Factors Affecting the Deradicalization Process of Radically Tendency Islamic Men in Turkey in the 1980-1990s

Yıl 2024, Sayı: 54, 1053 - 1074, 30.09.2024

İbrahim Halil Şimşek , Zekiye Demir

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1472519

Öz

Radical Islam is a phenomenon that began to appear in Turkey in the 1970s. The radical tendencies that increased in the world in the second half of the 20th century began to show themselves in Turkey. The radical Islamic tendency, which increased especially between 1985 and 1994, gradually decreased after 1994 with the strengthening of the Welfare Party, and this decrease accelerated even more during the Justice and Development Party's rule. Study; It deals with the factors affecting the deradicalization process of radical Islamists in Turkey and the effects of local political practices on the deradicalization process of radical Islamists, the increase in the level of knowledge, experiences with family and social environment, the desire to improve social and economic conditions, and deradicalization in the context of the results of global radical Islamic movements. aims to examine the process. To achieve this goal, it was deemed appropriate to choose qualitative research method and interview technique. From a qualitative research perspective, an attempt was made to examine in depth the political, social and economic experiences that led to the deradicalization process of radical Islamist men, using semi-structured questions and interview technique. As a result of the analysis, effective factors in the deradicalization of radical Islamist individuals were identified due to the change in individual and social conditions. The experiences of radical Islamists in the deradicalization process resulted in the researcher's interpretation and interpretation. In terms of the study's position in the literature, it can be said that it is the first study to evaluate this process. The fact that the deradicalization of radical Islamist men in the 1980s and 1990s has not been studied before makes this study important. The research started in February 2022 and ended in December. A total of 20 participants who were inclined towards radical Islam in the 1980s and 1990s and whose radicalism later faded away took part in the study. In the first part of the study, which deals with the deradicalization process of radical Islam on individuals in the political, social and economic context, the impact of Necmettin Erbakan, the leader of the Welfare Party, and Recep Tayyip Erdoğan, the leader of the Justice and Development Party, on the transformation of radical Islamist individuals was evaluated. As a second factor, the increase in the level of both religious and general knowledge played an important role in reducing radical tendencies. Individuals begin to evaluate the world from a broader perspective by increasing their knowledge, especially during the university education process. As a third factor, experiences arising from communication with family and social circle also weaken the sharp outlook and attitude. As the fourth factor, the effect of socioeconomic conditions on the reduction of the individual's radical tendency was evaluated. The last factor is the impact of the results achieved by radical Islamist movements in the world.

Anahtar Kelimeler

Radicalism, Radicalization, Radical Islam, Deradicalization, Sociology of Religion, Islamic Deradicalism

Türkiye’de 1980’li ve 1990’li Yıllarda Radikal Eğilimli İslamcı Erkeklerin Deradikalleşme Sürecini Etkileyen Faktörler

Öz

Radikal İslam Türkiye’de 1970’li yıllarda görülmeye başlanan bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Dünyada 20. Yüzyılın ikinci devresinde artan radikal eğilimler kendisini Türkiye’de göstermeye başlamıştır. Özellikle 1985-1994 yılları arasında oldukça artan radikal İslami eğilim Refah Partisinin güçlenmesiyle birlikte 1994’ten sonra yavaş yavaş azalmış ve Adalet ve Kalkınma Partisi iktidarında bu azalma daha da hızlanmıştır. Çalışma; Türkiye’de radikal eğilimli İslamcıların deradikalleşme sürecini etkileyen faktörleri ele almakta ve radikal eğilimli İslamcıların deradikalleşme sürecinde yerel siyasi uygulamaların etkileri, bilgi-birikim düzeyinin artması, aile ve sosyal çevreyle yaşanan deneyimler, sosyal ve ekonomik şartları iyileştirme isteği ve küresel radikal İslami hareketlerin sonuçları bağlamında deradikalleşme sürecini incelemeyi amaçlamaktadır. Bu amaca ulaşmak için nitel araştırma yöntemi, mülakat tekniği tercih edilmesi uygun bulunmuştur. Nitel araştırma perspektifiyle, radikal İslamcı erkeklerin deradikalleşme sürecine neden olan siyasi, sosyal ve ekonomik deneyimler kapsamında, yarı yapılandırılmış sorular ile mülakat tekniği kullanılarak derinlemesine irdelenmeye çalışılmıştır. İrdeleme sonucunda bireysel ve toplumsal şartların değişimiyle radikal İslamcı bireylerin deradikalleşmelerinde etkin faktörler tespit edilmiştir. Radikal İslamcıların deradikalleşme sürecindeki tecrübeleri araştırmacının da anlamlandırma ve yorumlamasıyla sonuçlanmıştır. Çalışmanın literatürdeki konumu açısından ise bu süreci değerlendiren ilk çalışma olarak yer aldığı söylenebilir. 1980’li ve 1990’lı yıllarında radikal İslamcı erkeklerin deradikalleşmesinin daha önce çalışılmamış olması bu çalışmayı önemli kılmaktadır. Araştırma 2022 yılının Şubat ayından itibaren başlamış olup Aralık ayında sona ermiştir. Çalışmada 1980 ve 1990’lı yıllarda radikal İslam’a eğilim taşıyıp daha sonra radikalliği sönümlenmiş toplamda 20 katılımcı yer almıştır. Radikal İslam’ın deradikalleşme sürecini siyasi, sosyal ve ekonomik bağlamda bireyler üzerinde ele alan çalışmanın ilk bölümünde Refah Partisi’nin lideri Necmettin Erbakan ve Adalet ve Kalkınma Partisi’nin lideri Recep Tayyip Erdoğan’ın radikal İslamcı bireylerin dönüşümündeki etkisi değerlendirilmiştir. İkinci etken olarak hem dini hem de genel bilgi birikim düzeyinin artması radikal eğilimlerin azalmasında önemli bir rol oynamıştır. Bireyler bilhassa üniversite eğitimi sürecinde bilgi düzeylerini artırarak dünyayı daha geniş bir çerçeveden değerlendirmeye başlamaktadır. Üçüncü etken olarak aile ve sosyal çevreyle iletişimin ortaya çıkardığı deneyimler de keskin bakış ve tavrı törpülemektedir. Dördüncü faktör olarak sosyoekonomik şartların bireyin radikal eğiliminin azalmasında etkisi değerlendirilmiştir. Son faktör ise dünyada radikal İslamcı hareketlerin ulaştığı sonuçların tesiridir.

Anahtar Kelimeler

Radikalizm, Radikalleşme, Radikal İslam, Deradikalleşme, Din Sosyolojisi, İslami Deradikalizm

Etik Beyan

Bu çalışma Prof. Dr. Zekiye Demir danışmanlığında 2023 yılının Mayıs ayında tamamladığımız Türkiye’de 1980-1990’li Yillarda Radikal Eğilimli İslamcilarin Deradikalleşme Sürecini Etkileyen Faktörler başlıklı yüksek lisans tezi esas alınarak hazırlanmıştır (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara, Türkiye, 2023).

Destekleyen Kurum

Etik onay, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü tarafından verilmiş olup 2022-696 numaralıdır.

Kaynakça

• Akbaş, Gizem Gönay. Türkiye'nin Deradikalizasyon Faaliyetlerinde Diyanet İşleri Bakanlığının Rolü: Cezaevi Vaizi Örneği. TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (2020).
• Akgün, G. Gönay. Türkiye’nin Deradikalizasyon Faaliyetlerinde Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Rolü: Cezaevi Vaizi Örneği. Ankara: Tobb Ekonomi Ve Teknoloji Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Altın, Muhterem. Modernleşme Sürecinde Türkiye’de Din ve Siyaset. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Arpaci, Işıl. ‘’Dini Radikalizmin Nedenlerini Tersinden Sorgulamak: Milli Görüş Neden Radikalleşmedi?’’. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 12/8 (2017). 11-28.
• Ashour, Omar. The De-Radicalization of Jihadists: Transforming Armed Islamsit Movements. New York: Routledge, 2009.
• Ateş, Davut. ‘’İslam Köktenciliği (!) Kökeni, Genel Nitelikleri, Tanımlar ve Sınıflamalar’’. Akademik Orta Doğu Dergisi 3/2 (2009), 63-96.
• Ateş, Sinan. Türkiye’de Din Politikaları ve Din-Siyaset İlişkisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2018.
• Barrelle, Kate.’’ Pro-integration: Disengagement from and Life After Extremism’’. Behavioral Sciences of Terrorism and Political Aggression 7/2 (2015), 129-142. Makale adı çift tırnak içinde verilmelidir.
• Bjorgo, Tore - Horgan, John. Leaving Terrorism Behind: Individual and Collective Disengagement. London: Routledge, 2009.
• Brown, Benjamin. “TheTwoFaces of Religious Radicalism: Orthodox Zealotryand “Holy Sinning” in Nineteenth-Century Hasidism in Hungary and Galicia”. The Journal of Religion 93/3 (July 2013), 341-374.
• Çakır, Ruşen. Derin Hizbullah: İslamcı Şiddetin Geleceği: 1980 sonrası İslami Hareket 2. İstanbul: Metis Yayınevi, 2001.
• Taşdemir, Damla. Türkiye’de Selefi Hareket Ve Dini Radikalizm. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Demant, Froukje vd. Decline and Disengagement an Analysis of Processes of Deradicalisation. Amsterdam: IMES, 2008.
• Demir, Zekiye. “İlahiyat Eğitiminin Dönüştürücü Etkileri: Uluslararası İlahiyat Öğrencileri Örneği”. Journal of Analytic Divinity (Aralık 2022). 77-103.
• Demir Zekiye - Toprak, A. Ömer. “Changes in Religious Attitudes and Behaviors of Euro-Turk Students with Theology Education”. Teaching Theology & Religion, 26/1 (2023), 29-43.
• Erdem, Mustafa. ‘’Din ve Terör Üzerine’’. Dini Araştırmalar Dergisi 7/20 (2004), 9-12.
• Erkilet, Alev. Eleştirellikten Uyuma Müslümanların Kamusal Alan Serüveni. Ankara: Hece Yayınları, 2004.
• Fukuyama, Francis. Tarihin Sonu ve Son İnsan. Z. Dicleli (Çev.), İstanbul: Simavi Yayınları, 1993.Gündüz, Şinasi. “Din Terör ve Şiddet”. Diyanet Aylık Dergi 170 (Şubat 2005),11-13.
• Huntington, Samuel P. Huntington’un Türkiye’de verdiği Konferans, Medeniyetler Çatışması. M. Yılmaz (Der.), M. Çalık (Çev.), Ankara: Vadi Yayınları, 2006.
• Kara, İsmail, Türkiye'de İslamcılık Düşüncesi: Metinler, Kişiler, Cilt 1,2,3, İstanbul: Risale Yayınları, 1986.
• Kirman, M. Ali. “Küresel Bir Sorun Olarak Din ve Şiddet”. Dini Araştırmalar Dergisi 7/20 (2004), 325-328.
• Koyuncu, Ahmet Ayhan. ‘’Dört Farklı Perspektiften İslam Demokrasi Tartışmaları’’. İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştirmalari Dergisi 4/3, (2015), 705-727.
• Mahçupyan, Etyen. Osmanlı’dan Postmoderniteye. İstanbul: Patika Yayınları, 2000.
• Manaz, Abdullah. Türkiye’ye Yönelik Terör Odakları. İstanbul: IQ Yayınları, 2005.
• Maviş, Nazım. İslamcılığın Değişen Dili İslâmcılığın Değişen Dili: 1990’lı Yıllar ve Siyaset, İstanbul: Pınar Yayınları, 2018.
• Özcan, Ahmet. İslami Uyanıştan İslami Harekete. İstanbul: Şafak Kitabevi, 1996.
• Şahin, Kamil - Türkkahraman, Mimar. Türkiye’de Toplumun Radikal Hareketlere Bakış Açısı: Ortadoğu’daki Siyasal Gelişmeler ve Güvenlik. Ankara: Polis Akademisi Yayınları, 2012.
• Şimşek, Ayşenur Tuğçe. Terörizmle Mücadelede Radikalleşmeden Geri Dönüş Uygulamaları. T.C. İçişleri Bakanliği Jandarma Ve Sahil Güvenlik Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 2022
• Taştan, Abdulvahap vd. “Üniversite Düzeyinde Din Eğretimi Alan Öğrencilerde Eğitim Sürecinde Oluşan Tutum ve Davraniş Değişiklikleri”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11 (2001), 169-192.
• Türkmen, Hamza. Türkiye’de İslamcılık ve Özeleştiri. İstanbul: Ekin Yayınları, 2008.
• Üşür, Serpil. Din Siyaset ve Kadın: İran Devrimi. İstanbul: Alan Yayınları, 1991.
• Uzun, Necmi. Türkiye’de İslamcı Hareket Gelişimi, İlişkileri, Ayrılıkları ve Dönüşümü. Atılım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensititüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.