. “Tefsîru âyât mine’l-Kur’âni’l-Kerîm”. Müʾellefâtü’ş-Şeyhi’l-İmâm Muhammed b. Abdilvehhâb. thk. Muhammed Biltâcî. 5/412. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el- İslâmiyye, ts.
• Öz, Mustafa. “Muhammed b. Abdülvehhâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/492-494. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Özervarlı, M. Sait. “Selefiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/399-402. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Özköse, Kadir. “Tasavvuf Kültüründe Bâtın ve Bâtınî/Ledünnî Bilgi Kavramlarının Referans Çerçevesi”. Kur’an’ın Bâtınî ve İşârî Yorumu. ed. Mustafa Öztürk. 59-84. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
• Sa‘dî, Abdurrahmân b. Nâsır. Teysîrü’l-kerîmi’r-rahmân fî tefsîri kelâmi’l-mennân. nşr. Abdurrahman b. Muallâ el-Lüveyhık. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, ts.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. çev. Abdulkadir Şener - İbrahim Çalışkan. Ankara: TDV Yayınları, 5. Basım, 2012.
• Şâtıbî, İbrâhim b. Mûsâ. el-Muvâfakât: İslâmî İlimler Metodolojisi. çev. Mehmed Erdoğan. İstanbul: İz Yayıncılık, 4. Basım, 2010.
• Şinkîtî, Muhammed Emîn. Edvâʾü’l-beyân fî îżâhi’l-Kurʾân bi’l-Kurʾân. nşr. Bekr b. Abdullah Ebu Zeyd. 7 Cilt. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 1426.
• Türker, Ömer. İslam Düşünce Gelenekleri Kelam-Felsefe-Tasavvuf. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Uludağ, Süleyman. “Abdal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/59-61. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Uludağ, Süleyman. “Abdülkâdir-i Geylânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/234-239. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Uludağ, Süleyman. “er-Risâle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/122-123. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Uludağ, Süleyman. “İşârî Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/424-428. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Uludağ, Süleyman. “Selefiye ve Tasavvuf”. Tarihte ve Günümüzde Selefîlik. 343-356. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Fetâvâ nûr ʻala’d-derb. 12 Cilt. Riyad: Müessesetü’ş-Şeyh Muhammed Sâlih el-Useymîn el-Hayriyye, 1434.
• Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Mecmûʻu fetâvâ ve resâili fazileti’ş-şeyh Muhammed b. Sâlih el-ʻUseymîn. nşr. Fehd b. Nâsır b. İbrâhim es-Süleyman. 29 Cilt. Riyad&Uneyze: Dâru’l-Vatan&Dâru’s-Serâyâ, 1413- 1431/2010.
• Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerîm el-Fâtiha ve’l-Bakara. 3 Cilt. Demmâm: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1423.
• Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerîm Sûretü’l-Kehf. Demmâm: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1423.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İbn Akîl, Ebü’l-Vefâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/301-304. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Yetik, Erhan. “Menâzilü’s-Sâirîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/122-123. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn-. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1402/1982-1409/1988.