İslâm Hukukunda Manevî Zararların Malî Tazmini

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 5, 119 - 148, 15.12.2016

Yunus Araz

Öz

İslâm dini açısından
kişinin canı, malı, ırzı, maddî ve manevî değerleri koruma altındadır. Bunlara
zarar vermek yasaklandığı gibi, herhangi bir zarar durumunda ise en güzel
şekilde telafisi sağlanır. Günümüz hukukunda zarar, maddî zarar ve manevî zarar
şeklinde ikiye ayrılmakta ve tazmine konu olması bakımından da bu taksim
gözetilmektedir. Klasik İslâm hukuku eserlerinde böyle bir isimlendirmeye
rastlanmasa da, konular incelendiğinde bu türlü bir taksimin İslâm hukuku
açısından da mümkün olabileceği görülmektedir. Maddî zararın tespiti ve tazmini
daha rahatken manevî zararların gerek tespitinde gerekse tazmininde sorunlar
yaşanmaktadır. Manevî zararın tabiatı itibariyle tespit ve tazminindeki
zorluklar içtihat farklılıklarının oluşmasına sebep olmuştur. Araştırmamızda
manevî zararların malî olarak tazmin edilip edilmeyeceği ile ilgili görüşlere
değinerek bir sonuç elde edeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Zarar, Maddî Zarar, Manevî Zarar, Tazminat, Damân

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybani (241/855), Müsnedu el-İmâm Ahmed b. Hanbel I-L, (Hakkakahu ve har-race ehâdîse ve allaka aleyh Şuayb el-Arnaut, Adil Mürşid), Müessese-tü’r-Risâle, Beyrut 1995.
• Akıntürk, Turgut, Karaman, Derya Ateş, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Özel Borç İlişkileri (18. Baskı), Beta Yay., İstanbul 2012.
• Aktan, Hamza, “Damân”, DİA, İstanbul 1993, VIII. s. 450-453.
• Ali Hafîf, ed-Damân fi’l-fıkhi’l-İslâmî, el-Matbaatü'l-Fenniyye, Bulak 1971.
• Ardıç, Oğuzhan-Ersol, Emel, Borçlar Hukuku, Seçkin Yay., Ankara 2002.
• Atar, Fahrettin, İslam İcra ve İflas Hukuku, MUİF Yayınları, İstanbul 1999.
• Aybakan, Bilal, “Zarar”, DİA, İstanbul 2013, XLIV. s. 130-134.
• Aydın, M. Akif, “Haksız Fiil”, DİA, İstanbul 1997, XV. s. 210-211.
• Basil, Muhammed Yusuf, et-Ta’vîz ani’d-darari’l-edebî, Nablus 2009.
• Benli, Abdullah, İslam Hukukunda Manevî Tazminat, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Dotora Tezi), Kayseri 1997.
• Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali (458/1066), es-Sünenü's-sağîr I-IV, (thr. Abdülmu'ti Emin Kal'aci), Daru’l-Vefa, Mansure 1989.
• _____, es-Sünenü'l-kübrâ I-XI, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2003.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukukı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu I-VIII, Bilmen Basım ve Yayınevi, İstanbul t.y.
• Dârekutnî, Ebü'l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed (385/995), Sünenü'd-Dârekutnî I-VI, (Tahkik: Şuayb Arnaut), Müessesetü’r-Risale, Beyrut 2004.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fazl (255/868), Sünenü'd-Dârimî I-IV, (tahkik Hasan Süleyman Esed), Darü’l-Mugni, Riyad 2000.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş'as b. İshak el-Ezdi es-Sicistani (275/889), Sü-nenu Ebî Dâvûd. (thk. Muhammed Nâsırüddin el-Elbânî; i’tena bih Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âlü Selmân), el-Mektebetü’l-Maarif, er-Riyad t.y.
• Ekşi, Ahmet, “İslam Hukukunda Bir Manevî Tazminat Türü Olarak Hükûmetü’l-Elem”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Konya 2013, sayı 21.
• Eren, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, S yayınları, II, Ankara, 1988.
• Esen, Hüseyin, İslam Hukukunda Malî Cezalar, Işık Akademi Yayınları, İstanbul 2006.
• Eser, Ercan, İslam Hukukunda Haksız Fiil Ve Haksız Fiilden Doğan Sorum-luluk, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilim-leri (İslam Hukuku) Anabilim Dalı (Basılmamş Doktora Tezi), Ankara 2007.
• Faruk Abdullah Kerim, ez-Zararü’l-ma’nevi ve ta’vizuhû fi’l-fıkhi’l-İslami, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2012.
• Fîrûzâbâdî, Ebü't-Tahir Mecdüddîn Muhammed b. Yakûb b. Muhammed (817/1415), el-Kâmûsü'l-muhît (8. Baskı), Müessesetü'r-Risâle, Beyrut, 2005.
• Gökmenoğlu, Hüseyin Tekin, İslam Hukukunda Şahsiyet Hakları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Anka-ra 1991.
• Gürpınar, Bünyamin-Oruç, Murat “Haksız Rekabette Maddî Tazminatın Hesaplanmasında Yeni Yaklaşımlar”, Sorumluluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu: 28-29 Mayıs 2009 Ankara, (Edt. Mustafa Fadıl Yıldırım, Ender Ethem Atay), Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi, An-kara 2009.
• Gürsoy, Kemal Tahir, “Manevî Zarar Ve Tazmini”, Ankara Üniversitesi Hu-kuk Fakültesi Dergisi, Ankara 1973, c. 30 sy. 1.
• Hammad, Nezih, Mu’cemü’l-mustalahâti’l-mâliyye ve’l-iktisâdiyye fi luğâti’l-fukahâ’, Daru’l-Kalem, Dımaşk 2008.
• Heyet, Mevsuati’l-Fıkhiyye I-XLV, Vizaretü’l-Evkaf ve'ş-Şuuni’l-İslâmiyye, Kuveyt 1993.
• Ivaz Ahmed İdris, ed-Diyetu beyne'l-ukube ve't-ta'viz fi'l-fıkhi'l-İslâmî, Dar ve Mektebetü'l-Hilal, Beyrut 1986.
• İbn Manzûr, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî (711/1311), Lisânul Arap, Dâru Sadır, Beyrut ty.
• İmrânî, Ebü'l-Hüseyin İbn Ebi'l-Hayr Yahyâ b. Ebi'l-Hayr b. Salim b. Es'ad el-Yemanî (558/1163), el-Beyân fî mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî I-XI, (i’tina bih Kâsım Muhammed en-Nuri), Dârü’l-Minhac, Beyrut 2000.
• Kahveci, Nuri, ‘Boşanma Sonucu Manevî Tazminat Olgusuna İslam Aile Hukuku Açısından Bir Yaklaşım’, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005, cilt: III, sayı: 5.
• _____, İslam Borçlar Hukukunda Tazminat, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum 1997.
• Karâfî, Ebü'l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. İdris b. Abdürrahim (684/1285), Zahîre I-XIV, (tahkik Muhammed Hacci- Muhammed Bu Hubze), Dârü'l-Garbi'l-İslâmî, Beyrut 1994.
• Karahasan, Mustafa Reşit, Tazminat Hukuku, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul 1996.
• Karaman, Hayrettin, Mukayeseli İslam Hukuku I-III (7. Baskı), İz Yayıncı-lık, İstanbul 2001.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes'ud b. Ahmed el-Hanefî (587/1191), Bedâiü's-sanâi' fî tertibi'ş-şerâi' I-X (2. Baskı), (thk. Ali Mu-hammed Muavviz, Adil Ahmed Abdülmevcut), Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2003.
• Kaya, Ali, İslam Hukukunda Bedene İlişkin Zararların Tazmini, Emin ya-yınları, Bursa 2007.
• _____, İslam Hukukunda Sebepsiz Zenginleşme, Emin Yayınları, Bursa 2005.
• Köse, Saffet, İslam Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması, İFAV, İstan-bul 1997.
• Mahmesânî, Subhî, En-Nazariyyetü'l-âmme li'l-mûcebâti ve'l-ukûd (3. Bas-kı), Dârü'l-İlm li'l-Melayin, Beyrut 1983.
• Mâlik b. Enes (179/795), el-Muvatta I-VIII., (thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî), Müessesetu Zâyed b. Sultan Âl-i Neheyân li’l-A’mâli’l-Hayriyye ve’l-İnsâniyye, Abudabi, 2004.
• Merğînânî, Ebü'l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr (593/1197), el-Hidâye fi şerhi bidâyeti’l-mübtedi I-IV, (i’tena bi tashihihi Talal Yusuf), Dâru İh-yai't-Türasi'l-Arabi, Beyrut t.y.
• Muhammed Fuâd Abdülbaki, el-Mu’cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dârü'l-Kütübi'l-Mısriyye, Kahire 1364.
• Müslim b. el-Haccac, Ebü'l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburî (261/875), Sahih-i Müslim I-V, (neşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî), Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye, Kahire 1991.
• Oğuzman, M. Kemal-Öz, M. Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (8. Baskı), Vedat Kitapçılık, İstanbul 2010.
• Reisoğlu, Sefa, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (20. Baskı), Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul 2008.
• Senhûrî, Abdürrezzâk Ahmed (1391/1971), el-Vasit fî şerhi'l-kanuni'l-medeniyyi,, Menşeetü’l-Maarif, İskenderiye, 1964, s.559
• Serahsî, Şemsüleimme Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl (483/1090), el-Mebsût (Mebsût) I-XXX, Daru’l-Ma’rife, Beyrut 1979.
• Şâfiî, Ebu Abdillah Muhammed b. İdrîs (204/819), el-Ümm I-XI, (thk. Rıfat Fevzi Abdülmuttalip), Dâru’l-Vefa, Mansure(Mısır), 2001.
• Şevkanî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlanî (1250/1834), Neylü'l-evtâr şerhu münteka'l-ahbâr I-VIII, Mektebetü Mustafa el-Babi el-Halebi, Kahire 1971.
• Şirâzî, Ebû İshak Cemaleddin İbrâhim b. Ali b. Yusuf (476/1083), el-Mühezzeb fî fıkhi'l-İmâm eş-Şâfiî I-III, (thk. Zekeriyyâ Umeyrat), Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1995.
• Şirbînî, Şemseddin Muhammed b. Hatib (977/1570), Mugni'l-muhtâc ilâ ma'rifeti me’âni elfâzi'l-Minhâc I-IV, Dârü’l-Ma’rife, Beyrut 1997.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemi (279/892), el-Câmiü's-sahih = Sünenü’t-Tirmizî I-V (2. Baskı), (tahkik ve şerh Ahmed Muhammed Şakir), Mustafa el-Babi el-Halebi, Kahire 1978.
• Topuz, Murat, Maddî Zarar ve Bu Zararın Belirlenmesi, XII Levha Yayıncı-lık, İstanbul 2011.
• Ûdeh, Abdulkadir, Mukayeseli İslam Ceza Hukuku (2. Baskı) (çev. Ali Şa-fak), Kayıhan Yay., İstanbul 2012, II. s. 694-713.
• Ünal, Mehmet, “Manevî Tazminat Ve Bu Tazminat Çeşidinde Kusurun Ro-lü”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Ankara 1978, c.35 sy. 1.
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet, “Umumi Bakımdan Zarar ve Tazminat”, Ebül-Ula Mardin’e Armağan, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, İstanbul 1944.
• Yıldız, Kemal, İslam Sorumluluk Hukuku Akit Dışı Sorumluluk, İFAV, İs-tanbul 2013.
• Zerkâ, Mustafa Ahmet, el-Fi'lü'd-dârru ve'd-damânu fîhi, Dârü'l-Kalem, Beyrut 1988.
• ____, el-Medhalu’l-fıkhıyyi’l-âmm (el-Fıkhu’l-İslamî fî sevbihi’l-cedîd) I-III, Daru’l-Fikr, Dimeşk 1968.
• Zuhaylî, Vehbe, Nazariyyetü'd-damân (9. Baskı), Daru’l-Fikr, Dimaşk 2012.