Kur’an’da ‘Câhiliyeti’l-Ûlâ’ İfadesi

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 257 - 281, 15.03.2021

İshak Doğan

https://doi.org/10.51702/esoguifd.839047

Cited By: 1

Öz

İlk olarak Kur’an’ın kullandığı ve Kur’an’da dört yerde olumsuz olarak geçen ‘cahiliye’ kelimesi, şirk, zulüm ve fitnelerin hâkim olduğu, Hz. Peygamber’in risaletinden önceki döneme işaret eder. Kur’an’da bu döneme ait sadece dört husus ‘cahiliye’ sıfatı ile zikredilmiştir ki, onlar da cahiliye zannı, cahiliye taassubu, cahiliye devrinin hükmü ve ilk cahiliye dönemindeki teberrucdür (kadınların açılıp saçılmasıdır). Ancak bu hususlardan ‘cahiliyeti’l-ûlâ’ ifadesi zihinlerde birtakım sorulara neden olmuştur: ‘İlk’ ya da ‘önceki cahiliye’ ifadesi ile kastedilen nedir ve tarihin hangi dönemine işaret eder? ‘Cahiliyeti’l-ûlâ’ ile kastedilen ‘ilk cahiliye’ ise, ikinci ya da üçüncü cahiliye var mıdır? Hz. Peygamber’in risaletinden önceki cahiliyeden başka cahiliye dönemleri var mıdır, risaletten sonra da olacak mıdır? Bu çalışmada müfessirlerin bu ifade hakkındaki açıklamaları zikredildikten sonra özellikle hadislere dayanılarak bu ifadenin muğlak anlamı netleştirilmeye çalışılmış, ifadenin ‘teberrüc’ kelimesi ile birlikte kullanılmasının muhtemel nedenlerine işaret edilmiştir. Sonuç olarak ‘cahiliyeti’l-ûlâ’ ifadesinin, sahabenin zihninde görüp şahit oldukları Mekke dönemi cahiliyesine delâlet ettiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

tefsir, cahiliye, teberrüc, asabiyet, zan

The Statement of ‘Jahiliyyah al-ûlâ’ in the Quran

Öz

First of all, the word jahiliyyah (ignorance), which is used by the Quran and is negatively mentioned in four places in the Quran, is dominated by shirk, cruelty and sedition. It refers to the period before the prophet's prophethood. In the Quran, only four aspects of this period are mentioned as jahiliyyah, which are the supposition of ignorance, bigotry of ignorance, the decree of the age of ignorance and the first jahiliyya period (the opening and scattering of women). However, the expression jahiliyyah al-ûlâ caused some questions in the minds: If jahiliyyah al-ûlâ is meant first ignorant, then is there a second or third ignorant? What is meant by the expression ‘first’ or ‘previous jahiliyyah’ and which period of history does it refer to? Are there other periods of ignorance other than the period of ignorance before the Hz. Mohammed’s (pbuh) prophethood? In this study, after mentioning the statements of the commentators about this statement, the ambiguous meaning of this expression was tried to be clarified, especially based on the hadiths, and the possible reasons for the use of the expression with the word ‘tabarroj’ were pointed out. As a result, it was concluded that the expression jahaliyyah al-ûlâ signifies the Mecca period ignorance that they saw and witnessed in the mind of the companions.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Jahiliyyah, Tabarroj, Asabiyyah, Suspicion

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybanî. el-Müsned. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. 8 Cilt. Kahire: Daru’l-Hadis, 1995.
• Ahmed b. Muhammed es-Sa’lebî. el-Keşf ve’l-beyân an tefsiri’l-Kur’an. Thk. Muhammed b. Âşûr, (Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, 2002).
• Alkan, Necmettin. “Tarihin Çağlara Ayrılmasında Üçlü Sistemin Hristiyan Batı Avrupa Kökleri”. Türkiye’de Tarih Yazımı. İstanbul: Yedi Tepe Yayınevi, 2011.
• Altıntaş, Ramazan. “Cahiliye Arap Toplumunda Kadın”, Diyanet İlmi Dergi, 37/1 (2001), 61-85.
• Alûsî, Şihabuddin Mahmud b. Abdillah. Rûhu’l-meânî fî tefsiri’l-Kur’ani’l-azîm ve’s-seb’i’l-mesânî. Thk. Ali Abdulbârî Atiyye. 16 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• Askalânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Hacer. Fethu’l-bârî şerhu sahihi’l-Buhârî. Thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. 13 Cilt. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1379.
• Bekiryazıcı, Eyüp - Mehmet Dağ, “Toplumsal Birliğin Güçlendirilmesinde Ahlakî Değerlerin Önemi”, Toplumsal Birliğin Güçlendirilmesi Dinî Söylemin Önemi Tartışmalı İlmî Toplantı 16-18 Ekim 2015, 335-350.
• Beydâvî, Nasıruddin Ebu Said Abdullah b. Ömer. Envaru’t-tenzîl ve esraru’t-te’vîl. Thk. Muhammed Abdurrahman el-Mar’aşlî. 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1418.
• Cevad Ali. el-Mufassal fi tarihi’l-Arab kable’l-İslam. 20 Cilt. Y.y.: Daru’s-Sâkî, 2001.
• Çağatay, Neşet. İslam’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1957.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsiru’l-hadîs. 10 Cilt. Kahire: Daru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1383.
• Ebu Hayyan, Muhammed b. Yusuf el-Endelûsî. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsir. Thk. Sıdkî Muhammed Cemil. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1420.
• Ebu Ubeyd, Kasım b. Sellam b. Abdillah. Fedâilu’l-Kur’an. Thk. Mervan el-Atiyye vd. Beyrut: Daru İbn Kesir, 1995.
• Ezherî, Ebu Mansur Muhammed b. Ahmed. Tehzibu’l-luğa. Thk. Muhammed İvad Mur’ib. 8 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, 2001.
• Ferahidî, Ebû Abdirrahman Halil b. Ahmed. Kitabu’l-ayn. Thk. Mehdî el-Mahzûmî & Dr. İbrahim es-Samerrâî. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, trs.
• Ferrâ, Ebu Zekeriyya Yahya b. Ziyad b. Abdillah. Meâni’l-Kur’an. Thk. Ahmed Yusuf en-Necatî vd. 3 Cilt. Mısır: Daru’l-Mısriyye li’t-Te’lif ve’t-Terceme, trs.
• Garaudy, Roger. Entegrizm. çev. Kamil Bİlgin Çileçöp. İstanbul: Pınar Yayınevi, 1995.
• Gibson, Edward. Decline and Fall of the Roman Empire. 6 Cilt. London: Everyman, 1994.
• Görmez, Mehmet. “İlahi Dinlere Göre Başörtüsü”. İslamiyat 4/2 (2001), 19-33.
• Halidî, Salah Abdulfettah. et-Tefsiru’l-mevdûî beyne’n-nazariyyeti ve’t-tatbîk. Umman: Dâru’n-Nefâis, 3. Basım, 2012.
• İbn Abbas, Takiyuddin Ebu’l-Abbas Ahmed. Minhacu’s-sünneti’n-nebeviyye. Thk. Muhammed Reşad. 9 Cilt. Riyad: Camiatu’l-İmam Muhammed b. Suud, 1986.
• İbn Arabî, Kadı Muhammed b. Abdillah Ebu Bekr. Ahkâmu’l-Kur’an. Thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Aşur, Muhammed Tahir b. Muhammed b. Muhammed. et-Tahrir ve’t-Tenvir. 30 Cilt. Tunus: ed-Daru’t-Tunisiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Atiyye, Ebu Muhammed Abdulhakk b. Ğalib. el-Muharraru’l-vecîz fî tefsiri’l-kitabi’l-azîz. Thk. Abdusselam Abduşşafi Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• İbn Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemaluddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zâdu’l-mesîr fî ilmi’t-tefsir. Thk. Abdurrezzak el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1422.
• İbn Dureyd, Ebu Bekr Muhammed b. Huseyn el-Ezdî. Cemheratu’l-luğa. Thk. Remzi Münir Ba’lbekî. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Ebi Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs. Tefsiru’l-Kur’ani’l-azîm. Thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. 9 Cilt. S. Arabistan: Mektebetu Nizar Mustafa el-Bâz, 1419.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyya er-Râzî. Mu’cem-u mekayisi’l-luğa. Thk. Abdusselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1979.
• İbn Habîb, Ebu Ca’fer Muhammed b. Habib el-Haşimî. el-Muhabber. Thk. Ilse Lichenstadter. Beyrut: Y.y., trs.
• İbn Hişam, Abdulmelik b. Eyyûb el-Himyerî. es-Sîratu’n-Nebeviyye. Thk. Mustafa es-Sakkâ vd., 2 Cilt. Kahire: Matbaatu Mustafa el-Bânî, 1375/1955.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsiru’l-Kur’ani’l-azîm. Thk. Sami b. Muhammed. 8 Cit. Y.y.: Daru Taybe, 1999.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem Cemaluddin. Lisanu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Daru Sâdır, 1414.
• İbn Sa’d, Ebu Abdillah Muhammed b. Muni’ el-Bağdadî. et-Tabakâtu’l-kübrâ. Thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 2001.
• İnan, Ahmet. “İlkel Doğa Ortamı Bağlamında Kur’an’daki Cahiliye Kavramını Yeniden Okuma”. Dini Araştırmalar Dergisi 5/13 (2002), 7-26.
• İncil. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 1995.
• Kurtûbî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekr. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’an. Thk. Ahmed el-Berdûnî-İbrahim İtfeyyiş. 20 Cilt. Kahire: Daru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Kutub, Seyyid. Fi zılali’l-Kur’an. 6 Cilt. 17. Bs., Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1412.
• Kutub, Seyyid. Meâlim fi’t-tarîk. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1399/1979.
• Maturidî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Te’vilat-u ehli’s-sünne. Thk. Mecdî Baslûm. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Maverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nüketu ve’l-uyûn. Thk. Seyyid b. Abdilmaksud. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, trs.
• Mekkî b. Ebi Talib, Ebu Muhammed Hamûş b. Muhammed. el-Hidâye ilâ bulûği’n-nihâye. BAE: Mecmûatu Buhûsi’l-Kitab ve’s-Sünne. 13 Cilt. 1429/2008.
• Mukatil b. Süleyman, Ebu’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsir-u Mukatil b. Süleyman. Thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. Beyrut: Daru İhyâi’t-Turâs, 1423.
• Nesefî, Ebu’l-Berakât Abdullah b. Ahmed b. Mahmud. Medâriku’t-tenzil ve hakâiku’t-te’vil. Thk. Yusuf Ali Bedyevî. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Neysâbûrî, Ebu Abdillah Hakim. el-Müstedrek ale’s-sahihayn. Nşr. Yusuf el-Mar’aşlî. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, trs.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an’ı Kendi Tarihinde Okumak. Ankara: Ankara Okulu Yayınları. 4. Basım, 2013.
• Rağıb el-İsfehânî Ebu’l-Kasım Huseyn b. Muhammed. el-Müfredat fî ğaribi’l-Kur’an. Thk. Safvan Adnan ed-Davudî. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, trs.
• Râzî, Ebu Abdillah Fahruddin b. Ömer b. Huseyn. Mefâtihu’l-ğayb. 32 Cİlt. Beyrut: Daru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1420.
• Rosenthal, Franz. Knowledge Triumphant: The Concept of Knowledge in Medieval Islam. Leiden: Brill, 1970.
• Sa’dî, Abdurrahman b. Nasır. Teysiru’l-Kerîmi’r-Rahman fi tefsir-i kelâmi’l-Mennan. Y.y.: Müessetu’r-Risale, 2000.
• Sa’lebî, Ebu İshak Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. el-Keşf ve’l-beyân an tefsiri’l-Kur’an. Thk. Ebu Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 1422/2002.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Bahru’l-ulûm. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, trs.
• Seyyid Kutub. Fî zilâli’l-Kur’an. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1412.
• Suyûtî, Celaluddin Abdurrahman b. Ebi Bekr. ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsir bi’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, trs.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb b. Mutayr. el-Mu’cemu’l-kebîr. Thk. Hamdî b. Abdilmecid. 25 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, 2. Basım, trs.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb b. Mutayr. Müsnedu’ş-Şamiyyîn. Thk. Hamdi b. Abdilmecid. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1984.
• Taberî, Muhammed b. Cerir b. Yezid b. Kesir, Câmiu’l-beyân an te’vil-i âyi’l-Kur’an. Thk. Dr. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Turkî. 26 Cilt. Kahire: Daru Hecer, 1422/2001.
• Tahavî, Ebu Cafer Ahmed b. Muhammed b. Sellâme. Şerh-u müşkili’l-âsâr. Thk. Şuayb el-Arnaûd. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1415.
• Tatar, Burhanettin. “Cahiliye Kavramı Üzerine Felsefi Notlar”. Milel ve Nihal 13/1 (2016) 29-42.
• Teber, Hatice. “Kur’ân Tefsirinde Belâğat: Şiirle İstişhâd -Hâricî Tefsir Geleneği Örneği”, İslâm ve Sanat Tartışmalı İlmî Toplantı 07-09 Kasım 2014 (İstanbul: 2015), 289-296.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa b. Sevre. Süneni’t-Tirmizî. Thk. Beşşar Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Ğarbi’l-İslamî, 1998.
• Turan, Maşallah. Kur’an’da “Câhiliyye” Kavramı, III. Uluslararası Kültür ve Medeniyet Kongresi Tam Metin Kitabı, 20-22 Nisan 2018, Mardin, 2018, 54-63.
• Ünal, İsmail Hakkı. “Hadislere Göre Kadının Örtünmesi”. İslamiyat Dergisi, 4/2 (2001), 53-68.
• Vahidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed. et-Tefsiru’l-basît. Thk. Heyet. 25 Cilt. Riyad: Camiatu’l-İmam Muhammed b. Suûd el-İslamiyye, 1430.
• Zebidî, Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzak Murtaza el-Huseynî. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Hidâye, trs.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî. Meâni’l-Kur’an ve i’rabuh. Thk. Abdulcelil Abde Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Amr b. Ahmed Carullah. el-Keşşaf an hakâiki ğavâmidi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 3. Basım, 1407.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Amr b. Ahmed Carullah. Esâsu’l-belâğâ. Thk. Muhammed Basil Uyûn es-Sûd. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.