Analysis of the Sivas Orphans Idāna Book Dated 1895-1909 in Terms of the Implementation of Orphans' Rights (Sivas Shar‛iyya Registry No. 198)

Yıl 2024, Sayı: 52, 299 - 323, 26.03.2024

Ebubekir Sıddık Yücel

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1386292

Öz

This study will examine and analyse the idâne records found in the Sivas Shar‛iyya Registry Books numbered 198. Idāna is a legal term meaning debt. One of the facts of societies is orphanhood. Orphans need care and protection until they are old enough to meet their needs. In particular, the movable and immovable properties the family leaves must be preserved and protected until the age when they can be used by themselves. In the Ottoman Empire, the property of orphans was kept by guardians appointed by the court until they reached the age of twenty, which was considered the age of majority. From 1851 onwards, the Ottoman Empire took the responsibility of protecting and managing the of orphans’ property by establishing The Orphans Custody (Emvâl-i Eytâm Nezareti). The custody aimed to offer orphans' property to the market, primarily to trusted tradesmen, and to prevent the orphan's money from losing value in economic conditions through interest income. In order to monitor this, the custody created book within its organisation. Until the idāna records were kept in separate books, they were also recorded in the shar‛iyya registry boks. One of Sivas’s the limited numbered Shar‛iyya registry books, numbered 198 and dated 1895-1909, is a book consisting entirely of idāna debt notes. This book, may contain various records such as creditors, debtors, the supply of money to the market, interest rates, and profiles of debtors. Borrowers were local families, women entrepreneurs, tradesmen, local officials, educators, and members of religious orders. It is noteworthy that in the repayment of the loans, the money was used in financial circles with interest rates ranging from a low of 9% to a high of 50% according to the economic conditions of the period. Although the idāna records do not show in which area of the economy the money was invested, a total of 487 thousand 283 kuruş was offered to the market. This sum yielded an interest return of 126 thousand 229 kurus. This corresponds to an average rate of 21 per cent, which is a reasonable rate in the economic conditions of the day

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Eytām, Idāna, Interest, Sharī‛iyya Registry, Sivas, Ottoman Empire

1895-1909 Tarihli Sivas Eytâm İdâne Defteri’nin Yetim Haklarının Uygulanması Açısından Analizi (198 Numaralı Sivas Şer‛iyye Sicili)

Öz

Bu çalışmada 198 numaralı Sivas Şer‛iyye Sicil defterlerinde bulunan idâne kayıtları incelenecek ve analiz edilecektir. İdâne borçlanma anlamına gelen hukukî bir terimdir. Toplumların vakıalarından birisi de yetimliktir. Yetim kişi kendi ihtiyaçlarını karşılayacak yaşa gelinceye kadar ilgiye ve himayeye muhtaçtır. Özellikle de ailesinden kalan taşınır ve taşınmaz malların muhafazası ve kendisinin kullanabileceği yaşa kadar muhafaza edilmesi gerekmektedir. Osmanlı Devleti’nde yetimlerin malları reşit olma çağı kabul edilen yirmi yaşına gelinceye kadar mahkeme tarafından belirlenen vasîler tarafından muhafaza edilmekteydi. Osmanlı Devleti 1851 tarihinden itibaren Emvâl-i Eytâm Nezareti kurmak suretiyle yetimlerin mallarını muhafaza ve onları işletme sorumluluğun kendi uhdesine almıştır. Bu nezaretin amacı yetimlerin mallarını öncelikle güvenilir esnaflar olmak üzere piyasa arz edecek ve faiz gelirleriyle yetimin parasının ekonomik şartlarda değer kaybetmesinin önüne geçecekti. Nezaret bunu takip etmek için bünyesinde defterler oluşturmuştur. İdâne kayıtları müstakil defterlerde tutuluncaya kadar şer‛iyye sicil defterlerine de kaydediliyordu. Sivas’a ait ve sınırlı olan şer‛iyye sicil defterlerinden 198 numaralı ve 1895-1909 tarihli defter de tamamen idâne borç senetlerinden oluşan bir defterdir. Bu defterde alacaklı, borçlu, paranın piyasaya arzı, faiz oranları, borçluların profilleri gibi değişik kayıtları bulabilmekteyiz. Sandıktan borç alanların şehrin yerli aileleri, kadın girişimciler, esnaf, mülkî erkân, eğitimci, tarikat erbabı kişilerden oluştuğunu gördük. Aldıkları borçların geri ödemesinde dönemin ekonomik şartlarına göre %9 ile en düşük, %50 ile en yüksek oranda bir faiz uygulamasıyla paranın finans çevrelerinde kullanılması dikkat çeken hususlardandır. İdâne kayıtları ekonominin hangi alanında paranın nemalandırıldığını göstermemekle birlikte, toplamda 487 bin 283 kuruş piyasaya arz edildiği anlaşılmaktadır. Bu meblağın 126 bin 229 kuruş gibi bir faiz getirisi olmuştur. Bu da ortalama %21 gibi bir orana tekabül etmektedir ki günün ekonomik şartlarında iyi bir orandır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Eytâm, İdâne, Faiz, Şer‛iyye Sicili, Sivas, Osmanlı Devleti

Etik Beyan

Etik beyan gerekmemektedir

Kaynakça

• Akar, Şevket Kamil. 1876-1908 Yılları Bütçelerine Göre II. Abdülhamid Dönemi Maliyesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, sosyal bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.
• Aksungur, Sibal. 1338-130 (1922-192) Antalya Eytam Sandığına mahsus İdane Defterinin Transkripsiyon ve Değerelendirmesi. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
• Aktan, Hamza. “Miras”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/143-145. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Arı, Abdüsselam. “Yetim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/501-503. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Aydın, Mehmet Âkif. “Deyn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/266-268. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Berber, Mehmet Akif. From Interest to Usury: The Transformation of Murabaha in The Late Ottoman Empire. İstanbul: Şehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Çanlı, Mehmet. “Eytam İdaresi Sandıkları (1851-1926)”. Türkler. ed. Hasan Celal Güzel vd. 14/57-73. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Çanlı, Mehmet. “Eytam Sandıklarının Para Arzı (İdane Defterleri) ve Sandıklardan Yetimlerin Faydalandırılması (1851-1926)”. Tarihin Peşinde 24 (2020), 163-193.
• Çanlı, Mehmet. “Tarihî Süreç İçerisinde Eytam Sandıklarının Hukuki Mevzuatı ve Karşılaştığı Sorunlar (1851-1920)”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 9/3 (2020), 1301-1321.
• Çanlı, Mehmet - İnanç, Veli. Eytam İdaresi Sandıkları ve Marmaris Uygulaması (1885 -1911). Marmaris Ticaret Odası, 2015.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Murâbaha”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/148-152. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• (EN), Eytâm Nizamnâmesi. Düstur I. Tertip, I. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1289.
• (ESSİMHN), Eytâm Sandıklarının Suret-i İdâre ve Muhafazası Hakkındaki Nizamnâme, Düstur I. Tertip, IV. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1299.
• Göçer, Kenan. “Bankacılığımızda Tekâmül ve Emlak ve Eytam Bankası”. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi 3/1, 109-113.
• Gözübenli, Beşir. “Mefkūd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/353-356. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Gözübenli, Beşir. “Türk Hukuk Tarihinde Vakıf Mallarının Faizli İşletilmesi Hakkında Tahlili Bir Değerlendirme”. Vakıf Haftası Dergisi 11 (1994), 51-72.
• Gürsoy, Çiğdem. “Osmanlı Devleti’nde Yetim Mallarının Sürdürülebilirliği Hakkında Bir Araştırma”. Belgi Dergisi II/9 (I 2020), 2082-2098. https://doi.org/10.33431/belgi.613732
• Gürsoy, Çiğdem. "Vasi Yönetiminden Eytam Sandığına: Eytam Emvalinin Değerlendirilmesinde Kullanılan Finansal Araçlar ve Uygulamaları". 5/321-343. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2018.
• Kızıldağ, Necla. Eytâm İdaresi ve 50 Nolu Eskişehir-Sivrihisar İdanat Sandığı Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Kızıldağ, Necla. “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Eytâm Malları Üzerinde Yapılan Usulsüzlükler ve Bu Usulsüzlüklere Karşı Alınan Tedbirler”. Osmanlı Medeniyet Araştırmaları Dergisi 6/11 (2020), 232-243. https://doi.org/10.21021/osmed.788905
• Kur’ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meâli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
• Köse, Saffet. “Lakīt”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/68-69. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Mehmet - Karavar, Hilal. “1922-1924 Tarihli Eytam Sandığı İdane Defterine Göre Antalya Merkez Kazasının Finansal Durumu”. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 34 (2021), 583-606. (MSMMESDAHN, Medyunların 1866 Sene-i Miladisinden Mukaddem Eytam Sandıklarına Olan Düyûnat-ı Atikelerine Hakkında Nizamname, Düstur 1. Tertip, Zeyl 3. Dersaadet: Mahmut Bey Matbaası, 1300.
• Özcan, Tahsin. “Osmanlı Toplumunda Yetimlerin Himayesi ve Eytam Sandıkları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2006), 103-121.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1777-1781) No: 1. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7693.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1781-1787) No: 2. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7694.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1798-1802) No: 6. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7698.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1802-1805) No: 7. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7699.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1821-1823) No: 12. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7705.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1827-1829) No: 15. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d.., 7707.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1897-1906) No: 198. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, MŞH.ŞSC.d..7838.
• Şahin, Furkan. Eytam Sandıklarının Kuruluşu ve Konuyla İlgili Yapılan Yasal Düzenlemeler. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Tabakoğlu, Ahmet. “Tekâlîf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/336-337. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Şer’i Mahkeme Sicilleri”. Ülkü Dergisi 29 (1935), 365-368.
• (UEESİHTKN), Umum Emvâl-i Eytâmın Sûret-i İdâresi Hakkında Tadilen Kaleme Alınan Nizamnâme. Düstur 1. Tertip Cilt 8. Ankara: Başvekalet Devlet Matbaası, 1943.
• Ünal, İrfan. 167 Nolu Çanakkale Eytam Sandığına Mahsus Teminatlı İdane Defteri’nin Transkripsiyonu Ve Değerlendirmesi (1920-1926). Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Yazıcı, Nesimi. “Osmanlılarda Yetimlerin Korunması Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XLVIII/1 (2007), 1-46.
• Yücel, Ebubekir Sıddık. “Sivas Şer’iyye Sicilleri Toplu Kataloğu Üzerine”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/2 (2018), 1059-1079. https://doi.org/10.18505/cuid.439599