Memlükler Döneminde Muhtasar Siyer Yazıcılığı: İbn Kesîr’in el-Fusûl fî Sîreti’r-Resûl Örneği

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 113 - 144, 15.03.2021

Mehmet Fatih Yalçın

https://doi.org/10.51702/esoguifd.857306

Öz

Memlükler döneminde (648-923/1250-1517) İslamî ilimlerin muhtelif dallarındaki yoğun yazın faaliyeti, tarih ve siyer yazıcılığında da kendini göstermektedir. Bu eserlerin bazısı, siyerin her konusunu ele almış, bir kısmı oldukça hacimli eserler ortaya koymuş, kimi de bir kitabın bölümü olarak yahut şemâil, delâil ve hasâis türüne dair müstakil eserler kaleme almıştır. Yine bu dönemin siyer yazıcılığında dikkat çeken bir özelliği de yoğun şerh faaliyetinin sürdürülmüş olmasıdır. Ayrıca siyer telif geleneğinin önemli bir yazım türü muhtasarlardır. Bu çalışmada, Memlükler döneminde yazılan muhtasar siyer eserlerine dikkat çekmek amacıyla, dönemin önemli tarihçilerinden İbn Kesîr’in el-Fuṣûl fî sîreti’r-Resûl adlı muhtasar siyeri ele alınmıştır. Kronolojik siyer anlatımının yanı sıra hasâis, şemâil ve kısa da olsa delâil konularını da içeren bu muhtasar siyer kitabı, ilim adamlarının yanı sıra halkın da anlayacağı dilde sade bir üslupla kaleme alınmıştır. Daha çok hadis kaynaklarına dayanılarak kaleme alınmış olan bu eserde, farklı ilim dallarına ait pek çok eserden de istifade edilmiştir. Muhtasar olmasına rağmen siyerin pek çok konusunu ele alan bu eser, konumu, kaynakları, muhtevası ve usulü şeklinde dört başlık altında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Memlükler, Siyer, Muhtasar, İbn Kesir

Muhktasar Sirah Writing in Mamluk Period: The Case of Ibn Kathir’s al-Fuṣûl fî Sīrat al-Rasūl

Öz

The intense literary activity in different branches of Islamic sciences seen in the Mamluk period (648-923/1250-1517) is also apparent in writings of history and sirah. Some of these have studied all aspects of the sirah, some have composed very sizable works, and some others—either as part of a book or as standalone works—have written on shamāil, dalāil, and khasāis. Also notable in the sirah studies of this period is the intense commentary efforts. An important type of literature of the sirah tradition are the muhktasars. To attract attention to the mukhtasar sirah studies in the Mamluk period, this study covers a mukhtasar written by the important historian of the time Ibn Kathir called al-Fuṣûl fî sîrati’r-Rasûl. In addition to the chronological narration, it also includes the topics of khasāis, shamāil and dalāil, albeit briefly. It was written in a simple style in a language that the public as well as the world of science will understand. In this work, which was written mostly based on hadith sources, many works belonging to different branches of science have been used. Although it is concise, this work, which deals with many issues of sirah, has been examined under four titles in terms of location, sources, content and method.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Mamluks, Sirah, Muhktasar, Ibn Kathir

Kaynakça

• Alî el-Kārî. Cemʿu’l-vesâʾil fî şerhi’ş-Şemâʾil. 2 Cilt. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebî, h. 1318.
• Alî el-Kārî. Şerhu’ş-Şifâ. nşr. Abdullah Muhammed el-Halîlî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
• Arslan, Abdurrahim. İbn Seyyidinnâs ve ‘Uyûnü'l-Eser. İstanbul: Siyer Yayınları, 2019.
• Avcı, Casim. “Muhtasar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/63-64. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ayaz, Fatih Yahya. “Memlükler Döneminde (648-923/1250-1517) Siyer Çalışmaları -Safedî’nin (ö. 764/1363) el-Vâfî’ Adlı Eserinde Hz. Peygamber’in Hayatı-”. Siyer Araştırmaları Dergisi 4 (Aralık 2018), 11-34.
• Câsim, Leys Suûd. “İbn Abdülberr en-Nemerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/270. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Dimyâtî, Abdülmü’min. es-Sîretü’n-nebeviyye. nşr. Esad Muhammed Tayyib. Haleb: Dârü’s-Sâbûnî, 1996.
• Durmuş, İsmail. “Muhtasar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/57-59. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• İbn Cemâa, İzzeddin. el-Muhtasarü’l-kebîr fî sîreti’r-Resûl. nşr. Sâmî Mekkî el-Ânî. Amman: Dârü’l-Beşîr, 1993.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. ed-Dürerü’l-kâmine fî aʿyâni’l-miʾeti’s-sâmine. nşr. Freitz Krenkow. 4 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Ma‘ârifi’l-Osmâniyye, 1348-1350.
• İbn Kâdî Şühbe, Takıyyüddîn. Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye. nşr. Hâfız Abdülalîm Han. 4 Cilt. Haydarâbâd-Dekken: y.y. 1978-1979.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. nşr. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Cize: Dâru Hicr, 1998.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer. el-Fusûl fî sîreti’r-Resûl. nşr. Muhammed el-Îdü’l-Hatrâvî - Muhyiddin Müstû. Medine: Dârü’t-Türas, 6. Basım, 1992.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer. es-Sîretü’n-nebeviyye. nşr. Mustafa Abdülvâhid. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1976.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. nşr. Sâmî b. Muhammed es-Selâme. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1997.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf. el-Menhelü’ṣ-ṣâfî ve’l-müstevfî baʿde’l-Vâfî. nşr. Muhammed M. Emin - Nebîl Muhammed Abdülaziz. 12 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitâb, 1984-2006.
• İbnü’l-Haydırî, Ebü’l-Hayr Kutbüddîn Muhammed b. Muhammed. el-Lafzu’l-mükerrem bi-hasâisi’n-nebiyyi’l-mu‘azzam. nşr. Muhammed el-Emîn Muhammed b. Mahmud b. Ahmet. 2 Cilt. Beyrut: y.y. 1995.
• İbnü’l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şeẕerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. nşr. Abdülkadir Arnaut - Mahmûd Arnaut. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986-1993.
• Kallek, Cengiz. “Kitâbü’l-Emvâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/98-100. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kandemir, Yaşar. “Hubeyb b. Adî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/266-267. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kandemir, Yaşar. “İbn Seyyidünnâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/316-318. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kara, İsmail. ““Unuttuklarını Hatırla!” Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not”. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 15/28 (2010/1), 1-67.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Şemseddin Şâmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/330-331. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Süheylî, Abdurrahman b. Abdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/30-32. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Özel, Ahmet. “Alî el-Kārî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/403-405. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Polat, Salahattin. “Galat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/300. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Savran, İrfan. Kastallânî’nin (ö. 923/1517) el-Mevâhibü’l-ledünniyye İsimli Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Sehâvî, Şemseddin. ed-Davʾü’l-lâmiʿ li-ehli’l-karni’t-tâsiʿ. 10 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Cîl, 1992.
• eş-Şâmî, Şemseddin Muhammed b. Yûsuf b. Alî. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti ḫayri’l-ʿibâd. nşr. Âdil Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Muavvız. 12 Cilt. Beyrut Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1993.
• Tülücü, Süleyman. “Nâşî el-Ekber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/432-434. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yavuz, Yusuf Şevki – Avcı, Casim. “Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/545. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Yıldız, Güllü. “Memlükler Dönemi Siyer Yazıcılığına Genel Bir Bakış”. İslam Tetkikleri Dergisi 10/1 (Mart 2020), 333-363.
• Yıldız, Güllü. Siyer Yazıcılığında Şerh-Hâşiye Geleneği ve Moğultay b. Kılıç'ın (762/1361) ez-Zehrü'l-Bâsim Adlı Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.