Is al-Bayhaqī’s al-Sunan al-Saghīr a Independent or Compendium Book?

Yıl 2024, Sayı: 53, 775 - 801, 30.06.2024

Halil İbrahim Doğan

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1385490

Öz

Compendium works constitute an important place among the books compiled in Islamic sciences. A extensive literature has been formed around the literature of abridgments, which began to emerge the third century of Hijri. It is possible to see many examples of this genre in the science of hadīth. As a matter of fact, many scholars have written compendium books on the works in various fields of this science, especially the essential hadīth sources such as the al-Kutub al-sitta. al-Bayhaqī (d. 458/1066), one of the prominent muhaddithis of his time, wrote compendiums of his own works, and other scholars also made compendiums of his voluminous books such as al-Sunan al-kabīr, Shu’ab al-īmān, and al-Hilāfiyyāt. The subject of this study is the determination of the genre of the composition of al-Bayhaqī’s al-Sunan al-saghīr. This is because in the mukaddims written by the muhaqqīqs of this work, a comparison is made between al-Sunan al-saghīr and al-Sunan al-kabīr without considering al-Bayhaqī’s other works, and at the end of the research, the evidence is listed and it is stated that the two books are different from each other by listing the evidences and calling al-Sunan al-saghīr a separate work. The importance of this study will be revealed by accurately determining the type of composition of al-Sunan al-saghīr, which is generally perceived as a miscellany of al-Sunan al-kabīr and about which no detailed research has been conducted. This study aims to determine whether al-Bayhaqī’s al-Sunan al-saghīris a concise or an independent work, taking into account all of his works. For this purpose, each hadīth or piece of information in al-Sunan al-saghīr was scanned in al-Bayhaqī’s books that we have and it was investigated whether it was mentioned in them. Following this examination, the following conclusions were reached: In the introduction of his book, al-Bayhaqī refers to two concise works, al-I’tikād wa al-ḥidāya and al-Sunan al-saghīr, on matters of faith and jurisprudence that should be known. Some of the narrations in al-Sunan al-saghīr, which has a significant similarity with al-Sunan al-kabīr, are transmitted differently from this work. In fact, most of the hadīths that are narrated in al-Sunan al-saghīr but not in al-Sunan al-kabīrwith a different sanad and not in it are narrated in the same way in his other works such as Ma’rifat al-sunan wa al-asār, Shu’ab al-’imān, and al-Hilāfiyyāt. Even so, there are also narrations that narrated in al-Sunan al-saghīr but with the same sanad and in no way found in al-Bayhaqī’s printed books. Accordingly, it can be said about al-Sunan al-saghīr that “it is an original compendium work that al-Bayhaqī compiled with the method of ihtisār by making use of his own works and the narrations he had”.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Bayhaqî, al-Sunan al-sagir, al-Sunan al-Kabir, Summary

Beyhakî’nin es-Sünenü’s-sağîr’i Müstakil mi Muhtasar Bir Eser mi?

Öz

Muhtasar eserler, İslâmî ilimlerde telif edilen kitapların içinde önemli bir yer teşkil etmektedir. Hicrî üçüncü asırdan itibaren ortaya çıkmaya başlanan muhtasar edebiyatının etrafında zamanla geniş bir literatür oluşmuştur. Bu türün hadis ilminde de örneklerini çokça görmek mümkündür. Nitekim Kütüb-i Sitte gibi başta temel hadis kaynakları olmak üzere bu ilmin çeşitli alanlarındaki eserler üzerine birçok âlim tarafından muhtasar kitaplar telif edilmiştir. Yaşadığı zamanın önde gelen muhaddislerinden Beyhakî (öl. 458/1066), kendi eserleri üzerine muhtasarlar yazdığı gibi başkaları da onun es-Sünenü’l-kebîr, Şu’abu’l-îmân, el-Hilâfiyyât gibi hacimli kitaplarını ihtisar etmişlerdir. Çalışmanın konusu, Beyhakî’nin es-Sünenü’s-sağîr’inin telif türü açısından hangisine dâhil olabileceğinin belirlenmesidir. Çünkü bu esere muhakkikleri tarafından yazılan mukaddimelerde es-Sünenü’s-sağîr ile es-Sünenü’l-kebîr arasında Beyhakî’nin diğer eserleri dikkate alınmadan bir karşılaştırma yapılmakta, araştırmanın sonucunda deliller sıralanarak iki kitabın birbirinden farklı olduğu ifade edilmekte ve es-Sünenü’s-sağîr hakkında müstakil bir eser denilmektedir. Genellikle es-Sünenü’l-kebîr’in muhtasarı şeklinde algılanan ve hakkında detaylı herhangi bir araştırmanın bulunmadığı es-Sünenü’s-sağîr’in telif türünün doğru bir şekilde belirlenmesi, makalenin önemini ortaya çıkaracaktır. Çalışmanın amacı, Beyhakî’nin bütün eserlerini dikkate alarak es-Sünenü’s-sağîr’in muhtasar mı yoksa müstakil bir eser mi olduğunun tespitidir. Bunun için es-Sünenü’s-sağîr’deki her bir hadis ya da bilgi, Beyhakî’nin elimizde bulunan kitaplarında taranarak onlarda geçip geçmediği araştırılmıştır. Bu incelemenin akabinde şu sonuçlara varılmıştır: Beyhakî, kitabının girişinde mükellefin bilmesi gereken itikâdî ve fıkhî konulara dair iki muhtasar esere yani el-İ’tikâd ve’l-hidâye ile es-Sünenü’s-sağîr’e işaret etmektedir. es-Sünenü’l-kebîr ile arasında ciddî bir benzerlik bulunan es-Sünenü’s-sağîr’deki rivayetlerden bazıları, bu eserden farklı bir tarikle nakledilmektedir. Hatta es-Sünenü’s-sağîr’de nakledilip es-Sünenü’l-kebîr’de farklı senedle aktarılan ve onda olmayan hadislerin çoğunluğu, Ma’rifetü’s-sünen ve’l-âsâr, Şu’abu’l-îmân, el-Hilâfiyyât gibi diğer eserlerinde aynı şekilde rivayet edilmektedir. Böyle olsa da es-Sünenü’s-sağîr’de nakledilen ancak aynı senedle ve hiçbir şekilde Beyhakî’nin matbu kitaplarında bulunmayan rivayetler de yer almaktadır. Buna göre es-Sünenü’s-sağîr hakkında “Beyhakî’nin kendi eserlerinden ve sahip olduğu rivayetlerden istifade ederek ihtisâr yöntemiyle telif ettiği özgün bir muhtasar eser” denilebilir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Beyhakî, es-Sünenü's-sagîr, es-Sünenü'l-kebîr, Muhtasar

Kaynakça

• Altaş, İlhan. Hadis Edebiyatında Muhtasar Türü: Tespiti ve Gelişimi (Başlangıcından Hicri Onuncu Asra Kadar). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• ‘Asse, Münâ ‘Abdülhakîm. es-Sınâ’atu’l-hadîsiyye ‘inde’l-İmâm el-Beyhakî fî kitâbihî Şu’abi’l-îmân. Dımaşk: Câmi’atu Dımaşk, Külliyyetü’ş-Şerî’a, Doktora Tezi, 2006.
• Aşıkkutlu, Emin. “Tahvîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/440. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Atmaca, Veli. İmam Beyhakî ve Kitâbu’d-De’avâti’l-Kebîr’i. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2021.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Ayduran, Emre. Beyhakî’nin el-Hilâfiyyât Adlı Eserinde Hanefîlere Yönelik Tenkitleri. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• A’zamî, Muhammed Ziyâ’urrahman. el-Minnetu’l-kübrâ şerhu ve tahrîcu’s-Süneni’s-sağîr li’l-hâfız el-Beyhakî. 9 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2001.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. Delâ’ilü’n-nübüvve ve ma’rifetü ahvâli sâhibi’ş-şerî’a. thk. ‘Abdulmu’tî Emîn Kal’acî. 7 Cilt. Beyrut-Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye-Dâru’r-Reyyân li’t-Türâs, 1988.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. ed-De’avâtu’l-kebîr. thk. Bedr b. ‘Abdullah el-Bedr. 2 Cilt. Kuveyt: Dâru Garâs, 2009.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. el-Câmi’ li-şu’abi’l-îmân. thk. ‘Abdul’alî ‘Abdulhumeyd Hâmid. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. el-Esmâ’ ve’s-sıfât. thk. ‘Abdullah b. Muhammed el-Hâşidî. 2 Cilt. Cidde: Mektebetü’s-Sevâdî, 1993.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. el-Hilâfiyyât beyne’l-imâmeyn eş-Şâfiî ve Ebû Hanîfe ve ashâbihî. 8 Cilt. Kahire: er-Ravda, 2015.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. el-İ’tikâd ve’l-hidâye ilâ sebîli’r-reşâd ‘alâ mezhebi’s-selef ve ashâbi’l-hadîs. thk. Ahmed ‘İsâm el-Kâtib. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1401.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. el-Kırâ’e halfe’l-imâm. thk. M. Sa’îd b. Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1984.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. el-Medhal ilâ ‘ilmi’s-sünen. thk. Muhammed ‘Avvâme. 2 Cilt. Cidde-Medine: Dâru’l-Minhâc-Dâru’l-Yüsr, 2016.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. Hayâtu’l-enbiyâ’ ba’de vefâtihim. thk. Ahmed b. ‘Atiyye el-Gâmidî. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1993.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. İsbâtu ‘azâbi’l-kabir. thk. Şeref Mahmûd el-Kudât. Amman: Dâru’l-Furkân, 1983.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. Kitâbu Fezâ’ili’l-evkât. thk. Adnân ‘Abdurrahman Mecîd el-Kaysî. Mekke: Mektebetü’l-Menâre, 1990.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. Kitâbu’s-Süneni’l-kebîr. thk. ‘Abdullah b. ‘Abdülmuhsin et-Türkî. 25 Cilt. Riyad: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, 2013.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. Kitâbu’s-Süneni’s-sağîr. thk. ‘Abdulmu’tî Emîn Kal’acî. 4 Cilt. Karaçi: Câmi’atu’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1989.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. Kitâbu’s-Süneni’s-sağîr. İstanbul: Topkapı Sarayı, III. Ahmed Kütüphanesi, 269, 1b-392a.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. Kitâbu’s-Süneni’s-sağîr -Bugyetu’l-müttekâ fî tahrîci Süneni’l-Beyhakî adlı Hâşiye ile birlikte-. thk. Behcet Yûsuf Hamd Ebü’t-Tayyib. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Cîl, 1995.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. Kitâbu’z-Zühdi’l-kebîr. thk. ‘Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Mü’essesetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye, 1996.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. Ma’rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. thk. ‘Abdulmu’tî Emîn Kal’acî. 15 Cilt. Karaçi: Câmi’atu’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1991.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin. Menâkıbu’ş-Şâfiî. thk. es-Seyyid Ahmed Sakr. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâru’t-Türâs, 1970.
• Bezzâr, Ahmed b. ‘Amr. el-Bahru’z-zehhâr el-ma’rûf bi-Müsnedi’l-Bezzâr. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah vd. 18 Cilt. Beyrut-Medine: Mü’essesetü’l-’Ulûmi’l-Kur’ân-Mektebetü’l-’Ulûm ve’l- Hikem, 1988.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Edebiyatı (Çeşitleri - Özellikleri - Faydalanma Usulleri). İstanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Çelik, Taha. Hadis Mezhep İhtilaf -Beyhakî’nin Tahâvî’ye İtirazları-. Konya: Palet Yayınları, 2019.
• Doğan, Halil İbrahim. Hadis İlmi Açısından Beyhakî’nin (öl. 458/1066) es-Sünenü’l-kebîr’i. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Durmuş, İsmail. “Muhtasar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/57-59. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Ebû Dâvûd, es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvud. thk. Şu’ayb el-Arna’ût-Muhammed Kâmil Karâbellî. 6 Cilt. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 2009.
• Efendioğlu, Mehmet. “Muhtasar (Hadis)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/60-61. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Erdoğan, Tunahan. “Hadis Usûlü Literatüründe Yerleşik Bir Kabulün Tenkidi: Bir İhtisâr Örneği Olarak İbn Hacer’in Nuhbetü’l-Fiker’i”. Turkish Academic Research Review 1/1 (2016), 49-59. https://doi.org/10.30622/tarr.335277
• İbn ‘Abdülhâdî, Şemseddîn. Tabakâtu ‘ulemâ’i’l-hadîs. thk. Ekrem el-Bûşî-İbrâhîm ez-Zeybek. 4 Cilt. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 1996.
• İbn Hallikân, Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtu’l-a’yân ve enbâ’u ebnâ’i’z-zamân. thk. İhsân ‘Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1978.
• İbn Hibbân, Muhammed el-Büstî. el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibbân. thk. Şu’ayb el-Arna’ût. 18 Cilt. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 1988.
• İbn Mâce, Ebû ‘Abdullah. es-Sünen. thk. Şu’ayb el-Arna’ût vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-’Âlemiyye, 2009.
• İbnü’s-Salâh, Ebû ‘Amr eş-Şehrezûrî. ‘Ulûmu’l-hadîs. thk. Nûreddîn ‘Itr. Beyrut-Dımaşk: Dâru’l-Fikri’l-Mu’âsır-Dâru’l-Fikr, 2012.
• Kal’acî, ‘Abdulmu’tî Emîn. “Mukaddime”. es-Sünenü’s-sagîr. mlf. Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin el-Beyhakî. 1/3-92. Karaçi: Câmi’atu’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1989.
• Kandemir, M. Yaşar. “Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/58-61. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kâtib Çelebî, Mustafâ b. ‘Abdullah. Keşfu’z-zünûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. thk. Ekmeleddîn İhsânoğlû-Beşşâr ‘Avvâd Ma’rûf. 10 Cilt. London: Mü’essesetü’l-Furkân, 2021.
• Kırış, Şemsettin. Beyhakî ve Delâilü’n-Nübüvve’si. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Müslim, Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fu’âd ‘Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1991.
• Özyürek, Tezcan Türkben. Beyhakî’nin Şuabü’l-İman Adlı Eserindeki Hadisler Çerçevesinde İmanın Yapısı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Sübkî, Tâcüddîn. Tabakâtu’ş-şâfi’iyyeti’l-kübrâ. thk. ‘Abdülfettâh Muhammed el-Hulv-Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 10 Cilt. Kahire: Dâru İhyâ’i’l-Kütübi’l-’Arabîyye, 1964.
• Tatar, Veli. Sosyokültürel Bağlamda Hadis Tasnifi. Ankara: TDV Yayınları, 2023.
• Uğur, Mücteba. Hadis İlimleri Edebiyatı. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Yardım, Ali. Hadîs I-II. 2 Cilt. İstanbul: Damla Yayınevi, 2014.
• Yurdagür, Metin. “el-İ’tikâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/457. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ’. thk. Şu’ayb el-Arna’ût vd. 25 Cilt. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1984.