Hakiki ve Mecazi Yorumlar Bağlamında Sema ve Arza Canlılık Atfeden Ayetler

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 85 - 112, 15.03.2021

Ayşe Betül Oruç

https://doi.org/10.51702/esoguifd.835082

Cited By: 1

Öz

Kur’an’da kâinatı oluşturan varlıkların birer ayet olduğu beyan edilir. Bu ifade söz konusu varlıkların Allah’ın yaratıcılığına, vahdetine ve yüce kudretine işaret ettiklerini akla getirir. Diğer yandan kâinatın insan dışındaki üyeleri olan varlıklara atıfla bazı hususlar da beyan edilir. Özellikle canlı varlıklar için mümkün olan kimi hususların akıl ve idrakten uzak kabul edilen bu varlıklara nispetle gelmesi dikkat çekicidir. Bu çalışma, ilgili ayetlerden özellikle sema ve arza canlılık atfeden ayetleri konu almaktadır. Ayetler, emir ifadelerine cevap verme, canlılara ait eylemleri gerçekleştirme, sorumlulukla muhatap olma ve kulluğun gereklerini yerine getirme gibi farklı hususlara işaret etmektedir. İlgili ayetlerin tefsirlerdeki değerlendirmelerinde hakiki ve mecazi yorumların öne çıktığı görülmektedir. İslam düşünce tarihindeki hakikat-mecaz konusundaki tartışmalar, çalışmamızda da ele alınmaktadır. Ayrıca ilgili ayetler insana yönelik mesajlar da taşımaktadır. Bu araştırma, insanın kâinata daha farklı bir gözle bakmasını sağlayarak; çevresine karşı daha duyarlı olmasına katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kuran, Tefsir, yer, gök, mecaz

Verses Attributing Vitality to Sky and Earth in the Context of Real and Metaphorical Interpretations

Öz

It is declared in the Qur’an that the beings that make up the universe are verses. This expression suggests that these beings are signs of the creativity, unity and supreme power of Allah. On the other hand, some points are stated with reference to beings that are non-human members of the universe. It is noteworthy that some issues that will be in question for living beings in particular come in relation to these beings who are regarded as far from intelligence and comprehension. This study focuses on the verses that attribute vitality to sky and earth. The verses point to different issues such as responding to imperative statements, performing actions belonging to living things, dealing with responsibility and fulfilling the requirements of servitude. It is seen that real and metaphorical interpretations come to the fore in the evaluations of these verses in commentaries. The debates on truth-metaphor in the history of Islamic thought are also addressed in our study. In addition, the verses in question contain messages intended for human beings. This research will enable people to look at the universe from a different perspective. Thus, it is expected that people will be more sensitive to their environment.

Anahtar Kelimeler

Commentary, Qur’an, Earth, Sky, Metaphor

Kaynakça

• Akay, Ali. “Ebû Ubeyde’nin Mecâzu’l-Kur’ân’ı ve Mecâzî Yorumları”. İslâmî İlimler Dergisi 8/1 (2013), 183-206.
• Akdemir, Hikmet. “Kur’an-ı Kerim’de Mecazın Varlığı Problemi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IV (1998), 59-90.
• Arpa, Abdulmuttalip. “Kur’ân’da Mecâz Tartışmaları ve İbn Teymiyye (728/1327)’nin Mesele’ye Yaklaşımı”. Akademik Araştırmalar Dergisi 44 (2010), 181-202.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsîri. 12 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Tefsîru rûhi’l-beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh tâcu’l-lüğa ve sıhahu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulğafûr Attâr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1984.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali. Kitâbu’t-Ta‘rîfât. thk. Adil Enver Hadr. Beyrut-Lübnan: Dârul Ma‘rife, 2007.
• Çağıl, Necdet. Din Dili ve Mecaz –Kur’an-ı Kerim ve Kitab-ı Mukaddes Açısından Karşılaştırmalı Bir İnceleme-. İstanbul: İz Yayıncılık, 2008.
• Çağıl, Necdet. “Kur’an Işığında Çevre Gerçeği ve Çevre Bilinci”. EKEV Akademi Dergisi 12/36 (2008), 15-42.
• Demir, Şehmuz. “Çevre Sorunu ve Kur’an’ın Çevreye Yaklaşımı”. Diyanet İlmi Dergi 44/4 (Ekim-Kasım-Aralık 2008), 75-88
• Ebû Ubeyde Ma‘mer b. el-Müsennâ et-Teymî. Mecâzü’l-Kur’ân. nşr. Muhammed Fuâd Sezgin. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1954.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-luğa. thk. ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn. 15 Cilt. Mısır: el-Müessetü’l-Mısriyyetü’l-Âmmetü li’t-Te’lîf ve’l-Enbâ’ ve’n-Neşr, ts.
• Fîrûzâbâdî, Ebû’t-Tâhir Mecduddîn. el-Kāmûsu’l-muhît. thk. Muhammed Naîm el-Arkasûsî. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2005.
• Güngör, Mevlüt. “Kur’ân ve Kâinat Kitabı”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 16 (2006), 107-124.
• Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-‘Ayn. thk. ‘Abdulhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1975.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. Tefsîrü’t-taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dârü’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn ‘Atiyye, Ebû Muhammed Abdu’l-Hak b. Ğâlib. el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. er-Rahâle el-Fâruk, Abdullah b. İbrahim el-Efsârî, es-Seyyid Abdulâli es-Seyyid İbrahim, Muhammed eş-Şâfî es-Sâdık el-Anânî. 8 Cilt. Katar: Vizâretü’l-Evkāf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2007.
• İbn Ebî Hâtim, el-Hâfız Abdurrahmân b. Muhammed ibn İdrîs er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Mekke-Riyad: Mektebe Nizâr Mustafa el-Bâz, 1997.
• İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed. Mu‘cemu mekâyisi’l-luğa. thk. ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed, Muhammed es-Seyyid Reşâd, Muhammed Fazlu’l-Acmâî, Alî Ahmed Abdülbâkī, Hasen Abbâs Kutub. 15 Cilt. Kahire: Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Türâs, 2000.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim. Te’vîlü Müşkili’l-Kur’ân. thk. Ahmed Sakar. 2 Cilt. Kahire: Dârü’t-Türâs, 1973.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Tâkıyüddîn Ahmed. Mecmûu fetâvâ. nşr. Abdurrahmân b. Muhammed b. Kāsım ve oğlu Muhammed. 37 Cilt. Medine: Vezâretü’ş-Şüûni’l-İslâmiyye ve’l-Evkāfi ve’d-Da‘veti ve’l-İrşâd, 2004.
• Karslı, İbrahim Hilmi. “Çevre Sorunu ve Kur’an’ın Doğal Çevre Öğretisi”. Diyanet İlmi Dergi 48/1 (2012), 93-120.
• Kazvînî, Celâlüddîn Muhammed b. Abdurrahmân b. Ömer b. Ahmed b. Muhammed el-Hatîb. el-Îzâh fî ulûmi’l-belâğatü’l-me‘ânî ve’l-beyâni ve’l-bedî‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2003.
• Kırkız, Mustafa. “Hakikat ve Mecaz Bağlamında Kur’ân’da ‘Engellilik’ İfade Eden Sözcüklerin Linguistik Analizi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (2007), 103-117.
• Kulan, Naci. “Kur’an Işığında İnsan-Çevre İlişkisinin Ruh Sağlığı Açısından Önemi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (2000), 361-376.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekir. el-Câmi’ li ahkāmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkī. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 2006.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Tefsîru’l-Kuşeyrî -Leṭâʾifü’l-işârât-. nşr. Abdüllatîf Hasen Abdurrahmân. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne -Tefsîru’l-Mâtürîdî-. thk. Mecdî Baslûm. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Nüket ve’l-‘uyûn -Tefsîru’l-Mâverdî. nşr. Seyyîd b. Abdülmaksûd b. Abdürrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfe, ts.
• Mukātil b. Süleymân. Tefsîru Mukātil b. Süleymân. thk. Abdullâh Mahmûd Şehâte. 5 Cilt. Beyrut: Muessesetü’t-Târîhi’l-‘Arabî, 2002.
• Özdemir, İbrahim. “Kur’an ve Çevre”. İslâmî İlimler Dergisi 1/2 (2006), 161-183.
• Râgıb el-İsfahânî. Müfredâtü elfâzı’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımeşk-Beyrut: Dâru’l-Kā‘a, 2009.
• Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer. Nihâyetü’l-Îcâz fî dirâyeti’l-i‘câz. thk. Narullâh Hacımüftüoğlu. Beyrut: Dâru Sâdır, 2004.
• Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer. Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sülemî, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. el-Hüseyin b. Mûsâ. Hakâiku’t-Tefsîr -Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîz-. 2 Cilt. thk. Seyyid İmrân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hûdayrî. el-İtkān fî ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Kahire: Matbaatü Hicâzî, ts.
• Şerîf er-Radî, Ebü’l-Hasen Muhammed b. el-Hüseyn b. Mûsâ b Muhammed. Telhîsü’l-beyân fî mecâzâti’l-Kur’ân. nşr. Muhammed Mişkât. Tahran: y.y., 1369-1372.
• Şinkītî, Muhammed el-Emîn b. Muhammed el-Muhtâr. Men‘u cevâzi’l-mecâz fi’l-münzeli’t-te‘abbüdi vel-i‘câz. b.y.: y.y., ts.
• Tabatabâî, Muhammed Hüseyn. el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’ân. 22 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî, 1997.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Tefsîru’t-Taberî. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkī. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tabersî, Emînü’l-İslâm Ebî Alî el-Fadl b. el-Hasen. Mecma‘u’l-beyân fî Tefsîril’-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-‘Ulûm, 2005.
• Tantâvî Cevherî. el-Cevâhir fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm. 25 Cilt. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhû, 1351h.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dîni Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1979.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Muhammed b. Ömer b. Ahmed. Esâsü’l-belâga. thk. Muhammed Bâsil Uyûnüssûd. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kāsım Cârullah Muhammed b. Ömer b. Ahmed. el-Keşşâf an hakāiki’t-tenzîl ve uyûni’l-ekāvîl fî vucûhi’t-te’vîl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvid. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1998.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 2006.