Lafzî Müteşâbih Âyetlerdeki Anlam Farklılığı

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 13, 215 - 249, 15.09.2020

Haşim Özdaş

Öz

Anlamları yakın veya farklı olmakla birlikte görünüşte lafızları birbirine benzeyen âyetlere tefsir ve Kur’ân ilimleri literatüründe müteşâbih-i lafzî denilmektedir. Mücâhid b. Cebr ile İbn Zeyd gibi erken dönem bazı tefsir âlimlerinin, müteşâbih kavramını; aynı konunun farklı âyet veya sûrelerde değişik lafızlarla ifade edilmesi şeklinde açıkladıkları belirtilmektedir. Daha sonraki dönemlerde müteşâbih-i lafzî âyetleri derleyen veya açıklayan birçok eser kaleme alınmıştır. Söz konusu eserlerde âyetler arasında görülen benzerliklerin farklılıkları Arap dilinden veya âyetler arasında kurulan bağlantılardan veyahut âyetlerin bağlamlarından hareketle açıklanmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada, müteşâbih kavramını, muhkemin karşıtı olarak açıklayan âlimlerin açıklamalarına kısaca değinildikten sonra müteşâbihi, benzeşen âyetler şeklinde ifade eden âlimlerin görüşlerine yer verilip benzeşen âyetlerdeki anlam farklılığı üç örnek üzerinden incelenmeye gayret edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Müteşâbih, Muhkem, Benzeşen Âyetler, Anlam Farklılığı

The Difference Meaning of Lafẓī Mutashābih Verses

Öz

Although their meanings are either close to each other or different, such verses are defined as mutashābih-i lafẓī in tafsīr (exegesis) and Qur’ānic literature. It is stated that some of the early tafsīr scholars such as Mujāhid b. Jabr and Ibn Zayd explained the concept of mutashābih as expression of the same issue with different verses and with different words in verses. In later periods, a number of works were written explaining mutashābih-i lafẓī verses and compiling works about them. In the abovementioned works, the differences seen between the verses were tried to be explained based on the connections set in Arabic or between verses; or, in terms of verses. In this study, after having mentioned the general approaches of scholars explaining the concept of mutashābih as opposite of muḥkam briefly, the views of scholars explaining mutashābih as similar verses will be given place and then, the obscure meaning in verses will be tried to be investigated through three examples.

Anahtar Kelimeler

Exegesis, Mutashābih, Muḥkam, Similar Verses, Meaning Difference

Kaynakça

• Akdemir, Salih. Kur’an’a Dilbilimsel Yaklaşımlar. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2017.
• Âlûsî, Mahmûd b. Abdullah. Rûḥü’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Ḳur’âni’l-‘Aẓîm ve’s-Seb‘i’l-Mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Aydın, Muhammed. Kur’ân-ı Kerîm’de Lafzî Müteşâbihler. İstanbul: Nûn Yayıncılık, 1998.
• Beydâvî, Abdullah b. Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mar‘eşli. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî- Müessesetü’t-Tarih, ts.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 20. Basım, 2011.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. Aḥkâmü’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed es-Sadık Kamhavî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1992.
• Deliser, Bilal. “Müteşâbihu’l-Kur’an’la İlgili Bir Tasnif Önerisi ve Müteşâbihlik Üzerine Yapılan Dil Tartışmaları”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2014), 5-35.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 42. Basım, 2015.
• Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed el-İmâdî. İrşâdü’l-‘aḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• el-Cudi, Mahir. “Kur’ân’da Benzer Âyetlerdeki Anlam Farklılıkları”. Kırıkkale Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi Kalemname 5/9 (2020), 135-166.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı Meal-Tefsir. çev. Cahit Koytak - Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 9. Basım, 2015.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Ḳur’ân. 3 Cilt. Beyrut: ‘Alemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1403/1983.
• Hâkim el-Cüşemî, Ebû Sa‘îd Mühsin b. Muhammed. et-Tehẕîb fi’t-tefsîr. thk. Abdurrahman b. Süleyman es-Sâlimî. 10 Cilt. Kahire - Beyrut: Dârü’l-Kitâb el-Misrî - Dârü’l-Kitâb el-Lübnânî, 1440.
• Hatîb el-İskâfî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah el-İsbehânî. Dürretü’t-tenzîl ve ġürretü’t-te’vîl. thk. Muhammed Mustafa Aydın. 3 Cilt. Mekke: Câmi‘atu Ümmü’l-Kürâ, 2001.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed Tahir. Tefsîrü’t-taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Darü’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn Cemâ‘a, Ebû Abdullah Bedrüddîn Muhammed b. İbrahim. Keşfü’l-me‘ânî fi’l-müteşâbih mine’l-mesânî. thk. Abdulcevâd Halef. Mansûre: Dârü’l-Vefâ, 1410.
• İbn Ebû Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed. Tefsîrü’l-Ḳur’âni’l-‘Aẓîm müsneden ‘an Rasûli’l-Allah ve’ṣ-ṣaḥâbeti ve’t-tâbi‘în. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Mekke: Mektebetu Nezar Mustafa el-Bâz, 1417/1997.
• İbn Keysân, Ebü’l-Hasan b. Keysân en-Nahvî. Me‘âni’l-Ḳur’ân ve i’râbuhu. thk. Muhammed Mahmûd Muhammed Sabrî el-Cubbe. Kahire: Mektebetü’l-İmam el-Buhârî li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2013.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdulhalim. Mecmû‘u’l-Fetâva, thk. Âdil el-Cezzâr - Enver el-Bâz. 37 Cilt. Medine: Mücemme‘ü’l-Melik Fehd li Taba‘ati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 2004.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Nüzhetü’l-e’yüni’n-nevâẓir fî ‘ilmi’l-vücûh ve’n-neẓâir. thk. Muhammed Abdülkerim Kazım er-Râdî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1987.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Fünûnü’l-efnân fî ‘uyûni ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Hasan Diyâüddîn ‘Itr. Beyrut: Dârü’l-Beşâir’l-İslâmiyye, 1987.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-Müdhiş. thk. Mervân Kabanî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 2005.
• İbnü’z-Zübeyir, Ebû Ca‘fer Ahmed b. İbrahim. Milâkü’t-te’vîl el-ḳāti’ bi zevi’l-ilḥâdi ve’t-ta‘ṭîl fî tevcîhi’l-müteşâbihi’l-lafẓ min âyi’t-tenzîl. thk. Abdülganî Muhammed Ali el-Fasî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1971.
• Kirmânî, Mahmûd b. Hamza. el-Burhân fî tevcîhi müteşâbihi’l-Ḳur’ân. thk. Abdülkâdir Ahmed ‘Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1406/1986.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Meâli. çev. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır. İstanbul: İslamoğlu Yayıncılık, 1993.
• Kur’an-ı Kerim Meali Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. çev. Mustafa Öztürk. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım, 2016.
• Kur’an Yolu Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2014.
• Mukātil b. Süleyman. Tefsîru Muḳātil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Tarihi’l-‘Arabî, 2002.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Me‘âni’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. 6 Cilt. Mekke: Merkezu İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1988.
• Okuyan, Mehmet. Çok Anlamlılık Bağlamında Kur’ân-ı Kerîm Sözlüğü. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 5. Basım, 2017.
• Öztürk, Mustafa. Tefsir Tarihi Araştırmaları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2011.
• Râgıb el-İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed. Müfredâtu elfâẓi’l-Ḳur’ân. thk. Safvân ‘Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 3. Basım, 1423/2002.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. Tefsîrü’l-kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1401/1981.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîrü’l-Ḳur’âni’l-Ḥakîm. 12 Cilt. Kahire: Dârü’l-Menâr, 1947.
• Salih, Subhî. Mebâḥis fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. Beyrut: Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 10. Basım, 1977.
• Son Çağrı Kur’an. çev. Salih Akdemir. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2009.
• Süleymaniye Vakfı Meali. çev. Abdulaziz Bayındır. Erişim: 04 Mart 2020, https://www.suleymaniyevakfimeali.com/Meal/Hud.htm#81
• Süyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekir. el-İtḳān fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed b. Ali. 3 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2006.
• Süyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekir b. Muhammed. Mü‘terekü’l-eḳrân fî i‘câzi’l-Kur’ân. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 3 Cilt. Kahire: Darü’l-Fikri’l-‘Arabî, ts.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vili âyi’l-Ḳur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmühsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Merkezü’l-Bühûs ve’d-Dirasâti’l-‘Arabiyye ve’l-İslâmiyye Dâru Hicr, 2001.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasan. et-Tibyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed Habîb Kasîr el-Âmilî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrâhim. Me‘âni’l-Ḳur’ân ve i‘râbuhu. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebi. 5 Cilt. Beyrut: ‘Alemü’l-Kütüb, 1988.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ. Fetḥür-Raḥmân bi keşfi ma yeltebisu fi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Ali es-Sabûnî. Beyrut: Dârü’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1983.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an ḥaḳāiḳi ġavâmiḍi’t-tenzîl ve ’uyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1418/1998.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu Dârü’t-Türâs, 3. Basım, 1404/1984.