Hanefî Mezhebine Göre Talakın Gizlenmesi Durumunda İddetin Başlangıcı: Meşâyih Fetvasının Müftâ Bih Hale Geliş Süreci

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 94 - 110, 23.09.2021

Mustafa Ateş

https://doi.org/10.51702/esoguifd.940736

Öz

Talakın sonuçlarından biri olan iddet, nikâh bağının sona ermesiyle birlikte kadının beklemesi gereken süre anlamına gelmektedir. Normal şartlarda boşanma durumunda iddet talakla birlikte, ölüm durumunda ise vefatın akabinde başlar. Tek taraflı irade beyanıyla meydana geldiği için talakın kadına haber verilmesi gerekmez. Ancak kadından talakın gizlenmesi durumunda iddetin talaktan itibaren başlaması bir taraftan kadının nafaka ve süknâ gibi bazı haklarının kaybına sebep olmakta diğer taraftan da karı ile koca arasında muvâzaa yapılmak suretiyle birtakım yasak fiillerin meşrû hale getirilme ihtimali ortaya çıkmaktadır. Söz konusu mahzurlar dikkate alınarak Hanefî mezhebi içerisinde mütekaddimûn döneminde çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Bu çalışmada, talakın gizlenmesi durumunda iddetin başlangıcına dair meşâyihin fetvası ve bu fetvanın Hanefî mezhebinde müftâ bih hale geliş süreci incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Meşayih, Fetva, Talak, İddet

Beginning of ʿIdda ( The Waiting Period After Divorce) in Case of Hiding Divorce According to Hanafi Sect: Process of Returning of the Mashāyikh’s Fatwa to “Mufta Bih”

Öz

ʿIdda, one of the consequences of divorce, means the period to be waited by the woman after the divorce. Under normal circumstances, in the case of divorce, ʿIdda begins with divorce, and in case of death, after death. The woman does not have to be notified of the divorce. Because divorce takes place with the one-sided declaration of will. However, if the divorce from the woman is hidden and if ʿIdda begins after the divorce, it causes the woman to lose some of her rights such as alimony and home. On the other hand, with the collusion between husband and wife, there is a possibility that some prohibited acts may become legitimate. Considering these problems, various opinions were put forward in the first period within the Hanafi school. In this study, if the divorce is not informed to the woman, the mashāyikh’s fatwa regarding the beginning of the ʿIdda and the becoming “mufta bih” of this fatwa is examined.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Mashāyikh, Fatwa, Divorce, ʿIdda

Kaynakça

• Acar, Halil İbrahim. “Talak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/496-500. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Akyıldız, Ali. Saray Harem ve Mahrem. İstanbul: Timaş Yayınları, 2019.
• Akyıldız, Ali. “Son Dönem Padişahlarının Nikah Meselesi”. Osmanlı İstanbulu V. ed. Feridun M. Emecen vd. 693-712. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Ateş, Mustafa - Taş, Abdullah Erdem. “Sultan II. Abdülhamid’in Eşleri ve Nikâh Meselesi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/3 (Aralık 2020), 1263-1284.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el-Aynî. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. 1-13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed el-Bâbertî er-Rûmî el-Mısrî. el-İnâye şerhu’l-Hidâye. 1-10 Cilt. Dârü’l-Fikr, ts.
• Bardakoğlu, Ali. “Hanefi Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/1-21. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Bayder, Osman. Kurucu İmama Muhalefetin İmkan ve Sınırı -Hanefi Mezhebi Örneği-. Ankara: Maarif Mektepleri Yayınları, 2018.
• Burhâneddin el-Buhârî, Burhânüddîn (Burhânü’ş-Şerîa) Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Buhârî el-Mergînânî. el-Muhîtu’l-Burhânî. thk. Nuaym Eşref Nûr Ahmed. 1-25 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2004.
• Dâmad Efendi, Abdurrahmân b. Muhammed b. Süleymân. Mecmaʻu’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Ebü’l-Leys es-Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm es-Semerkandî. Kitâbü’n-Nevâzil. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 2414.
• Ekinci, Ekrem Buğra. Sultan Abdülhamid’in Son Zevcesi Behice Sultan’la Altı Ay. İstanbul: Timaş Yayınları, 2017.
• Gyunesh, Ahmed Salih Ahmed. Burhaneddin el-Mergînânî’nin “Muhtâratu’n-nevâzil” Eserinin Edisyon Kritiği. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2010.
• Haddâd, Radıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Muhammed el-Haddâd. el-Cevheretü’n-neyyire ʻalâ Muhtasari’l-Kudûrî. 1-2 Cilt. el-Matbaatü’l-Hayriyye, 1322.
• Hakim, Muhammad Akram. Cemâleddin el-Konevî’nin (V. 770/1369) el-Gunye fi’l-Fetâvâ Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Nesemâtü’l-eshâr ‘alâ İfâdati’l-envâr. Pakistan: İdâratü’l-Kur’ân ve’l-‘Ulûmi’l-İslâmiyye, 3. Basım, 1997.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhi Tenvîri’l-ebsâr. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvız. 1-10 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik (Minhatü’l-hâlik ile birlikte). 1-8 Cilt. Dârü’l-Kütübi’l-İslâmî, 2. Basım, ts.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethu’l-kadîr. 1-10 Cilt. Dârü’l-Fikr, ts.
• Kâdîhân, Ebü’l-Mehâsin Fahrüddîn Hasen b. Mansûr b. Mahmûd el-Özkendî el-Fergânî. el-Fetâva’l-Hâniyye (el-Fetâva’l-Hindiyye ile birlikte). 1-6 Cilt. Bulak: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1310.
• Kallek, Cengiz. “Telcie”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/397-400. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed el-Kâsânî. Bedâiʻu’s-sanâiʻ fî tertîbi’ş-şerâiʻ. 1-7 Cilt. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1986.
• Kaya, Eyyüp Said. Mezheblerin Teşekkülünden Sonra Fıkhî İstidlal. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2001.
• Kefevî, Mahmûd b. Süleymân el-Hanefî el-Kefevî. Ketâibü a‘lâmi’l-ahyâr min fukahâi mezhebi’n-Nu‘mâni’l-muhtâr. thk. Saffet Köse vd. 1-4 Cilt. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 2017.
• Köse, Saffet. “Hiyel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/170-178. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Köse, Saffet. İslâm Hukuku Açısından Kanuna Karşı Hile ve Hile-i Şer‘iyye. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-Kudûrî. Muhtasarü’l-Kudûrî. thk. Kâmil Muhammed Muhammed Uveyzâ. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkâdir b. Muhammed. el-Cevâhiru’l-mudiyye fî tabakâti’l-Hanefiyye. thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 1-5 Cilt. Cîze: Hicr li’t-Tıbâʻa ve’n-Neşr, 2. Basım, 1993.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî el-Mergînânî. el-Hidâye fî şerhi Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Talâl Yûsuf. 1-4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd el-Mevsılî. el-İhtiyâr li-ta‘lîli’l-Muhtâr. thk. Mahmud Ebû Dakîka. 1-4 Cilt. Matbaatü’l-Halebî, 1937.
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde el-Meydânî el-Guneymî ed-Dımaşkî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 1-4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmurz. Dürerü’l-hükkâm şerhu Gureri’l-ahkâm. 1-2 Cilt. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-Serahsî. Kitâbü’l-Mebsût. Beyrut: Dârü’l-Marife, ts.
• Şelebî, Şihâbüddin Ahmed b. Muhammed b. Ahmed eş-Şelebî. Hâşiyetü’ş-Şelebî alâ Tebyîni’l-hakâik. 1-6 Cilt. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1313.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad eş-Şeybânî. el-Asl. thk. Muhammed Boynukalın. 1-12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Şürünbülâlî, Ebü’l-İhlâs Hasen b. Ammâr b. Alî eş-Şürünbülâlî el-Vefâî el-Mısrî. Gunyetü zevi’l-ahkâm fî buğyeti’d-Düreri’l-ahkâm. 1-2 Cilt. Karaçi: Mir Muhammed Kütüphane, ts.
• Tuychibaev, Abdumalik. Ahmed b. Musa el-Keşşî’nin Mecmu‘u’l-hevâdis ve’n-nevâzil ve’l-vâkı‘ât Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Uğur, Seyit Mehmet. “Hanefî Mezhebinde Müftâ Bih Görüşün Belirlenmesinde Meşâyihın Rolü”. 6. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi-Bildiriler Kitabı III. 99-112. İstanbul: İlem, 2017.
• Uğur, Seyit Mehmet. Hanefilerde Mezhep İçi Tercih ve Usulü. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus es-Sûfî el-Bâriî ez-Zeylaî. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik (Hâşiyetü’ş-Şelebî ile birlikte). Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1313.
• el-Fetâva’l-Hindiyye. 1-6 Cilt. Bulak: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1310.