Reflections of Marx in Shariati: Marxisms and The Reflected Images of Marx in the Mirror of an Islamist

Yıl 2023, Sayı: 50, 901 - 923, 30.09.2023

Sever Işık

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1307585

Öz

The purpose of this article is to reveal and remark upon the view of Shariati on Marx and Marxism. The leftist theology of Shariati has always consisted in relation with Marxism, although in an unfavorable way. Marxism is not a sacrilegious ideology, but a strange and opponent ideology that needs to be overcome and defeated, from the viewpoint of Shariati, who avoids with caution using conservative wording when analyzing and criticizing it. Shariati aims to attract the masses into a political opposition and to establish a religious ideology which may serve as a kind of political guideline for Muslims fighting for the good of society. There are important historical changes in Shariati's view of Marxism. Whereas his approach was more contingent upon “three Marx” differentiation during his early studies, it develops into a more negative aspect over the course of time. In late period works, Marxism is reevaluated and rejected as a materialist ideology. The differences between the two ideologies are sharpened by re-emphasizing the religious sources of the Islam-Science ideology. According to him, Islam is an ideology that is holistic and fundamentally different from Marxism, which shares common ontological ground with capitalism. One cannot be accepted until the other one is rejected. Islam, which is based on tawhid, is in a superior position to all modern ideologies, especially Marxism, in terms of creating a radical subjectivity and achieving basic ideals such as freedom and equality. Because it is a Eurocentric ideology, Marxism is also an alienating western ideology. While it includes the left ethos in its left theology, it categorically rejects the ontological assumptions of Marxism. Shariati, tries to construct a revolutionary worldview based on Tawhid. This spiritualist worldview is based on justice, freedom and equality. Individual belief and spiritual life are the most important elements of this worldview. Islam is the only structure that will mobilize Muslim societies against capitalism and imperialism and protect the identity of the society against alienation. For this reason, it is necessary to abandon foreign and alienating ideologies and return to Islam as a revolutionary ideology.

Anahtar Kelimeler

Philosophy, Shariati, Marx, Marxism, Islam, Ideology, Tawhid, Materialism

Şeriati’nin Aynasında Marks: Marks’ın Bir İslamcının Aynasına Yansıyan Suretleri ve Marksizmler

Öz

Bu makalenin amacı Şeriati’nin Marks ve Marksizm’e bakış açısını ortaya koyarak bir değerlendirmesini yapmaktır. Şeriati’nin sol teolojisi aleyhte olmakla birlikte daima Marksizm’le ilişki içinde teşekkül etmiştir. Marksizm analizinde ve eleştirisinde muhafazakâr bir dil kullanmaktan özenle kaçınan Şeriati için Marksizm, küfür ideoloji değil, aşılması ve alt edilmesi gereken yabancı ve rakip bir ideolojidir. Şeriati’nin amacı kitleleri siyasal mücadeleye çekmek ve toplum adına mücadele eden Müslümanlar için bir çeşit siyasal kılavuz işlevi görecek olan bir dini ideoloji oluşturmaktır. Onun, Marksizm’e bakışında önemli tarihsel değişimler söz konusudur. İlk dönem çalışmalarında “üç Marks” ayrımından hareketle olumsal olan yaklaşım, zamanla daha negatif bir karakter edinir. Geç dönem çalışmalarında Marksizm yeniden değerlendirilir ve materyalist bir ideoloji olarak reddedilir. İslam-Bilim ideolojisinin dini kaynakları yeniden vurgulanarak iki ideoloji arasındaki farklılıklar keskinleştirilir. Ona göre İslam, kapitalizmle ortak ontolojik zemini paylaşan Marksizm’den temelden farklı ve bütünlüklü bir ideolojidir. Biri reddedilmeden diğeri kabul edilemez. Tevhidi esas alan İslam, radikal bir öznelliği yaratma, özgürlük ve eşitlik gibi temel ideallere ulaşma hususunda Marksizm başta olmak üzere tüm modern ideolojilerden daha üstün bir konumdadır. Avrupa merkezci bir ideoloji olan Marksizm aynı zamanda yabancılaştırıcı batılı bir ideolojidir. Sol etosu kendi sol teolojisine dahil etmekle birlikte Marksizmin ontolojik kabulleri kesin olarak reddeder. Tevhide dayanan devrimci bir dünya görüşü inşa etmeye çalışır. Bu maneviyatçı dünya görüşü adaleti, özgürlük ve eşitliği temel amaç edinir. Bireysel inanç ve zahidane yaşam bu dünya görüşünün en önemli unsurlarındadır. İslam, Müslüman toplumları kapitalizme ve emperyalizme karşı mobilize edecek, yabancılaşmaya karşı toplumun kimliğini koruyacak yegâne yapıdır. Bu nedenle yabancı ve yabancılaştırıcı ideolojiler terk etmek ve devrimci bir ideoloji olarak İslama dönmek gerekir.

Anahtar Kelimeler

Felsefe, Şeriati, Marks, Marksizm, İslam, İdeoloji, Tevhid, Materyalizm

Kaynakça

• Abrahamian, Ervand. “Ali Shariati: Ideologue of the Iranian Revolution”. Merip Reports 102 (1982), 24-28.
• Abrahamian, Ervand. Radical Islam: Mujahedin of Iran. New Haven: Yale University Press, 1989.
• Akhavi, Shahrough. “Islam, Politics and Society in the Thought of Ayatollah Khomeini, Aya-tollah Taliqani and Ali Shariati”. Middle Eastern Studies 24/4 (1988), 404–431.
• Akhavi, Şahruh. İran’da Din ve Siyaset. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1990.
• Al-i Ahmed, Celal. Garpzedeler: Batıdan Gelen Veba. çev. B. Tuna. İstanbul: Nehir Yayınları, 1998.
• Bayat, Assef. “Shariati and Marks: A Critique of an “Islamic” Critique of Marksism”. Alif 10 (1990), 19-41.
• Boroujerdi, Mehrzad. İran Entelektüelleri ve Batı. çev. Fethi Gedikli. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 2001.
• Byrd, Dustin J. - Miri, Seyed Javad (Ed.) Ali Shariati and the Future of Social Theory: Religion, Revolu-tion, and the Role of the Intellectual. Leiden; Boston: Brill, 2018.
• İnayet, Hamid. Çağdaş İslamî Siyasi Düşünce. çev. Yusuf Ziya. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1988.
• Meriç, Cemil. Sosyoloji Notları ve Konferanslar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2. Baskı, 1993.
• Martin, Vanessa. Creating an Islamic State: Khomeini and the Making of a New Iran, London and New York: I. B. Tauris, 2000.
• Rahnema, Ali. Ali Şeriati: Bir Müslüman Ütopistin Siyasi Biyografisi. çev. Zehra Savan. İstanbul: Kapı Yayınları, 2016.
• Saffari, Siavash. Beyond Shariati: Modernity, Cosmopolitanism, and Islam in Iranian Political Thought. Cambridge: Cambridge University Press, 2017.
• Shahibzadeh, Y. Islamism and Post-Islamism in Iran: An Intellectual History, Palgrave Macmillan, 2015.
• Şeriati, Ali. Öze Dönüş, çev. Kerim Güney. İstanbul: Yedi Gece Kitapları, 1991.
• Şeriati, Ali. İslam Bilim 1. çev. Faruk Alptekin. İstanbul: Nehir Yayınları, 1992.
• Şeriati, Ali. İslam Sosyolojisi. çev. Kenan Sökmen. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 1993.
• Şeriati, Ali. Makaleler. çev. S. İslam. İstanbul: Objektif Yayınları, 1993b.
• Şeriati, Ali. Marksizm. çev. Yakup Arslan- Kenan Çamurcu. İstanbul: Dünya Yayınları, 1994.
• Şeriati, Ali. Kuran’a Bakış. çev. Ali Seyyidoğlu. Ankara: Fecr Yayınevi, 4. Baskı, 1996.
• Şeriati, Ali. Ne Yapmalı?. çev. Ali Erçetin. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 2. Baskı, 1999.
• Şeriati, Ali. Marksizm ve Diğer Batı Düşünceleri. çev. Ali Erçetin. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 2. Baskı, 1999.
• Şeriati, Ali. İslam ve Sınıfsal Yapı, 2. Baskı. Çev. Doğan Özlük. Ankara: Fecr Yayınları, 2010.
• Şeriati, Ali. “Papa ve Marks Olmasaydı. Dine Karşı Din. çev. Doğan Özlük. 210-219. Ankara: Fecr Yayınları, 6. Baskı, 2015.
• Tripp, Charles. Islam and the Moral Economy: The Challenge of Capitalism, Cambridge University Press, 2006.