Some Considerations on the Work of Kāfiyaji Called Sharhu’l-I‘rāb ‘an Qavā‘idi’l-I‘rāb

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 12, 171 - 206, 15.03.2020

İzzet Marangozoğlu

Öz

Numerous comments have been written on the work “al-I‘rāb ‘an Qavā‘idi’l-I‘rāb” of Ibn Hishâm an-Nahwī (d. 761/1360). Among these, the work of Pergamon Muhyiddīn Muhammad b. Sulaymān al-Kāfiyaji (d. 879/1474) called “Sharhu’l-I‘rāb ‘an Qavā‘idi’l-I‘rāb” has an important place. Kāfiyaji who spent most of his life in the 15th century is one of the encyclopedist scholars who have produced works in many branches of knowledge such as tafsīr, hadith, kalām and fiqh. In this study, firstly some information will be given about the life and scientific personality of the Kāfiyaji, then his commentary method, sources, preferences and his nahw (syntax) approaches in the book “Sharhu’l-I‘rāb ‘an Qavā‘idi’l-I‘rāb” will be discussed. Various considerations to be made in this context, light will be shed on the scholar's vast knowledge in the field of language and nahw (syntax).

Anahtar Kelimeler

Kāfiyaji, Nahw (Syntax), Arabic Language, Ibn Hishām, Qavā‘idu’l-I‘rāb

Kâfiyeci’nin Şerhu’l-İ‘Râb ‘an Kavâ‘idi’l-İ‘Râb Adlı Eseri Üzerine Bazı Mülâhazalar

Öz

İbn Hişâm en-Nahvî’nin (ö. 761/1360) “el-İ‘râb ‘an kavâ‘idi’l-i‘râb” adlı eserine birçok şerh yazılmıştır. Bunlar arasında Osmanlı âlimlerinden Bergamalı Muhyiddîn Muhammed b. Süleyman el-Kâfiyeci’nin (ö. 879/1474) “Şerhu’l-i‘râb ‘an kavâ‘idi’l-i‘râb” adlı şerhi önemli bir yere sahiptir. Ömrünün büyük bir kısmını 15. asırda geçiren Kâfiyeci, Arap dili ve edebiyatı başta olmak üzere tefsir, hadis, kelam, fıkıh gibi birçok ilim dalında eser vermiş ansiklopedist âlimlerdendir. Bu çalışmada önce Kâfiyeci’nin hayatı ve ilmi kişiliğine dair birtakım bilgiler verilecek daha sonra da onun “Şerhu’l-i‘râb ‘an kavâ‘idi’l-i‘râb”taki şerh yöntemi, kaynakları, tercihleri ve nahve dair yaklaşımları üzerinde durulacaktır. Bu bağlamda yapılacak çeşitli mülahazalarla Kâfiyeci’nin dil ve nahiv alanındaki ilmî birikimine ışık tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kâfiyeci, Nahiv, Arap Dili, İbn Hişâm, Kavâ‘idi’l-İ‘râb

Kaynakça

• Arslan, Şükrü. “Mahallî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/326-327. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• ‘Askalânî, İbn Hacer Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürerü’l-kâmine fî aʿyâni’l-miʾeti’s-sâmine. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Bağdatlı, İsmâîl Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâ’ü’l-müellifîn ve asârü’l-musannifîn. İstanbul: Vekâletü’l-Me‘ârif, 1955.
• Bursalı, Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. hzr. A.Fikri Yavuz-İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınevi, ts.
• Brockelmann, Carl. Geshichte der Arabischen Litteratur (GAL). Tuta Sub Aegide Pallas: Leiden/E.J.Brill-Leiden, 1943.
• Cehdânî, Abdulvâhid. el-‘Allâme Muhyiddîn el-Kâfiyeci hayâtühû ve musannefâtüh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1437/2016.
• Cevcerî, Şemsüddîn Muhammed b. ‘Abdilmun‘im b. Muhammed. Şerhu Şüzûri’z-zeheb fî ma‘rifeti kelâmi’l-‘Arab. Thk. Nevvâf b. Cezâ’ el-Hârisî. Medine: el-Câmi‘atü’l-İslâmiyye, 2004.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. “Haşâ”. es-Sihâh tâcü’l-luğa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. Thk. Ahmed Abdulğafûr ‘Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1399/1979.
• Endelüsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf. Tezkiretu’n-nuhât. Thk. ‘Afîf Abdurrahmân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1406/1986.
• Fecâl, Mahmûd. “el-Kâfiyeci hayâtühû ve mü’ellefâtüh”. Mecelletü ‘Âlemi’l-Kütüb. Cilt 11, sy. 3. Tâif: Dâru Sakîf, 1411/1990.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-‘ayn. Thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrâhîm es-Sâmerrâî. Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Gökbulut, Hasan. “Kâfiyeci”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/154-155. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Habeşî, Abdullah Muhammed. Câmi‘u’ş-Şurûh ve’l-Havâşî. Ebû Zabî: el-Mecma‘u’s-Sekâfî, 2004.
• İbnu’l-Enbârî, Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Nüzhetü’l-elibbâ’ fî tabakâti’l-üdebâ’. Thk. İbrâhîm es-Sâmerrâî. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1405/1985.
• İbn Haldûn, Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddimetü İbn Haldûn. Thk. Abdullah Muhammed ed-Dervîş. Dımeşk: Dâru’l-Belhî, 1425/2004.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdullâh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh b. Hişâm el-Ensârî. Muğni’l-lebîb ‘an kütübi’l-e‘ârîb. Thk. Mâzin el-Mübârek & Muhammed Alî Hamdullâh. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1384/1964.
• İbnu’l-‘İmâd, Ebu’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. Thk. Mahmûd el-Arnâût. Dımeşk-Beyrut: Dâr İbn Kesîr, 1413/1993.
• İbn Mâlik, Muhammed b. Abdillah et-Tâî. Şerhu Teshîli’l-Fevâ’id. Thk. Abdurrahmân es-Seyyid v.dğr. Kahire: Hicr li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr, 1990.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. “Fyd”. Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Kabâve, Fahruddîn. İbn ‘Usfûr ve’t-Tasrîf. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1401/1981.
• Kâfiyeci, Muhyiddîn Muhammed b. Süleymân. Şerhu kavâ‘idi’l-i‘râb li-İbni Hişâm. Thk. Fahruddîn Kabâve. Dımeşk: Dâru’t-lâs, 1993.
• Karabulut, Ali Rıza & Karabulut, Ahmet Turan. Dünya Kütüphanelerinde Mevcut İslam Kültür Tarihi İle İlgili Eserler Kataloğu. Kayseri: Mektebe Yayınları, ts.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdillâh Hacı Halîfe. Keşfu’z-zunûn ‘an esâmi’l-kutubi ve’l-funûn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Kehhâle, Ömer Rıda. Mu‘cemü’l-müellifîn terâcimü musannifi’l-kütübi’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Murâdî, Bedrüddîn Hasen b. Kāsım b. Abdillâh b. Alî. el-Cene’d-dânî fî hurûfi’l-meʿânî. Thk. Fahruddîn Kabâve & Muhammed Nedîm Fâdıl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1413/1992.
• Müberrid, Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr. el-Muktedab. Thk. Abdülhâlik Udayme. Kahire: Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1415/1994.
• Nehr, Hâdi. Şerhu’l-lemhati’l-bedriyye fî ‘ilmi’l-lüğati’l-‘Arabiyye. Amman: Dâru’l-Yâzûrî, 2007.
• Nîl, ‘Alî Fevde. İbnu Hişâm el-Ensârî âsâruhu ve mezhebuhu’n-nahvî. Riyad: Câmi‘atü’l-Melik Su‘ûd, 1406/1985.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Levâmiʿu’l-beyyinât şerhu esmâʾillâhi te‘âlâ ve’s-sifât. Mısır: el-Matba‘atü’ş-Şerefiyye, 1323/1905.
• Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân. ed-Dav’u’l-lâmi‘ li-ehli’l-karni’t-tâsi‘. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.
• Sîbeveyh, Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb. Thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Buğyetü’l-vu‘ât fî tabakâti’l-lüğaviyyîn ve’n-nühât. Thk. Ebu’l-Fadl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Husnü’l-muhâdara fî târîhi Mısr ve’l-Kâhire. Thk. Ebu’l-Fadl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1387/1967.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Sebebü vad‘i ‘ilmi’l-‘Arabiyye. Thk. Mervân el-‘Atıyye. Dımeşk-Beyrut: Dâru’l-Hicre, 1409/1988.
• Şevkânî, Muhammed b. ‘Alî b. Muhammed. el-Bedru’t-tâli‘ bi-mehâsini men ba‘de’l-karni’s-sâbi‘. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Tala, Murat. “Kâfiyeci’nin “Nuzhetu’l-ashâb” ve “Remzu’l-esrâr” Adlı Eserlerinin Tetkiki”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 16/2 (Ocak 2016), 345-362.
• Tala, Murat. “El-Kâfiyeci’nin “Nuzhetu’l-Mu‘rib fi’l-Meşrıki ve’l-Mağrib” Adlı Eserinin Arap Dilindeki Yeri ve Önemi". Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38/38 (Mart 2014), 141-172.
• Taşköprizâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-sa‘âde ve misbâhü’s-siyâde fî mevdû‘âti’l-‘ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1405/1985.
• Taşköprizâde, Ahmed b. Mustafa. eş-Şekâ’iku’n-nu‘mâniyye fî ulemâ’i’d-Devleti’l-Osmâniyye. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1395/1975.
• Zemahşerî, Mahmûd b. ‘Ömer. el-Keşşâf ‘an hakā’iki’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekāvîl fî vucûhi’t-te’vîl. Thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1997.
• Zemahşerî, Mahmûd b. ‘Ömer. el-Mufassal fî sın‘ati’l-i‘râb. Thk. ‘Alî Bû Mulhim. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1993.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-A‘lâm kâmûsu terâcim li eşheri’r-ricâl ve’n nisâ’ mine’l-‘Arab ve’l-Müsta‘ribîn ve’l-müsteşrikîn. Beyrut: Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.