The Execution of Sheikh Shihāb al-Dīn al-Suhrawardī in the Context of Political and Religious Dynamics of the Ayyūbids Period

Yıl 2024, Sayı: 53, 533 - 556, 30.06.2024

Mahmut Recep Keleş

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1413223

Öz

The rule of Saladin in the Ayyūbids State represents a rich and complex historical period in terms of political and religious aspects. One of the most significant events of this period is the execution of the Muslim philosopher Sheikh Shihāb al-Dīn al-Suhrawardī and the extensive political and religious implications that followed this dramatic event. Despite being known as a benevolent ruler who generally supported scholars, Saladin displayed a harsh attitude towards philosophical studies and education. This led to an increase in the number of madrasas focusing on Islamic sciences, as opposed to philosophical sciences, in the cities under Ayyūbid rule and turning these areas into centers of knowledge. The execution of al-Suhrawardī vividly illustrates the complexity of Saladin’s relations with scholars and the political sensitivities of the time. Al-Suhrawardī’s innovative philosophical ideas and political relationships particularly concerned the influential Shāfiʿī-Ashʿarī scholars in Aleppo, leading to his perception as a threat by religious and political structures and initiating the process of his execution. This situation sheds light on the internal political dynamics during Saladin’s rule and the religious dynamics of the time. Saladin’s reign was heavily intertwined with the Crusades and sectarian conflicts in the Islamic world. While contending with the Crusaders and striving for unity in the Islamic world, Saladin supported the widespread Islamic schools of thought such as Shāfiʿī, Ḥanafī, and Mālikī, but adopted a stricter stance against the Ismāʿīlī and Ḥanbalī sects and scholars due to the influence of Ayyūbids-era scholars. This policy significantly impacted Saladin’s relations with Islamic states. The execution of al-Suhrawardī holds historical significance as it highlights the contradictions in Saladin’s relations with scholars and the political sensitivities of the time. This event reveals the complexity of the relationship between Al-Suhrawardī, the son of Saladin and the ruler of Aleppo, al-Malik al-Ẓāhir, and the political sensitivity of the period. Al-Malik al-Ẓāhir demonstrated his loyalty to his mentor al-Suhrawardī by punishing those who encouraged him to issue the order for his death, thus exposing Saladin’s conflicting nature with the scholars and the political sensitivities of the time. This situation is an example representing the complexity of the political and religious structure of the Ayyūbids State and the challenging balances of the period.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Ayyubids, Saladin, al-Malik al-Ẓāhir, Suhrawardī

Eyyûbîler Dönemi Siyasi ve Dinî Dinamikler Bağlamında Şeyh Şihâbeddin Sühreverdî’nin İdamı

Öz

Selâhaddîn Eyyûbî’nin kurduğu Eyyûbî Devleti, siyasi ve dinî açıdan zengin ve karmaşık bir tarihî dönemi temsil eder. Bu dönemin en önemli olaylarından biri, İşrâkī felsefe akımını kuran filozof Şeyh Şihâbüddîn Sühreverdî’nin idamı ve bu dramatik olayın ardından meydana gelen geniş çaplı siyasi ve dinî etkilerdir. Selâhaddin, genel olarak alimlere vermiş olduğu desteklerle yardımsever bir hükümdar olarak tanınmasına karşın, felsefi çalışmalara ve bu konudaki eğilimlere karşı sert bir tutum sergilemiştir. Bu durum, Eyyûbîlerin yönetimi altındaki şehirlerde, felsefi ilimlerin aksine İslami ilimlerin öğretilmesine odaklanan medreselerin sayısının artmasına ve bu alanların ilim merkezleri haline gelmesine yol açmıştır. Sühreverdî’nin idamı, Selâhaddin’in alimlerle ilişkilerinin karmaşıklığını ve dönemin siyasi hassasiyetlerini belirgin bir şekilde gözler önüne sermektedir. Sühreverdî’nin yenilikçi felsefi fikirleri ve siyasi ilişkileri, özellikle Halep’te güçlü olan Şâfiî-Eş’arî ulemasını endişelendirmiş, onun dinî ve siyasi yapılarca tehdit olarak algılanması, idam sürecinin başlamasına neden olmuştur. Bu durum, Selâhaddin’in yönetimi sırasındaki iç siyasi dengeleri ve dönemin dinî dinamiklerini aydınlatmaktadır. Selâhaddin’in hükümdarlık dönemi, Haçlı Seferleri ve İslam dünyasındaki mezhepsel çatışmalarla yoğun bir şekilde iç içe geçmiştir. Selâhaddin, Haçlılarla mücadele ederken ve İslam dünyasında birlik sağlama gayreti içindeyken, yaygın İslam mezhepleri olan Şâfiî, Hanefî ve Mâlikî’yi desteklemiş, ancak Eyyûbî dönemi alimlerinin etkisiyle İsmâîlî ve Hanbelî mezheplerine ve alimlerine karşı daha katı bir tutum takınmıştır. Bu politika, Selâhaddin’in İslam devletleriyle olan ilişkilerini belirgin bir şekilde etkilemiştir. Sühreverdî’nin idamı, Selâhaddin’in alimlerle olan ilişkilerindeki çelişkileri ve dönemin siyasi duyarlılıklarını vurgulayan tarihi bir öneme sahip bir olay olarak karşımıza çıkmıştır. Bu durum, Sühreverdî ile Selâhaddin Eyyûbî’nin oğlu ve Halep hâkimi el-Melikü’z-Zâhir arasındaki ilişkinin karmaşıklığını ve dönemin siyasi duyarlılığını ortaya koymuştur. El-Melikü’z-Zâhir, hocası Sühreverdî’ye olan sadakatini, onun ölüm emrini vermeye teşvik edenleri cezalandırarak göstermiş ve böylece Selâhaddin’in alimlerle olan çelişkili doğasını ve dönemin siyasi hassasiyetlerini açığa çıkarmıştır. Bu durum, Eyyûbî Devleti’nin siyasi ve dinî yapısının karmaşıklığını ve dönemin zorlu dengelerini temsil eden bir örnektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Eyyubiler, Selahaddin Eyyubi, el-Melikü’z-Zâhir, Sühreverdî

Kaynakça

• Akyol, Edip. “Hamdanîler’de (905-1004) Dini ve Entelektüel Hayat”. İslam Araştırmaları Dergisi 2/1 (2017), 34-52.
• Baran, İlhan. Büyük Selçuklu ve Eyyûbîler’de Siyaset Eksenli Sünni Faaliyetler. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Basuğuy, Bedrettin. Selâhaddin-i Eyyûbî Devrinde İlmi Faaliyetler. İstanbul: Hivda, 2009.
• Bayrakdar, Mehmet. İslam Felsefesine Giriş. Ankara : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1988.
• Bekiryazıcı, Eyüp. “Anadolu’dan Halep’e ya da Ölüme Seyahat: Sühreverdî el-Maktûl”. ed. Editör, Mustafa Demirci, Ali Temizel, M. Ali Hacıgökmen, Sefer Solmaz. 2/171-184. Konya: TTK, 2013.
• Chamberlain, Michael. Knowledge and Social Practice in Medieval Damascus, 1190–1350. Cambridge: Cambridge University Press, 1995.
• Chamberlain, Michael. Ortaçağ’da bilgi ve sosyal pratik: Şam : 1190-1350. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Corbin, Henri. “Şehâbeddin Sühreverdî”. İslam’da Bilgi ve Felsefe. çev, Mustafa Armağan. 123. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• Çubukçu, İbrahim Agah. “Suhreverdi ve İşrakiye Felsefesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1-4 (Temmuz 1968), 177-200.
• Ebû Reyyân, Muhammed Ali. Usûlu’l-Felsefetu’l-İşrâkiyye inde Şihâbuddin es-Sühreverdî. İskenderiye, ts.
• el-Gazzali. Filozofların Tutarsızlığı = Tehafütü’l-Felasife. çev. Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul : Klasik, 2005.
• Eyyûbî, Muhammed b. Takıyyüddin Ömer İbn Şahinşah. Mizmârü’l-Hakâik ve Sırrü’l-Halâik. Kahire : el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 2005.
• Gilbert, Joan E. - Yılmaz, Harun. “Ortaçağ’da Şam’da İslâmî İlimlerin Kurumsallaşması ve İlmin Meslek Haline Gelişi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (Şubat 2009), 171- 193.
• İbn Hallikân. Vefeyatü’l-A’yân Ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân Mimmâ Sebete bi’n-Nakl evi’s-Semâ Ev Esbetehü’l-Ayân. Beyrut: Dâru Sadır, 1978.
• Hamevî, Tâcuddîn. Hadâiku’l-Fusûl ve Cevâhiru’l-Usûl. Mısır: Mektebetü’l-Hancî, 1327.
• Hermann, Landelt. “Suhrawardi’s Tales of Initiatien”. Joumal of The American Oriental Society 107/31 (1987), 475.
• Hüseyin, Muhammed. Teşeyyu’ fi’şi’ri’l-Mısrî fi’l-Asri’l-Eyyûbîyyin ve’l-Memâlik. Kahire Müessesetü Hindavi, 1953.
• İbn Şahne, Kadi’l-Kudât. ed-Dürrü’l-Müntehab fî Târîhi Memleketi Haleb. thk. Abdullah Muhammed ed-Derviş. Dımaşk: Daru’l-Kitabi’l-Arabî-Âlemü’t-Türas. 1984.
• İbn Teymiyye, Takiyyüddin. Nakdu’l-Mantık. thk. Abdurrahman b. Hasan Faid. Mekke: Daru Alemi’l-Fevâid, ts.
• İbn Vâsıl, Cemâleddin. Müferricü’l-Kürûb fî Ahbâri Benî Eyyûb. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl. Kahire, 1953.
• İbnü’l-Adîm, Ebü’l-Kâsım. Zübdetü’l-Haleb min Târîhi Haleb. Dımaşk (Damas) : Institut Français de Damas, 1954.
• İbnü’l-Cevzî, Sıbt. Mir’atü’z-Zamân fî Târîhi’l-A’yân. Haydarabad : Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1952.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin. el-Kâmil fi’t-Târih. Beyrut : Dâru Beyrut, 1992.
• İsfahânî, İmâdüddin. el-Berkü’ş-Şâmî. İstanbul : İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1979.
• İsfahânî, İmâdüddîn. el-Bustânü’l-Câmi’ li-Cemi’i Tevârîhi Ehli’z-Zamân. Sayda Beyrut : el-Mektebetü’l-Asriyye, 2002.
• Karakuş, Nadir. Haçlı Seferlerinde Haşhaşiler. İstanbul: Mana Yayınları. 2018.
• Karakuş, Nadir. Nureddin Zengî. İstanbul: Ensar Yayınları. 2022.
• Karakuş, Nadir. “Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin Mühendisi: Bahâeddin Karakuş”. Rize İlahiyat Dergisi 24 (2023), 55–66. https://doi.org/10.32950/rid.1298605
• Kaya, Mahmut. İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri. İstanbul : Klasik Yayınları, 2003.
• Keleş, Mahmut Recep, “Eyyûbî Devleti’nin Kuruluş ve Büyümesinde Nizâmiye Medreselerinin Etkin Rolü”. kültür ve Sanat Tarihi. 169-185. İstanbul: Artikel Akademi, 2021.
• Keleş, Mahmut Recep. Eyyûbîler : Kuruluş Dönemi-1193’e Kadar. İstanbul : Rağbet Yayınları, 2021.
• Kök, Bahattin. Nûreddin Mahmud bin Zengi ve İslam Kurumları Tarihindeki Yeri. İstanbul : İşaret Yayınları, 1992.
• Kuşçu, Ayşe Dudu. Eyyûbî Devleti Teşkilatı. Ankara : Türk Tarih Kurumu, 2013.
• Lewis, Bernard. Haşişiler : Ortaçağ İslam Dünyasında Terörizm ve Siyaset. İstanbul : Sebil Yayınevi, 1995.
• Makdîsî, Ebû Şâme. Kitâbü’r-Ravzateyn fî Ahbâri’d-Devleteyn. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Makrîzî, Takıyyüddin. el-Makrîzî ve Kitâbihî “Dürerü’l-Ukûdi’l-Ferîde fî Terâcimi’l-A’yâni’l-Müfîde”. Beyrut : Âlemü’l-Kütüb, 1992.
• Makrîzî, Takıyyüddin. Kitâbü’s-Sülûk li-Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk. Kahire : Lecnetü’t-Te’lif ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1957.
• Makrîzî, Takıyyüddin. el-Mevâiz ve’l-İ’tibâr bi-Zikri’l-Hıtat ve’l-Âsâr. Beyrut : Dâru Sadır.
• Morray. “An Ayyubid Notable and His World: Ibn al-’Adīm and Aleppo as Portrayed in His Biographical Dictionary of People Associated With the City”. An Ayyubid Notable and His World. 137-144. Brill, 2021.
• Muhammed, Bündâri. Senâ’l-Berki’ş-Şâmi. Kahire : Mektebetü’l-Hanci, 1979.
• Nuaymî, Muhyiddin. ed-Dâris fî Târihi’l-Medâris. Dımaşk : Matbuatü’l-Mecmai’l-İlmiyyi’l-Arabi, 1948.
• Ocak, Ahmet. Nizâmiye Medreseleri : Selçuklu Devri Üniversiteleri. İstanbul : Nizâmiye Akademi, 2017.
• Okumuş, Ejder. “Artuklularda Din-Toplum İlişkileri”, I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri: Artuklular, 25-26-27 Ekim 2007 Mardin , 1/327-341. Mardin: Dicle Üniversitesi, 2007.
• Özer, Serkan. “Selâhaddîn Eyyûbî’nin Fâtımîlerle İmtihanı: Komplolar ve İsyanlar”. Mavi Atlas 8/2 (2020), 456-472.
• Roxanne, D. Marcotte. “Suhrawardi al-Maqtul, The Martyr of Aleppo” 22/2 (2001), 375-393.
• Safedî, Halil. el-Vâfî bi’l-Vefeyât. Beyrut : Franz Steiner Verlag, 1993.
• Sbath, Paul. MIE 49 Sbath, Paul - Choix deLivres qui se Trouvaient Dans les Bibliothèques d’Alep (au XIIIe siècle) (1946), 1946.
• Sevi̇m, Ali. “Artukoğlu Sökmen’in Siyasi Faaliyetleri”. Belleten 26/103, 501-520.
• Sohravardi. The book of radiance = Pertevname. Costa Mesa : Mazda Publishers, 1998.
• Steven Runciman. Haçlı seferleri tarihi : Kudüs Krallığı ve Frank Doğu 1100-1187. Ankara : Türk Tarih Kurumu, 1987.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl. Hüsnü’l-Muhâdara fî Târîhi Mısr ve’l-Kâhire. Kahire : Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1967.
• Sühreverdî, Şehâbeddin. Se Risâle eş-Şeyh-i İşrâk : el-Elvâhü’l-imâdiyye-Kelimâtü’t-tasavvuf-Lemehât. Tahran : Encümen-i Şahin Şahi, 1397.
• Sühreverdî, Şehâbeddin. Mecmûa-i Musannefât-ı Şeyh-i İşrâk : 1. el-Elvâhü’l-İmâdiyye. Tahran : Pejûheşgâh-ı Ulûm-i İnsânî ve Mütâlaât-i Ferhengî, 2001.
• Sühreverdî, Şihâbüddin es-. el-Elvâhu’l-İmâdiyye. İstanbul : Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• Sühreverdî, Şihâbüddin. Hikmetü’l-işrâk : İşrak Felsefesi. çev. Eyüp Bekiryazıcı. İstanbul : Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• İbn Şeddâd, Bahâeddin. en-Nevâdirü’s-Sultâniyye ve’l-Mehâsinü’l-Yûsûfiyye. Kahire : Mektebetü’l-Hanci, 1994.
• Şehrezûrî, Şemseddin. Nüzhetü’l-Ervâh ve Ravzatü’l-Efrâh. Trablus : Cem’iyyetü’l-Da’veti’l-İslâmiyye el-Âlemiyye [The World Islamic Call Society], 1988.
• Şeşen, Ramazan. Salahaddin Eyyûbî ve Devlet. İstanbul : Çağ Yayınları, 1987.
• Şeşen, Ramazan. Selâhaddin Eyyûbî ve Devri. İstanbul : İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı [İSAR], 2000.
• Şeşen, Ramazan. Selâhaddin Eyyûbî ve Dönemi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2018.
• Turan, Abdulkadir. “Nûreddin Mahmud Zengî Devri’nde (541-569/1146-1174) İlmiye Sınıfı”. Journal of Islamicjerusalem Studies 18/3 (31 Aralık 2018), 35-50.
• Usaybia, Muvaffakuddîn. Uyunü’l-Enbâ’ fî Tabakâti’l-Etıbbâ. Beyrut : Daru Mektebeti’l-Hayat.
• Ülken, Hilmi Ziya. Eski Yunan’dan Çağdaş Düşünceye Doğru İslam Felsefesi Kaynakları ve Etkileri. İstanbul : Cem Yayınevi, 1993.
• Zehebî, Şemsüddin. Siyerü A’lâmi’n-Nübelâ. thk. Hasan İbrahim Merve-Mahmud el-Arnâût. Beyrut: Dâru Sâdır, 1999.
• Ziai, Hossein. “Source and Nature of Authority: A study of Suhrawardî’s Illuminationist Political Doctrine”. The Political Aspects of Islamic Philosophy: Essays in Honor of Muhsin S. Mahdi. ed. Charles Butterworth. 304-344. Harvard University, 1992.
• Ziyai, Hüseyin. “Sühreverdî: Aydınlanmacı Felsefe Doktrini”. çev. Selahattin Ayaz. İslam Felsefesinde Siyasi Düşüncenin Gelişimi. 290. İstanbul: Pınar Yayınları, 1999.
• Elmalı, Hüseyin. “Ebû Temmâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/241. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.