Zemahşerî Şiirlerinde Mersiye

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 453 - 479, 15.03.2021

Hüseyin Avcı

https://doi.org/10.51702/esoguifd.842277

Öz

Türk dünyasının yetiştirdiği, İslami ilimler başta olmak üzere Arap Dili, nahiv, edebiyat, şiir ve biyografi alanlarında eşsiz eserler veren Cârullah Zemahşerî, sadece bu alanlarda eser vermekle kalmamış birçok yeniliğe de imza atmıştır. Öyle ki Keşşâf adlı tefsiri ve el-Mufassal adlı nahiv kitabı günümüze değin aşılabilmiş değildir. Şiir alanında da oldukça iddialı olan Zemahşerî beş binden fazla beyit içeren bir de divan telif etmiştir. Bu çalışmada onun şiirlerini topladığı divanı esas alınarak Arap şiir geleneğinde önemli bir yere sahip olan mersiye türünde kaleme aldığı kaside ve kıtaları mercek altına alınacaktır. Şiir konusunda gelenekçi bir yapıya sahip olan Zemahşerî, mersiyelerinde de bu tutumunu muhafaza etmekle beraber daha önce hiç rastlanmamış ölenin ağzından geride kalanları teselli etme gibi uygulamalara da yer vermiştir.

Anahtar Kelimeler

Zemahşerî, Arap Edebiyatı, Divan, Şiir, Mersiye

Elegiacs in Zamakhshari's Poems

Öz

Cârullah Zemahşerî, who has produced unique works in the fields of Arabic Language, nahiv, literature, poetry and biography, especially Islamic sciences, brought up by the Turkish world, has accomplished many innovations not only in these fields. So much so that his exegesis, Kesşâf and his book of al-Mufassal, has not been overcome until today. Zemahşerî, who is also very ambitious in the forehead of poetry, has also copyright a sofa containing more than five thousand couplets. In this study, on the basis of the divan he collected his poems, the cassette and continents he wrote in Mersiye, which has an important place in the Arabic poetry tradition, will be examined. Zemahşerî, who has a traditionalist structure in poetry, has maintained this attitude in his mersias, but also included practices never before encountered.

Anahtar Kelimeler

Zamakhshari, Arabic Literature, Diwan, Poetry, Elegiacs

Kaynakça

• Abdulfettah Ebû Ğudde. el-Ulemâu’l-uzzâb, ellezîne âseru’l-ılme ale’z-zevâc. Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1982.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Zemahşeri ve Tefsiri”. Diyanet Dergisi 19/1 (Ocak, 1983), 59-96.
• Cuveynî, Mustafa ed-Dâvî. el-Menhecu’z-Zemahşerî fi tefsîri’l-Kur’âni ve beyâni i‘câzihî. Mısır: Dârul-Meârif, 2. Basım, ts.
• Çağmar, Edip. “ez-Zemahşerî ve el-Makamât Adlı Eseri”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (Haziran 2002), 77-98.
• Çiçek, Hacı. Zemahşerî ve Atvâku’z-Zeheb fi’l-Mevâ‘iz ve’l-Hutab Adlı Eseri. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Dayf, Abdussettâr. Dîvânu’z-Zemahşerî. Kahire, Muessesetu’l-Muhtâr, 1425/2004.
• Ergin, Ali Şakir. “Hansâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 16/46-47 İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Huyemî, Fâtıma Yusuf. el-Dîvânu Cârillah ez-Zemahşerî. Beyrut: Dâru Sâdır, 2008.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsuddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtu’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zemân. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ ‘Imâduddin. el-Bidâye ve’n-nihâye. Beyrut: Dâru’l-meârif, 1991/1412.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânu’l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebir, Haşim Muhammed eş-Şâzli, Muhammed Ahmed Hasebulah. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• İbn Reşîk, Ebû Ali el-Hasen el-Kayrevânî. el-‘Umdetu fî mehâsini’ş-şi‘ri ve âdâbihî ve nakdihî. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1981.
• Kartal, Ahmet. Hakikate Düşen Gölge. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları, 2016.
• Kıftî, el-Vezîr Cemaluddîn Ebi’l-Hasen Ali b. Yusuf. el-İnbâhu’r-ruvât ‘alâ enbâhi’n-nuhât, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1986.
• Neccâr, Abdulhamid Kâsım. ez-Zemahşerî Âsâruhû ve Menhecuhu’n-Nahviyye. Trablus: Câmiatu’l-Fâtih, Yüksek Lisans Tezi, 1982.
• Öztürk, Mustafa - Mertoğlu, M. Suat. “Zemahşeri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/235-238. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdulmelik. Yetîmetu’d-dehr fi mehâsini ehli’l-asr. thk. Müfid Muhammed Kumeyha. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 1983.
• Sabârî, Hamis b. Macid Hamis. Fennu’r-risâ ‘ınde şâ‘ırâti’l-câhiliyye. Umân: Merkezu Halil b. Ahmed El-Ferâhidî, 2009.
• Safedî, Salahuddin Halil b. Aybek. Kitâbu’l-vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnavûd - Türkî Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 2000.
• Sâmerrâî, Fâdıl Salih. Dirâsâtu’n-nahviyye ve’l-luğaviyye ‘ınde’z-Zemahşerî. Bağdat: Dâru’n-Nezîr, 1970.
• Sem‘ânî, Ebu Sa’d Abdulkerim B. Muhammed b. Mansur. el-Ensâb. thk. Şerafuddin Ahmed, Haydarâbâd: Dâru’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1397/1977.
• Suyûtî, Celâluddin Abdurrahman. Buğyetu’l-vu‘ât fî tabakâti’l-luğaviyyîne ve’n-nuhât, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Halep: Matba‘atu Îsâ el-Albânî, 1384/1965.
• Suyûtî, Celâluddin Abdurrahman. Tabakâtu’l-mufessirîn, thk. Ali Muhammed Amr. Kuveyt: Dâru’n-Nevâdir, 1431/2010.
• Tekin, Abdulkadir. “Zemahşeri’nin Ahkâm Ayetlerini Yorumlama Metodu Bağlamında Fıkıhçı Kişiliği-el-Keşşâf Örneği”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (Haziran 2018), 213-260.
• Toprak, M. Faruk. Endülüs Şiirinde Mersiye. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1990.
• Toprak, M. Faruk. “Mersiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 29/215-217. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Yâkût el-Hamevî. Mu‘cemu’l-udebâ irşâdu’l-erîb ilâ ma‘rifeti’l-edîb. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslami, 1993.
• Yüce, Nuri. “Zemahşeri Hayatı ve Eserleri”. İÜEF. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 26/1 (1993).
• Yüce, Nuri. Mukaddimetu’l-edeb: Hvarizm Türkçesi ile Tercümeli Şuşter Nüshası. Ankara: TDK Yayınları, 1993.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. Ruûsu’l-mesâil: el-Mesâilu’l-hılâfiyye beyne’l-hanefiyyeti ve’ş-şâfi‘ıyye. thk. Abdullah Nezir Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’’l-İslamiyye, 1987.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. Unmûzecu fi’n-nahv. thk. Sâmî b. Hamd el-Mansûr. Beyrut: Dâru Sâdır,1999.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. Rabîu’l-ebrâr ve nusûsu’l ahbâr. thk. Abdulemir Muhennâ. Beyrut: Müessesetu’l-A‘lemî, 1992.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. Esâsu’l-belâga. thk. Muhammed Basil ‘Uyûnu’Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 1998.