Memlükler Dönemi Tarih Yazımına Bir Örnek: Ebû Zer Sıbt İbnü’l-Acemî (ö. 884/1480) ve Künûzü’z-Zeheb fî Târîhi Haleb Adlı Eseri

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 12 - 35, 23.09.2021

Esra Atmaca

https://doi.org/10.51702/esoguifd.855535

Öz

Memlükler dönemi ilmî çalışmaların zirve yaptığı bir dönemdir. Bu çalışmaların daha yoğun olduğu devletin merkezi Kahire’nin yanı sıra Suriye bölgesinde Dımaşk ve Halep’te de önemli ilim adamları yetişmiştir. Onlardan biri de Ebû Zer Sıbt İbnü’l-Acemî el-Halebî’dir. Ebû Zer, devrinin pek çok büyük âliminden ders almış ve yaşadığı dönemde ulemânın önde gelenleri arasında yer almıştır. Ebû Zer’in kaleme almış olduğu eserlerin büyük kısmı kayıp olmasına rağmen Künûzü’z-zeheb fî târîhi Haleb adlı eseri kısmen de olsa günümüze ulaşmıştır. Bu makalede öncelikle Ebû Zer’in hayatı ve eserleri, sonra da Künûzü’z-zeheb adlı eseri tarihçiliği ve muhtevâsı açısından incelenmektedir. Birinci cildi hıtat, ikinci cildi havâdis ve vefeyât ağırlıklı olan, Memlük tarih yazıcılığında önemli unsulardan nukât, evâil, el-‘acâib ve’l-garâib gibi unsurların hepsini yoğun bir şekilde görmenin mümkün olduğu bu eser, genel hatlarıyla önceki tarihçiler örnek alınmış olsa da bazı yönleriyle Memlükler dönemi öncü tarihçileri ve Halep tarihçilerinin eserlerinden ayrılmaktadır. Müellifinin kendi dönemine dair verdiği bilgilerin şahsî gözlemlerine dayanması hasebiyle bilhassa önemli olan bu eser, hem Memlükler dönemi Halep’inin siyasî, idarî, sosyal ve kültürel durumu hem de Ortaçağ tarih araştırmaları için kıymetlidir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Ortaçağ, Memlükler, Halep, Ebû Zer Sıbt İbnü'l-Acemî, Künûzu'z-Zeheb

An Example of Historiography in The Mamluk Period: Abu Zar Sibt Ibn al-Acami (ö. 884/1480) and His Book’s Kunuz az-Zahab fi Tarikh Haleb

Öz

Mamluk period is a period when scientific studies peaked. In addition to Cairo, the center of the state where these studies are more intense, important scientists have been trained in Damascus and Aleppo in the Syrian region. One of these is Abu Zar Sibt Ibn al-Acami al-Halebi. Abu Zar took lessons from many great scholars of his time and was among the prominent scholars during his lifetime. Although most of the works written by Abu Zar were lost, his work named Kunuz az-zahab fi tarikh Haleb has reached today, albeit partially. In this article, first of all, Abu Zar's life and works and then his work named Kunuz az-zahab are examined in terms of its history and content. Although the first volume is hetat, the second volume is predominantly events and deaths, it is possible to see all of the important elements such as nukât, avâil, al-'ajaib va'l-gharaib, which are important elements in Mamluk historiography, although it is taken as an example by previous historians in general terms. In some ways, it differs from the works of the Mamluk period pioneer historians and Aleppo historians. This work, which is especially important as the author's information about his period is based on his personal observations, is valuable both for the social and cultural situation of Aleppo during the Mamluk period and for medieval history studies.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Medieval, Mamluks, Aleppo, Kunuz az-Zahab, Abu Zar Sibt Ibn al-Acami

Kaynakça

• Aka, İsmail. “Timur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/173-177. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Atmaca, Esra. Halep’te İlmî Hayat Memlûkler Döneminde (1250-1517). İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.
• Ayaz, Fatih Yahya. “Memlükler Dönemi (648-923/1250-1517) Tarih ve Tabakât Eserlerine Dair”. İslâm Tetkikleri Dergisi 10/1 (2020), 147-179.
• Ayaz, Fatih Yahya. “Memlükler Döneminde (648-923/1250-1517) Siyer Çalışmaları Safedî’nin (ö. 764/1363) el-Vâfî Adlı Eserinde Hz. Peygamber’in Hayatı”. Siyer Araştırmaları Dergisi 4 (2018), 11-34.
• Ayaz, Fatih Yahya. “Memlükler Döneminin (648-923/1250-1517) Öne Çıkan Vefeyât, Tabakât ve Terâcim Eserleri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2016), 1-38.
• Ayaz, Fatih Yahya. Memlükler’de Tarih ve Tarihçiler. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâi’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-‘Arabî, 1951.
• Bayat, Ali Haydar. Tıp Tarihi. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, 2010.
• Çetin, Altan. “Memlûkler Devleti Tarihi Kaynakları”. Ortaçağ Türk Tarihi Ana Kaynakları. ed. Altan Çetin. 117-141. İstanbul, 2014.
• Düzenli, Aygül - Ayaz, Fatih Yahya. “Memlükler Dönemi Hıristiyan Tarihçileri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2017), 85-102.
• Ebû Zer, Sıbt İbnü’l-Acemî Muvaffakuddîn Ahmed b. İbrahim. Künûzü’z-zeheb fî târîhi Haleb. thk. Şevki Şa’s - Fâlih Bekkûr. 2 Cilt. Haleb: Dâru’l-Kalemi’l-‘Arabî, 1996.
• Erler, A. vd. “Yapışık İkizler”. Perinatoloji Dergisi 4/2 (1996), 110-112.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Sıbt İbnü’l-Acemî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/85-87. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• İbn Habîb, Ebû Muhammed Bedrüddîn el-Hasen b. Ömer b. el-Hasen ed-Dımaşkî el-Halebî. Dürretü’l-eslâk fî devleti’l-Etrâk. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2014.
• İbn Habîb, Ebû Muhammed Bedrüddîn el-Hasen b. Ömer b. el-Hasen ed-Dımaşkî el-Halebî. Tezkiretü’n-nebîh fî eyyâmi’l-Mansûr ve benîh. thk. Muhammed Muhammed Emîn. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme li’l-Kitâb, 1986.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. el-Ma‘ârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: Dâru’l-Me’ârif, 4. Basım, 1992.
• İbnü’l-Adîm, Ebü’l-Kâsım Kemâleddîn Ömer b. Ahmed. Buğyetü’t-taleb fî târîhi Haleb. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Hanbelî, Ebû Abdullah Radıyyüddin Muhammed b. İbrahim b. Yusuf el-Halebî. Dürrü’l-habeb fî târîhi Haleb. 2 Cilt. Dımaşk: Menşûratu Vizâretü’s-Sekâfe, 1972.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdülkadir Arnâût - Mahmûd Arnâût. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İbnü’ş-Şıhne, Ebü’l-Fazl Muhibbüddîn Muhammed b. Muhammed. ed-Dürrü’l-müntehâb fî târîhi memleketi Haleb. Dımaşk: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1984.
• İbnü’ş-Şıhne, Ebü’l-Fazl Muhibbüddîn Muhammed b. Muhammed. Ravzü’l-menâzir fî ‘ilmi’l-evâil ve’l-evâhir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
• İpşirli, Mehmet. “Hıtatü’l-Makrîziyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/402-404. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kâtip Çelebi. Keşfü’z-zunûn. thk. Şerefettin Yaltkaya. 2 Cilt. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1941.
• Kortantamer, Samira. “Memlûk Tarihçiliğinde Bir Üslup Unsuru el-‘Acâib vel-Garâib”. Tarih İncelemeleri Dergisi 9/1 (01 Haziran 1994), 69-87.
• Kortantamer, Samira. “Memlûk Tarihçiliğine Genel Bir Bakış”. Tarih İncelemeleri Dergisi 1/1 (01 Haziran 1983), 31-35.
• Makrîzî, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b Ali b Abdülkadir. el-Mevâ’iz ve’l-i’tibâr bi zikri’l-hıtat ve’l-âsâr. thk. Muhammed Zeynühüm - Medîha Şerkâvî. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü Medbûlâ, 1998.
• Orhan, Zeynep - Kahraman, Hüseyin. “Evâil Edebiyatı ve Hadis İlmiyle İlişkisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/2 (2012), 229-244.
• Öngül, Ali. “Ebû Zer el-Halebî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/269. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Sehâvî, Şemseddîn Muhammed b. Abdurrahman. ed-Dav’ü’l-lâmi‘ li ehli’l-karni’t-tâsi‘. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
• Sevim, Ali. “Buğyetü’t-taleb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/361-362. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Nazmü’l-‘ikyân fî a‘yâni’l-a‘yân. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Tomar, Cengiz. “Tarih (Mısır, Suriye ve Filistin)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/40-45. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Yâkūt el-Hamevî, Ebû Abdillah Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdullah el-Bağdâdî. Mu‘cemü’l-büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977.
• Yiğit, İsmail. “Hıtat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/401-402. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Yiğit, İsmail. “Memlukler Dönemi (1250-1517) İlmî Hareketine Genel Bir Bakış”. Türkler Ansiklopedisi 5/ (2002), 748-756.
• Yiğit, İsmail. Memlükler. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2008.
• Ziriklî, Hayreddîn. el-A‘lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.