Exemptions Granted to Women in Islamic Law: Examples of Prayer and Fasting

Yıl 2024, Sayı: 53, 747 - 773, 30.06.2024

İsa Atcı

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1411275

Öz

God created man in a special form and gave him reason and will. God, who created humans in two different genders, male and female, declared that superiority is not based on gender, but rather based on taqwa (piety). Accordingly, being a man is not a source of pride, nor is being a woman a degrading quality. While God has endowed man with many rights, especially the right to life, it also imposes some responsibilities. Although God considered men and women equal in creation, faith and servitude, established some different provisions regarding responsibility. One of these areas is worship. Islam does not hold women responsible for some practices related to worship. Essentially, this attitude of Islam towards women is not a devaluation or restriction, but rather a valuing and providing positive privileges over men. When we examine prayer and fasting practices closely, we see that women are not only on menstrual and puerperal days, but also on days when they have different obligations such as pregnancy and breastfeeding. Likewise, they were not obliged to perform Friday and Eid prayers by their obligations such as childcare etc. They were also excused from performing regular prayers in congregation in the mosque. It should be noted that Islam's approach to the issue is based on opportunity, need and necessity, not gender. In this context, discourses that Islam and Muslims exclude women and see them as second-class beings damage the image of Islam and Muslims. However, these accusations are baseless allegations based on distortions of the relevant provisions of Islamic law; These are baseless allegations. Our study is important in that it demonstrates that these accusations are unjustified by focusing on the positive privileges granted to women, whereas they are not granted to men. To reveal these privileges, only prayer and fasting practices have been examined within the limitation of these study and the relevant issues have been tried to be processed with evidence by making use of the basic sources of the sects. The content of the subject has been enriched within the framework of sectarian views, and current studies on the subject have been tried to be analysed. References have been to the views of the High Board of Religious Affairs. This study has refuted the unfair accusations of anti-Islamic discourses and contemporary feminist thoughts, which accuse Islam of not respecting women's rights and restricting women in the field of worship, as in many areas. Contrary to these claims, this study revealed that Islam gives women duties in accordance with their nature and exempts them from duties that would be burdensome for them.

Anahtar Kelimeler

Islamic law, Prayer, Fasting, Menstruation, Puerperal, Women's rights

İslam Hukukunda Kadınlara Tanınan Muafiyetler: Namaz ve Oruç Örnekleri

Öz

Allah, insanı özel bir formda yaratmış; ona akıl ve irade vermiştir. İnsanı erkek ve kadın olmak üzere iki farklı cinste yaratan Allah, üstünlüğün cinsiyet temelli olmadığını bilakis takvâ eksenli olduğunu ilan etmiştir. Buna göre erkek olma vasfı gurur vesilesi olmadığı gibi kadın olmak da onur kırıcı bir vasıf değildir. Allah insana başta yaşam hakkı olmak üzere birçok hak bahşettiği gibi bazı sorumluluklar da yüklemiştir. O, yaratılış, iman ve kullukta kadın ve erkeği eşit tutmakla birlikte sorumluluk noktasında bazı farklı hükümler tesis etmiştir. Bu alanlardan bir tanesi de ibadetlerdir. İslam, kadınları ibadetlerle ilgili bazı uygulamalardan sorumlu tutmamıştır. Esasen İslam’ın kadınlara yönelik ortaya koyduğu bu tavır bir değersizleştirme veya kısıtlama değil bilakis değer verme ve erkekler karşısında pozitif ayrıcalıklar sağlamasıdır. Namaz ve oruç ibadetlerini yakından incelediğimizde kadınlara sadece âdet ve nifas günlerinde değil gebelik, süt emzirme gibi farklı yükümlülüklerinin bulunduğu günlerde de muafiyetler sağlandığını görmekteyiz. Keza çocuk bakımı vb. sorumlulukları gözetilerek cuma ve bayram namazlarını kılmakla yükümlü tutulmamışlardır. Vakit namazlarını camide cemaatle kılma hususunda da mazur görülmüşlerdir. Şunu ifade etmek gerekir ki, İslam’ın konuya yaklaşımı cinsiyet odaklı değil imkân, ihtiyaç ve zaruret odaklıdır. Bu bağlamda İslam ve Müslümanların kadınları dışladıkları ve ikinci sınıf varlıklar olarak gördüklerine dair söylemler, İslam ve Müslümanların imajını zedelemektedir. Oysa bu ithamlar İslam hukukunun ilgili hükümleri çarpıtılarak ortaya konulmuş; temelsiz ve asılsız iddialardır. Çalışmamız erkeklere tanınmadığı halde özellikle kadınlara tanınmış olan pozitif ayrıcalıkları konu edinerek söz konusu ithamların haksız olduğunu ortaya koymuş olması açısından önemlidir. Bu ayrıcalıkları ortaya koymak üzere bir makale sınırlaması içerisinde sadece namaz ve oruç ibadetleri incelenebilmiş, ilgili hususlar mezheplerin temel kaynaklarından istifade edilerek delilleri ile işlenmeye çalışılmıştır. Mezhep görüşleri çerçevesinde konu içerikleri zenginleştirilmiş, konuyla ilgili güncel çalışmalar da tetkik edilmeye çalışılmıştır. Din İşleri Yüksek Kurulu’nun görüşlerine yer yer atıflarda bulunulmuştur. Çalışmamız, İslam dinini kadın haklarına riayet etmemekle ve kadınları birçok alanda olduğu gibi ibadetler sahasında da kısıtlamakla itham eden İslam karşıtı söylemlerin ve çağdaş feminist düşüncelerin haksız ithamlarını çürütmüştür. Bu iddiaların aksine çalışmamız, İslam’ın kadına fıtratına uygun görevler verdiğini, kendisine ağır gelecek görevlerden de muaf tuttuğunu teyit etmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, Namaz, Oruç, Hayız, Nifâs, Kadın hakları

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayib el-Arnaûd. by.: Müessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Akgönenç, Oya. “İslama Fobya ile Mücadele”. İslamofobi Kollektif Bir Korkunun Anatomisi Sempozyum Tebliğleri. ed. Osman Alacahan – Betül Duman. 31-38. Sivas: Kemal İbn-i Hümam Vakfı, 2012.
• Atay, Hüseyin. Kur’ân’a Göre Araştırmalar. Ankara: y.y., 1995.
• Aydın, Mehmet Akif. “Kadın”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 24/86-94. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Bakan, Tevhit. “Sünnete Göre Kadınların Toplu İbadeti ya da Cemaat Namazı”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/30 (2008), 41-92.
• Baydar, Tuba Erkoç. “An Analysis of the Legal Provisions of Entering the Mosque for Menstruated Women”. Journal of Ilahiyat Researches 57/1 (June 2022), 63-70. DOI: https://doi.org/10.5152/ilted.2022.2243108
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Ferrâ’. Şerhu’s-sünne. thk. Şuayb el-Arnaûd. 15 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslamî, 1403/1983.
• Bedruddin el-Aynî. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Beverley, Milton-Edwards. Islam and Violence in the Modern Era. Great Britain: Antony Rowe Ltd, 2006.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed. Ma‘rifetü’s-süneni ve’l-âsâr. thk. Abdulmu‘dî Emin Kal‘acî. Kahire: Dâru’l-Vefâ, 1412/1991.
• Buhârî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. By: Dâru Tûki’n-Necât, 1422/2001.
• Burhâneddin el-Buhârî. el-Muhîtü’l-Burhânî fi’l-fıkhi’n-Nuʿmânî. thk. Abdülkerim Sami el-Cündî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1424/2004.
• Cessâs, Ebû Bekir. Muhtasaru İhtilâfi’l-ulemâ. thk. Nezir Ahmed, Abdullah. Beyrut: Dâru’l-Beşâir’l-İslamiyye, 1440/1995.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. by.: Dâru’l-Minhâc, 1427/2007.
• Çubukçu, İbrahim Agah. “İslamda Kadın Hakları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (1976), 37-43.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen. Süneni’d-Dârekutnî. thk. Şuayb el-Arnaûd vd. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2004.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh. Haşiye ale’ş-Şerhi’l-Kebir. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• DİYK, Din İşleri Yüksek Kurulu. “Kadınların cuma namazı kılmaları zorunlu mudur?”. Erişim 20 Nisan 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/288/kadinlarin-cuma-namazi-kilmalari- zorunlu-mudur
• DİYK, Din İşleri Yüksek Kurulu. “Kadınlar gebelik dönemlerinde oruç tutabilirler mi?”. Erişim 28 Mayıs 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/548/kadinlar-gebelik-donemlerinde- oruc-tutabilirler-mi
• Duman, M. Zeki. “İslamda ‘insan’ Erkek veya Kadından Öncedir”. Eskiyeni 12 (2009), 31-53.
• Ebû Dâvûd. Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Zeyd el-Kayrevânî. er-Risâle. by.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Ekber, S. Ahmed. “Medya Moğolları Bağdat Kapısında”. Medeniyetler Çatışması. ed. Murat Yılmaz. 226-243. Ankara: Vadi Yayınları, 2001.
• Gözelceoğlu, Recep. “Kadınların Mescide Gelmelerini Yasaklayan Rivayetlerin Sosyolojik Arka Planı”. Diyanet İlmî Dergi 59 (2023), 551-578.
• Gün, Faruk. Gayb Bilgisi ve Gaybî Meseleler. Ankara: Fecr Yayınları 2022.
• Haçkalı, Abdurrahman. “Âdetli Kadının Namaz Kılması, Oruç Tutması, Tavaf Etmesi ve Mescide Girmesi”, Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı-V: İbadetler ve Aile Hayatı ile İlgili Bazı Meseleler ed. Editör Adı Soyadı. 283-298. Ankara: TDV Yayınları, ts.
• Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek. thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Hashimy, Sayed Qudrat. “Exploring Menstrual Leave in Islamic Jurisprudence: Cultural and Religious Perspectives”. International Journal of Law Management & Humanities 6/2 (2023), 3287- 3296. DOI: https://doij.org/10.10000/IJLMH.114781
• Hattâb er-Ruaynî. Mevâhibü’l-celîl li-şerhi Muhtasarı Halîl. 6 Cilt. by.: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbn Ebî Şeybe. el-Musannef. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1989.
• İbn Hazm. el-İhkâm. Kahire: y.y., 1927.
• İbn Hazm. Merâtibu’l-icmâ‘. Beyrut: Dâr-u İbn Hazm, 1419/1998.
• İbn Hazm. el-Muhalla bi’l-âsâr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed. es-Sahîh. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslamî, ts.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn. el-Mugnî. 10 Cilt. by.: Mektebetü’l-Kahira, 1388/1968.
• İbn Mâce. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. by: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• İbn Nüceym. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 8 Cilt. by.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Râhûye, Ebû Ya‘kûb İshâk. el-Müsned. thk. Abdulgafûr b. Abdulhâk el-Belûşî. Medine: Mektebetü’l-İmân, 1412/1991.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd. Bidâyetü’l-muctehid ve nihâyetü’l-muktesid. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1425/2004.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. Mecmu‘u Fetâvâ. Medine: Vizâratu’ş-Şuûni’l-İslamiyye, 1425/2004.
• İbnü’l-Münzir, Ebû Bekr Muhammed. el-İcma‘. thk. Fuad Abdülmunim Ahmed. by.: Dâru’l-Müslim, 1425/2004.
• İmam Mâlik. Muvatta‘. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. 8 Cilt. Abudabi: Müessesetü Zâid b. Sultan, 1425/2004.
• Kahraman, Abdullah. “Klâsik Fıkıh Literatüründe Kadının Cemaatle İbadet Konusundaki Yaklaşımlarda Fitne Söyleminin Rolü -Eleştirel Bir Bakış-”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 4/2 (Eylül 2004), 59-80.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn. ez-Zahîre. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 1994.
• Kâsânî, Alâüddîn. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Muhtasarü’l-Kudûrî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. thk. Kâmil Muhammed Uveyza. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Kur’ân Yolu. Erişim 15 Mart 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr/Tefsir/
• Kutsal Kitap. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2. Basım, 2002.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavviz-Âdil Ahmed Abdülmevcud. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-İlmiye, 1419/1999.
• Merginânî, Burhânüddîn. el-Hidâye fî şerhi Bidayetü’mübtedî. thk. Dalal Yusuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Mevsılî, Ebu’l-Fazl Mecduddîn. el-İhtiyâr li ta‘lili’l-Muhtâr. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1356/1937.
• Meydânî, Abdülganî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Molla Hüsrev. Düreru’l-hükkâm şerhu Gureri’l-ahkâm. By.: Dâr-u İhyâi Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Müslim. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, y.y., ts.
• Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâîl. Muhtasaru’l-Müzenî. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1410/1990.
• Nesâî. es-Sünen, thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebetu’l-matbûâti’l-İslamiyye, 1406/1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. el-Mecmu‘ şerhu’l-Mühezzeb. by.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Öğüt, Salim. “Tahâret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 39/382-385. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Özay, Hilal. “İslam Hukuku Açısından Cinsiyet.” Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 6/5 (2019), 318-330.
• Öztürk, Yaşar Nuri, Kur’ân'daki İslam. İstanbul: Yeni Boyut, 1994.
• Palabıyık, M. Hanefî. “Toplumsal Cinsiyet ve İslam Düşüncesinde Kadın”. Atatürk Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi 1/2 (2019), 81-100.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 4 Cilt. by.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1415/1994.
• San‘ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn. 2 Cilt. Sübülü’s-selâm. by.: Dâru’l-Hadis, ts.
• Semerkandî, Alâüddîn. Tuhfetü’l-fukaha. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 2. Basım. 1414/1994.
• Serahsî, Şemsü’l-eimme. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1414/1993.
• Suğdî, Ebü’l-Hasen. en-Netfü fi’l-fetâvâ. thk. Selahaddin en-Nâhî. Beyrut: Dâru’l-Furkan, 2. Basım, 1404/1984.
• Şâfiî. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1410/1990.
• Şeybânî, İmam Muhammed. el-Asl. thk. Ebü’l-Vefa el-Afgânî. 5 Cilt. Kerâteşî: İdâratü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmi’l-İslamiyye, ts.
• Şeybânî, İmam Muhammed. Kitabu’l-asâr. thk. Ebü’l-Vefa el-Afgânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1413/1993.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmami’ş-Şâfiî. 3 Cilt. by.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer. Şerhu meâni’l-âsâr. thk. Muhammed Zührî en-Neccâr-Muhammed Seyyid Câdelhak. 5 Cilt. by.: Âlemu’l-Kütüb, 1414/1994.
• Yaman, Ahmet. “Âdet Gören Kadının İbadeti”. Mehir İlmî Bülten 2 (1998), 5-13.
• Yavuz, Yunus Vehbi. Başlangıcından Günümüze Cuma Namazı. Bursa: İlim ve Kültür Yayınları, 2. Basım, 1986.
• Yavuz, Yunus Vehbi. “Fitre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 13/160-161. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Zeydân, Abdulkerim. el-Mufassal fî ahkâmi’l-mer’e ve’l-beyti’l-müslim fi’ş-şeriati’l-İslamiyye. 11 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1413/1993.
• Zeylaî, Osman b. Ali. Tebyînu’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik ve Hâşiyetu Şelbî. Kahire: el-Matbaatu’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1313.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslami ve eddilletuhu. 10 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 4. Basım, ts.