Kur’ân’ın İstinsah Heyetinde Bulunan Saîd b. el-Âs Kimdir?

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 38 - 65, 23.09.2021

Hasan Yerkazan

https://doi.org/10.51702/esoguifd.937452

Öz

Bu makalede İslâm tarihinde müstesna bir yere sahip olan Saîd b. el-Âs (öl. 58/678) farklı boyutlarıyla incelenmeye çalışılmıştır. O, hicret yılında Mekke’de dünyaya gelmiştir. Babası Bedir savaşında müşriklerin safında öldürüldükten sonra Hz. Osman (öl. 35/656) onu himayesi altına almıştır. Cesaret, dirâyet, hitâbet, fesâhat, cömertlik gibi bazı özelliklerinden dolayı insanlar arasında temayüz etmiş ve genç yaşta stratejik öneme sahip görevler üstlenmiştir. Ermenistan ve Azerbaycan seferlerinde komutan olarak orduyu yönetmiş ve önemli başarılar elde etmiştir. Askerî görevlerinin yanı sıra Hz. Osman döneminde Kûfe’de; Muâviye (öl. 60/680) döneminde ise Medine’de valilik yapmıştır. Kargaşanın hiç eksik olmadığı Kûfe’de valilik yaptığı dönemde yaşamış olduğu sıkıntılar azledilmesine sebep olmuştur. Hz. Osman’ın şehit edilmesi sürecinde onu korumaya çalışmış; Cemel ve Sıffın savaşlarında tarafsız kalmayı tercih etmiştir. Medine’de valilik yaptığı dönemde başta Ehl-i beyt olmak üzere her kesimle iyi ilişkiler içerisinde olmaya gayret etmiştir. Görev yaptığı yerlerde insanların ihtiyaçlarını karşılamış, özellikle yardıma muhtaç olan kimselere vermiş olduğu büyük miktardaki meblağlarla dikkat çekmiştir. O, Hz. Osman döneminde teşekkül ettirilen Kur’ân-ı Kerîm’in istinsah heyetinde bulunmuş, nüsha çoğaltılma sürecinde önemli bir sorumluluk üstlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Kur’ân Tarihi, Saîd b. el-Âs, Kûfe, Medine.

Who is Saîd b. al-As in the commission for the reproduction of the Holy Quran?

Öz

In this article, Saîd b. al-As (d. 58/678) has been tried to be studied with different dimensions. He was born in Mecca in the year of the Migration (Hicra). Othman (d. 35/656) took him under his protection after his father was killed by the polytheists in the Battle of Badr. His courage, acumen, eloquence, language skills, generosity etc. He stood out among people due to some of his features such as and took on strategically important roles at a young age. He led the army as a commander in Armenia and Azerbaijan campaigns and achieved significant successes. In addition to his military duties, in Kufa during the Othman period; During the Muawiyah (d. 60/680) period, he was the governor of Medina. He tried to protect Osman during the process of martyrdom; he preferred to remain neutral in the wars of Cemel and Siffin. During the period when he was governor in Medina, he tried to be in good relations with all segments, especially Ahl al-Bayt. He met the needs of the people in the places he worked, and he attracted attention especially with the large amounts he gave to the people in need. He was in the committee of the Quran that was formed during the period of Othman and took an important responsibility in the process of reproducing the copies.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Quran History, Said b. al-As, Kufa, Medina.

Kaynakça

• Abdurrezzak b. Hemmâm, Ebû Bekr es-San‘ânî. el-Musannef. thk. Habibu’r-Rahman el-A‘zamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslamiyye, 1983.
• Adıgüzel, Adnan. “Hz. Osman Döneminde (24-35/644-656) Fetihler”. Şarkiyat 11/3 (31 Aralık 2019), 1173-1199. https://doi.org/10.26791/sarkiat.604944
• Ağbal, Davut. Tertîbu’l-Kur’ân. Ankara: Sonçağ Akademi.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb Arnâût. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Apak, Adem. “Hz. Osman Dönemi Fetihleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (01 Ocak 2000). https://dergipark.org.tr/tr/pub/uluifd/163158
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin. Delâilu’n-nübüvve. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin. Ma‘rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. thk. Abdulmu’tî Emîn Kal’acî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Kuteybe, 1991.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin. es-Sünenü’l-kübra. thk. Muhammed Abdulkadir ‘Atâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin. Şu‘abu’l-imân. thk. Abdulali Abdulhamîd Hâmid. 14 Cilt. Beyrut: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Edebü’l-Müfred. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1989.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. el-Merâsîl. thk. Şuayb Arnâût. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1408.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb Arnâût, Muhammed Kâmil Karabellî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-’Âlemiyye, 2009.
• Ebû Şâme, Ebü’l-Ḳâsım ʿAbdurrahman b. İsmail el-Maḳdisî. el-Murşidu’l-vecîz ʿilâ ʿulûmin teteʿallḳu bi’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Tayyar Altıkulaç. Beyrut: Dâru Sadır, 1975.
• Ebû Ubeyd, Ḳâsım b. Sellâm el-Herevî. Feḍâʾilu’l-Ḳur’ân. thk. Mervân el-Aṭiyye, Muḥsin Ḫirâbe, Vefâ Taḳiyuddîn. Beyrut - Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1995.
• Ezrakī, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed b. Muhammed. Ahbâru Mekke. thk. Rüşdî Sâlih Melhas. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Endülüs, 1979.
• Fâkihî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Abbâs el-Fâkihî. Ahbâru Mekke. 6 Cilt. Beyrut: Dâru Hader, 1414.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Müstedrek. thk. Yûsuf Abdurrahman el-Ma’raşlî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ty.
• Harâitî, Ebû Bekr Muhammed b. Ca‘fer b. Muhammed es-Sâmerrî. Mekârimü’l-aḫlâḳ ve meʿâlîhâ. thk. Eymen Abdulcâbir el-Buheyrî. Kahire: Dâru’l-Âfâk, 1999.
• Harâitî, Ebû Bekr Muhammed b. Ca‘fer b. Muhammed es-Sâmerrî. İʿtilâlü’l-ḳulûb. thk. Hamdî ed-Demirdâş. Riyad: Mektebetü Nezâr Mustafa el-Bâz, 2000.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-aṣḥâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk eş-Şeybânî. el-Âhâd ve’l-mesânî. 6 Cilt. Riyad: Dâru’r-Râye, 1991.
• İbn Ebî Dâvûd Ebû Bekr Abdullah b. Ebî Dâvûd Süleymân b. Eş‘as es-Sicistânî. Kitâbu’l-mesâhif. thk. Muḥammed b. ʿAbduh. Kâhire: el-Fārūku’l-Ḥadīse, 2. Basım, 2011.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed el-Bağdâdî. Mekârimü’l-ahlâk. thk. Mecdî es-Seyyîd İbrâhîm. Kahire: Mektebetü’l-Kur’ân, ty.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd el-Kureşî el-Bağdâdî. el-Hilm. thk. Muhammed Abdülkadir Ahmed Atâ. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1413.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd el-Kureşî el-Bağdâdî. el-İhvân. thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd el-Kureşî el-Bağdâdî. el-İşrâf fî menâzili’l-eşrâf. thk. Necm Abdurrahman Halef. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1990.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd el-Kureşî el-Bağdâdî. es-Samt. thk. EbûIshâk el-Huveynî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1410.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd el-Kureşî el-Bağdâdî. Kadâu’l-havâici. thk. Muhammed Abdülkadir Ahmed Atâ. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1993.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. thk. Muhammed Avvâme. 26 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kıble, 2006.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-İṣâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvid. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbn Ḥazm, Ebû Muḥammed ʿAlî b. Aḥmed el-Endelusî. el-Muhallâ bi’l-Âsâr. thk. Abdulğaffâr Süleyman el-Bundârî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2002.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1986.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Muḫtaṣaru Târîḫi Dımaşḳ. 29 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1984.
• İbnü’l-Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Evsat fî’s-sünen ve’l-icmâʿ ve’l-iḫtilâf. thk. Ebû Hammâd Sağîr b. Ahmed b. Muhammed. Riyad: Dâru Taybe, 1985.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakātü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe en-Nümeyrî el-Basrî. Târîhu’l-Medîne. thk. Fehim Muhammed Şeltût. 4 Cilt. Cidde: y.y., 1979.
• İbn Vehb, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Vehb el-Mısrî el-Kureşî. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Miklos Muranyi. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2003.
• İmâm Malik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. Muvatta. thk. Muhammed Mustafa el-A’zami. 8 Cilt. Abu Dabi: Devletü’l-Emarati’l-Arabiyyeti’l-Müttahide, 2004.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Mushaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/242-248. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ma‘mer b. Râşid el-Basrî es-San‘ânî. el-Câmi’. thk. Habiburrahman el-A’zâmî. 11 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslamiye, 1403.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehẕîbü’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’ruf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc. Sahihu Müslim. Riyad: Dâru Tîbe, 1. Basım, 2006.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemu’l-kebîr. thk. Hamdi Abdulmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1983.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. el-Müsned. thk. Muhammed b. Abdilmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hacer, 1994.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Beşşâr Avvâd Ma’ruf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Yıldız, Hakkı Dursun. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi. 1-14+Ek Cilt. İstanbul: Çağ Yayınları, 1992.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lami’n-nübela 2. thk. Şuayb Arnaûd. 25 Cilt. Beyrut: Müessestü’r-Risale, 1982.