İslam Ticaret Hukukuna Göre Rekabet

Yıl 2024, Sayı: 54, 1223 - 1245, 30.09.2024

Mehmet Ali Aytekin

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1462902

Öz

İnsanın, diğer insanlarla ve toplumla olan ilişkilerinin başında ticari faaliyetler gelmektedir. Bu nedenle ticaret, insanlık tarihi kadar köklü bir geçmişe sahiptir. Yapısı itibarıyla sosyokültürel bir varlık olan insan, ticari faaliyetler sayesinde ihtiyaçlarının önemli bir kısmını karşılar ve böylece huzuru elde etmede önemli bir aşama katetmiş olur. Zira ihtiyaçlarını karşılayamayan birey mutsuz ve huzursuzdur. Mutsuz ve huzursuz bireylerden oluşan toplum da huzurlu ve güvenli değildir. Dolayısıyla toplumdaki huzur ve güvenin sağlanmasında ticaret, kilit bir rol üstlenmektedir. Bu nedenle tüm sistemler ticarete önem vermiş, ticari faaliyetlerin etkinliğini ve düzenini temin eden kurallar getirmiştir. İnsanın hem dünyada hem de ahirette mutluluğunu hedefleyen İslam da inanç, ibadet, ahlak alanında olduğu gibi insanın diğer insanlarla ve toplumla olan ilişkilerinde ve ticari faaliyetlerinde de bu hedefi gerçekleştirecek nitelikte hükümler teşri kılmıştır. Nitekim İslam’ın temel referansı olan Kur’an ve sünnette, ticari alanda önemli düzenlemeler ve hükümler yer almıştır. Ticaretle ilgili genel kural özelliğinde olan bu düzenlemeler ve hükümler zamanla fıkıh külliyatında “İslam ticaret hukuku” diyebileceğimiz hacimli bir birikime dönüşmüştür. Naslar ve bunların ışığında ortaya çıkan birikim dikkate alındığında İslam ticaret hukukunda piyasa ekonomisinin benimsendiği görülmektedir. Piyasa ekonomisinin önemli koşullarından birisi şüphesiz ki, ticari faaliyetlerde serbest rekabettir. Klasik fıkıh külliyatında, modern tabirle İslam hukukunda rekabet konusu müstakil olarak ele alınmış olmasa da tümevarım metoduyla İslam ticaret hukukunda bunun varlığı anlaşılmaktadır. İlk andan itibaren ticari faaliyetlerde piyasanın istikrarı için atılan adımlar, alınan tedbirler ve konulan yasaklar bu sonuca ulaştırmaktadır. İşte bu makalede temel naslardan ve ilkelerden hareketle genel olarak, İslam ticaret hukukunda rekabet konusu ele alınmıştır. İnceleme ve araştırma metoduna dayanan çalışmada İslam’ın ticaret anlayışında serbest piyasa ekonomisinin ve buna bağlı olarak serbest rekabetin hâkim olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, İslam Hukuku, Ticaret, Piyasa Ekonomisi, Rekabet

The Concept of Competition According to Islamic Commercial Law

Öz

Commercial activities are at the forefront of human relationships with other people and with society. For this reason, trade has a long history, as long as the history of mankind. Human beings, as a socio-cultural beings, meet a significant part of their needs through commercial activities, and thus, make achieves an important step towards achieving peace. In other words, the individual who cannot meet his needs becomes unhappy and uncomfortable. This leads to a society consisting of unhappy and restless individuals who also do not create a peaceful and secure environment. Trade therefore, plays a significant role in ensuring peace and security in society. For this reason, all ruling systems have given importance to trade, and they have introduced certain sets of rules which ensure the efficiency and order of commercial activities. Aiming at the happiness of human beings both in this world and in the hereafter, Islam has also laid down certain rules in the relations between man and society and their commercial activities, as well as in the fields of faith, worship, and morality. It is a fact that the Qur’an and the Sunnah, which are the main references to Islam, have important regulations and provisions in the field of trade. These rules and regulations, which represent the basic rules of trade, have over time been transformed into a voluminous accumulation that we can call "Islamic commercial law," in the corpus of fiqh over time. When Islamic precepts and their accumulated interpretation are examined, it is seen that market economy is adopted in Islamic commercial law. One of the important conditions that the market economy naturally requires is undoubtedly the existence of free competition throughout all commercial activities. Although in the classical fiqh corpus, or in modern terms, the subject of commercial competition in Islamic law has not been dealt with separately, the existence of this competition in Islamic commercial law is understood by inductive methods. All of the steps, precautions, and prohibitions focusing on the stability of the market in commercial activities from the beginning lead to this conclusion. In this study, the issue of competition in Islamic commercial law is discussed in general, based on the nass (divine decree) and principles. Based on the analytical method, the study concludes that Islam’s understanding of trade is dominated by the free market economy and therefore free competition.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Islamic Law, Trading, Market Economy, Competition

Kaynakça

• Abdürrezzâk es-San’ânî. el-Musannef. thk. Habîbürrahman el-Aʽzamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslamî, 1403/1982.
• Affâne, Hüsâmeddîn. Fıkhî ve Ahlâkî Yönleriyle İslam’da Ticaret. çev. Servet Bayındır. İstanbul: Karınca & Polen Yayınları, 2012.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavût ve diğerleri. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Akalın vd., Şükrü Halûk. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 11. Basım, 2019.
• Akşit, M. Cevat. İslâm’da Ticaret Prensipleri. İstanbul: Gümüşev Yayıncılık, 2012.
• Akşit, M. Cevat. Modern Ticaret Hukuku ve İslâm Hukukunda Haksız Rekabet. İstanbul: Gümüşev Yayıncılık, 2011.
• Ayyâşî, Zerzâr el-. “Zavâbitu’l-münâfeseti’t-ticâriyye fi’ş-şerîati’l-İslamiyye”. Mecelletü Beyti’l-Meşvere 1/2 (2015), 61-73.
• Ali Bardakoğlu, “İslâm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001), 23/15-23.
• Asar, Muhammet Ali. “Yorum Bağlam İlişkisi Bakımından Hutbelerde Hadis Kullanımı”. Bilimname XLI (2020/1), 603-632.
• Beyhakî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Abdülkâdir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1424/2003.
• Bozkurt, Nebi - Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Medi̇ne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/305-311. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003.
• Buhârî. el-Câmiu’s-sahîh. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1419/1999.
• Candan, Abdurrahman. Kavram Atlası İslam Hukuku I. Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları, 2020.
• Çetiner vd., Selma. Ticaret Hukuku. Ankara: Detay Yayıncılık, 2015.
• Dârekutnî. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavût. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1416/2004.
• Dârimî. es-Sünen. thk. Hüseyn Selîm Esed. 4 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muğnî, 1412/2000.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle Ticaret ve İktisat İlmihali. İstanbul: Erkam Yayınları, 1993.
• Döndüren, Hamdi. “İslâm Hukukuna Göre Akdin Feshinden Doğan Tazminat Rekabet Reklam Promosyon ve Acentelerin Temsil Yetkisi”. I. Uluslararası İslam Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi, ed. Mehmet Bayyiğit. Konya: Kombad, 1997. 106-138.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Maslahat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/79-94. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003.
• Ebû Dâvûd. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavût ve Muhammed Kâmil Karabelli. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Ebû Hâke, Ahmed. Muʽcemu’n-nefâis el-vasît. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1428/2007.
• Ebû İshâk eş-Şîrâzî. el-Mühezzeb. 3 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1416/1995.
• Ebü’l-Berekât en-Nesefî. el-Müstasfâ fî şerhi’n-Nâfiʽ. thk. Hasan Özer - Muhammed Çaba. 3 Cilt. İstanbul: İrşad Kitabevi, 1438/2017.
• Erdem, Hüsamettin. “Gıpta”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/50-51. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010.
• Erkan, Hüsnü. “Piyasa Ekonomisine Fonksiyonel İşlerlik Kazandırmak Açısından Rekabet Teorisi ve Politikası”. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 3/1-2 (31 Aralık 1895), 183-207.
• Fîzurâbâdî. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Dâru’l-Maʽrife, 1432.
• Gazzâlî. el-Müstasfâ. thk. Muhammed Abdurrahmân el-Merʽaşlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1432/2011.
• Haçkalı, Abdurrahman. “İslâm Hukuku Açısından Akit Serbestisi Prensibi”. Dini Araştırmalar 5/13 (01 Haziran 2002), 119-136. https://dergipark.org.tr/tr/pub/da/issue/4450/61299
• İbn Kudâme. el-Muğnî. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 8 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1429/2008.
• İbn Mâce. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavût vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r- Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Rüşd el-Cedd. el-Beyân ve’t-tahsîl. thk. Muhammed Hacî vd. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 1408/1988.
• İbn Rüşd el-Hafîd. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. thk. Alî Muhammed Muavvaz. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1425/2005.
• Kallek, Cengiz. “Hisbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/133-142. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1998.
• Kallek, Cengiz. “İhtikâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/560-565. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
• Kamer, Hamit. İslam Hukuku’na Göre Yıkıcı Fiyat Uygulaması ve İlgili Hükümler. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Karaman, vd., Hayreddin. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2006.
• Kettânî, Abdulhay. et-Terâtîbü’l-idâriyye. thk. Abdullah el-Hâlidî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 2. Basım, ts.
• Köse, Saffet. İslâm İş ve Ticaret Ahlâkı. İstanbul: İGİAD, 2012.
• Liv, Cemil. “İslâm’ın İlk Dönemlerinde Piyasa İstikrarını Temin İçin Alınan Tedbirler”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/36 (30 Aralık 2019), 363-398. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.571232
• Mahmûd, Emel Ahmed. el-Münâfesetü’t-ticâriyye fi’l-fıkhi’l-İslami ve eseruhâ ale’s-sûk. Nablus: Câmiʽa en-Necâhu’l-Vataniyye, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Mâlik b. Enes. el-Muvatta’. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1406/1985.
• Mâlik b. Enes. el-Muvatta’ rivâyetü Muhammed b. Hasen. thk. Safvân Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1441/2020.
• Mergînânî. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Muhammed Tâmir. 4 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1433/2012.
• Mustafâ vd., İbrâhîm. el-Muʽcemü’l-vasît. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1996.
• Müslim. el-Câmiu’s-sahîh. thk. M. Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• Öztürk, Nazim - Bayraktar, Yüksel. “Aksak Rekabetin Önlenmesinde Devletin Rolü”. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 4/2 (01 Haziran 2009), 74-93.
• Paçacı, İbrahim. İslâm Ticaret Hukuku. Ankara: İlâhiyât, 2022.
• Rekabet Kurumu. Tüketiciler İçin Rekabet Hukuku. Ankara: Eğitim ve Rekabet Savunuculuğu Dairesi, 2016. https://www.rekabet.gov.tr/Dosya/geneldosya/tuketici-el-kitabi-17-02-2016- son.pdf. Erişim Tarihi: 05.03.2024
• Samar, Mahmut. İslamî Finans Ürünlerinde Akitlerin Birleştirilmesi. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2019.
• Sâmi, Şemseddin. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Dersâdet, 1317/1990.
• Sezgin, Şennur. “Piyasa Ekonomisinin Şartları ve Özelleştirme”. Akademik İncelemeler Dergisi 5/2 (12 Ağustos 2014), 154-171.
• Şammût, Hasen Teysîr. “Ahlâkiyyâtü’l-münâfeseti’t-ticâriyye fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye”. International Journal of Business, Economics and Law 9/5 (2016), 18-37. https://ijbel.com/wp-content/uploads/2016/06/KLiISC_13.pdf
• Şâtıbî. el-Muvâfakât. thk. Abdullâh Derâz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1425/2004.
• Taberânî. el-Muʽcemü’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdülmecîd. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1403/1983.
• Tirmizî. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Beşşâr Avvâd. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî, 1419/1998.
• Topal, Şevket. “İslâm Hukûkunda Alım Satım Piyasasına Yönelik Bazı Düzenlemeler”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi V/1 (2005), 211-228.
• Turan, M. Fatih. “İslam Hukuku Açısından Yıkıcı Fiyat Uygulaması”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (2015), 78-103.
• Uyanık, M. Zeki. “İslam Hukukunda İhtikar”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 16 (2010), 433-476.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. Eser Neşriyat, 1979.
• Yüce, Mehmet. “İslam Ekonomisinde Temel İlkeler”. İlahiyat Akademi Dergisi 13 (2021), 57-96. https://doi.org/10.52886/ilak.888911
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletüh. 10 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, ts.