Eski Mezopotamya’da Öteki Dünya Algısının Yeraltı Tanrıçası Ereškigal Bağlamında Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Sayı: 56, 237 - 259, 25.03.2025

Yeşim Dilek

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1566213

Öz

Sümer geleneği ile başlayan Akad, Asur ve Babil ile devam eden eski Mezopotamya toplumları için ölüm ve ölüm sonrasındaki tekrar varoluş, diğer tüm kültürlerde olduğu gibi oldukça karmaşık ve belirsiz bir konudur. Günümüze ulaşan yazılı belgelerden anlaşıldığı kadarıyla yeraltında bir diyarın olduğuna inanan eski Mezopotamyalılar bu âlemi yeryüzündeki varoluşun karanlık bir gölgesi olarak tasvir etmişlerdir. Eski Mezopotamya toplumlarının öteki dünya algısını, bu âlemi yöneten tanrıça bağlamında anlamak için bu çalışma kapsamında öncelikle Mezopotamyalıların evren hakkındaki görüşleri bilinmelidir. Yeraltı tanrıçasının bu diyara nasıl gönderildiği ve eski Mezopotamya insanının zihninde oluşturduğu kozmosta bu tanrıçanın bakış açısını belgelerle kanıtlamak konuya açıklık getirmek açısından önemlidir. Yeraltı dünyasının tanrıçası Ereškigal’in en çok bahsedildiği mitolojik hikâyeler arasında Sümerce “İnanna’nın Ölüler Diyarı’na İnişi” Akadca versiyonu “İştar Ölüler Diyarına İniyor” ve Babil dönemine ait “Nergal ve Ereškigal” mitleri yer almaktadır. Evrenin işleyişinde bir döngünün sonu ve yeni bir başlangıç olarak algılanan ölüm kavramı ve ölüler diyarının tanrıçası Ereškigal'in güç ve otoritesinin sınırları en keskin olarak bu iki mitolojik hikâyeye yansımıştır. Bu metinlerden anlaşıldığı kadarıyla ilahları öldürme yetisi olan ancak dünyevi zevklerden mahrum bırakılmış olan bu tanrıça hikâyelerin sonunda kozmosta önemli bir yer teşkil etmektedir. Yaşam ve ölüm karşıtlığı içerisinde ölümden sonra gidildiği düşünülen başka bir dünyanın ne anlama geldiği yeraltı tanrıçasının bahsedildiği mitlere yansımıştır. Bu çalışmanın amacı, eski Mezopotamyalıların evren algısı içerisinde yeraltı dünyasına yükledikleri anlamı, kozmostaki denge unsurunu, tanrıça Ereškigal ve yönettiği âlem bağlamında iki mit ışığında analiz etmektir.

Anahtar Kelimeler

Tarih, Eski Mezopotamya Dini, Ölüm Algısı, Tanrıça Ereškigal

Evaluation of the Perception of the Other World in Ancient Mesopotamia in the Context of the Goddess of the Underworld Ereški̇gal

Öz

For ancient Mesopotamian societies as with all other cultures, the subject of death and reincarnation after death is complex and ambiguous. Beginning with the Sumerian tradition and continuing with Akkadian, Assyrian and Babylonian, the surviving written documents of ancient Mesopotamia depict a realm under the earth as a dark shadow of existence on earth. In order to comprehend the perception of the afterlife in ancient Mesopotamian societies within the context of the goddess who presided over this realm, it is essential to first acquaint oneself with the Mesopotamians' views on the universe. This study aims to document the goddess's descent to the underworld and to substantiate her the perspective in the cosmos as envisioned by the ancient Mesopotamian people, thereby elucidating the issue at hand. The most frequently mentioned mythological stories in which Ereškigal, the goddess of the underworld, is featured are the Sumerian “Inanna's Descent into the Land of the Dead”, the Akkadian version of “Ishtar Descends into the Land of the Dead” and the Babylonian myths of “Nergal and Ereškigal”. The analysis of these texts reveals that the goddess, endowed with power to destroy deities yet lacking in worldly pleasures, occupies a pivotal role in the cosmic order.Within the dichotomy of life and death, the myths featuring the goddess of the underworld offer insights into the concept of an afterlife. The present study aims to analyse the meaning attributed to the underworld by ancient Mesopotamians in the context of the universe and the perception of balance within it. This analysis will be informed by two myths concerning the goddess Ereškigal and the world she rules.

Anahtar Kelimeler

History, Ancient Mesopotamian Religion, Perception of Death, Goddess Ereşkigal

Kaynakça

• Ataç, Mehmet Ali. “The Underworld Vision of the Ninevite Intellectual Milieu”. Iraq 66 (2004), 67-76. https://doi.org/10.2307/4200561
• Aygün, Vahyettin. “Eskiçağ Mezopotamyası’nda Tanrı Algısı”. Anemon Muş
• Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5/1 (2017), 79-93. https://doi.org/10.18506/anemon.295492
• Bottéro, Jean. Religion in Ancient Mesopotamia. Chicago: The University of Chicago Press, 2001.
• Bottero, Jean. Mezopotamya Yazı, Akıl ve Tanrılar. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2012.
• Bottero, Jean – Kramer, Samuel Noah. Mezopotamya Mitolojisi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2017.
• Clay, Albert. Yale Oriental Series Babylonian Texts (YOS). New Haven: Yale University Press, 1915.
• Cooper, J.S. “The Fate of Mankind: Death and Afterlife in Ancient Mesopotamia”. Death and Afterlife: Perspectives of the World Religions. ed. H. Obayashi. 19-33. New York: Greenwood Press, 1992.
• Duman, Harun, “Eskiçağ Mezopotamya Kozmolojisi”. International Journal Of Social, Humanities And Administrative Sciences (JOSHAS JOURNAL) 8/48 (2022), 131-136. http://dx.doi.org/10.31589/JOSHAS.886
• Frymer-Kensky, Tikva. In the Wake of the Goddess. New York: The Free Press, 1992.
• Gadotti, Alhena. ‘Gilgamesh, Enkidu, and the Netherworld’ and the Sumerian Gilgamesh Cycle. Berlin; Boston: De Gruyter, 2014.
• Gelb J. Ignace, Landsberger Benno ve Oppenheim A. Leo. The Assyrian Dictionary: I/J Chicago: Oriental Institute, 1960.
• George, A. R. The Babylonian Gilgamesh Epic: Introduction, Critical Edition and CuneiformTexts. Oxford: Oxford University Press, 2003.
• Gurney, O. R. “The Sultantepe Tablets (Continued) IV. The Cuthaean Legend of Naram-Sin”. Anatolian Studies 5 (1955). http://dx.doi.org/93-113. 10.2307/3642325
• Horowitz, Wayne. Mesopotamian Cosmic Geography. MC 8: Winona Lake, 1998.
• Hundley, Michael B. “Here a God, There a God: An Examination of the Divine in Ancient Mesopotamia”. Altorientalische Forschungen 40/1 (2013), 68–107. https://doi.org/10.1524/aof.2013.0005
• Jacobsen, Thornkild. Karanlığın Hazineleri: Mezopotamya Dininin Tarihi. İstanbul: Paris Yayınları, 2017.
• Kaçar, Abdülgani. Eski Mezopotamya’da Büyü ve Büyücülük. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2023.
• Kahya, Ömer. “Sumerce Kaynaklara Göre Ölüler Diyarı’nın Yeri”. ArAn 9/2 (2015), 25 46. https://doi.org/10.1501/Archv_0000000009
• Kahya, Ömer. “Ölüm Sonrası Hayat: Sümerce Metinlerde Öteki Dünya”. TAD 37/63 (2018), 49-76. https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000677
• Katz, Dina. The Image of the Netherworld in the Sumerian Sources. Bethesda, MD: CDL Press, 2003.
• Kıymet, Kurtuluş. “Hitit Mitolojisinde Tanrıların Yer Altına İnişi”. Folklor/Edebiyat 20/77 (2014), 21-34.
• Kramer, Samuel Noah. Sümer Mitolojisi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001.
• Kramer, Samuel Noah. Sümerler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
• Lambert, W.G. Ancient Mesopotamian Religion and Mythology: Selected Essays. Germany: Mohr Siebeck, 2016.
• Laneri, Nicola. “The Discovery of a Funerary Ritual: Inanna/Ishtar and Her Descent to the Netherworld in Titriş Höyük, Turkey”. East and West 52 1/4 (2002), 9-51.
• Oppenheim, A. Leo. Ancient Mesopotamia-Portrait of Dead Civilization. London: The University of Chicago Press, 1997.
• Perez, Hillary Jane Williamson. Union and the Underworld: The Presence and Development of Female Agency in the Marriages of Inanna, Ereshkigal, and Persephone. Pacifica: Graduate Institute, 2020.
• Rosenberg, Donna. Dünya Mitolojisi Büyük Destan ve Söylenceler Antolojisi. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2003.
• S. Izreʿel – Rainey, A. F. – Kütseler, R.. “New Readings in the Amarna Versions of Adapa and Nergal and Ereshkigal”. Kinattūtu ša dārâti (1993), 50-67.
• Scurlock, Joann. “Death and the Afterlife in Ancient Mesopotamian Thought”. Civilizations of the Ancient Near East. ed. Jack M. Sasson. 1883-1893. New York: Macmillan Library Reference, 1995.
• Sladek, William R. Inanna's Descent to the Netherworld. Baltimore: Maryland, 1974.
• Tevrat. Ankara: Dorlon Yayınları, 2018.
• The Electronic Text Corpus of Sumerian Literature (ETCS). “Sumerian Temple Hymns”. Erişim 14 Nisan 2024. http://etcsl.orinst.ox.ac.uk/
• Uncu, Ebru. “Mezopotamya, Anadolu ve Mısır Medeniyetlerinde Güneş Kültü”. History Studies 5/1 (2013), 349-366. http://dx.doi.org/10.9737/historyS_595
• Verderame, Lorenzo. “Pleiades in Ancient Mesopotamia”. Mediterranean Archaeology and Archaeometry 16/4 (2016), 109-117. https://doi.org/10.5281/zenodo.220909
• Wolkstein, Diane – Kramer, Samuel Noah. Inanna, Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer. Cambridge: Harper & Row Publishers, 1983.