Lise Öğrencilerinde Din Dışı Yönelim: Bir Ölçek Geliştirme Çalışması

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 230 - 256, 23.09.2021

Sibel Kandemir

https://doi.org/10.51702/esoguifd.950718

Cited By: 3

Öz

Son yıllarda gençler arasında ateizm ve deizmin yaygınlaştığı, gençlerin dinden uzaklaştıkları iddia edilmekte ve bu konu etrafında bir takım tartışmalar yürütülmektedir. Bu iddia ve tartışmaların daha sağlam bir zeminde yürütülmesi için alan araştırmaları ile desteklenmesi gerekmektedir. Ancak bu tarz alan araştırmalarının yapılabilmesi için uygun veri toplama araçlarına ihtiyaç vardır. Türkçe literatürde ise din dışı yönelimlerle ilgili bir ölçme aracı mevcut değildir. Bu çalışmanın amacı lise öğrencilerindeki din dışı yönelimleri tespit etmede kullanılabilecek uygun bir ölçme aracı geliştirmektir. Bu amaçla 5’li Likert şeklinde hazırlanan taslak ölçek ile yapılan ilk uygulama sonucu “Din Dışı Yönelim Ölçeği’nin, açımlayıcı faktör analizi sonucu 9 maddeden ve tek faktörden oluştuğu ve % 41,6’lık varyans açıklama oranına sahip olduğu tespit edilmiştir. İkinci uygulamadan elde edilen verilerle yapılan doğrulayıcı faktör analizi sonucu, ölçeğin tek faktörlü yapısının iyi uyum değerlerine sahip olduğu görülmüştür. Yapılan analizler sonucu “Din Dışı Yönelim Ölçeği’nin geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Din Dışı Yönelim, Ateizm, Deizm, Ölçek, Geçerlik, Güvenirlik.

Teşekkür

Taslak ölçeğin hazırlanmasına katkı sunan Prof. Dr. İbrahim Coşkun’a, Doç. Dr. Emre Dorman’a, Dr. Mustafa Aydın’a, Dr. İrfan Erdoğan’a; çalışmanın istatiksel sürecinde kıymetli yönlendirmeleri için Dr. Fatih Kaleci’ye; sürecin her aşamasında bilgi ve tecrübelerinden istifade ettiğim kıymetli hocalarım Prof. Dr. Muhittin Okumuşlar‘a ve Prof. Dr. Mustafa Tavukçuoğlu’na şükranlarımı sunarım.

Non Religious Orientation Among High School Students: A Scale Development Study

Öz

In recent years, it has been alleged that deism and atheism spread among young people, young people turning away from religion and discussions are taking place around this topic. In order for these claims and discussions to be carried out on the more solid ground, they should be supported by field studies. This study aims to develop an appropriate measurement tool that can be used to reveal the non religious orientation among high school students. For this purpose, as a result of the first application made with the draft scale prepared in the form of a 5-point Likert, it was determined that the "Non-Religious Orientation Scale" consisted of 9 items and a single factor as a result of the exploratory factor analysis, had a variance explanation rate of 41.6%. As a result of confirmatory factor analysis, it was seen that the single-factor structure of the scale had good fit values.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Nonreligious Orientation, Atheism, Deism, Scale, Validity, Reliability.

Kaynakça

• Allport, Gordon - Ross, J. Michael. ” Personal Relıgıous Orientation and Prejudıce”. Journal of Personality and Social Psychology 5/4 (1967), 432-443.
• Altunışık, Remzi vd. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri SPSS Uygulamalı. Sakarya: Sakarya Yayıncılık, 2010.
• Amarasingam, Amarnath. “Introduction: What is the New Atheism”. Studies in Critical Research on Religion. ed. Warren S. Goldstein. Boston: Brill, 2010.
• Aygün, Fatma. “Ateizme Yol Açan Faktörler”. Mezhep Araştırmaları Dergisi 10/2 (2017), 531-562.
• Baggini, Julian. Atheism, A very Short İntroduction. New York: Oxford University Press, 2003.
• Başçı, Vahdettin. “Deizm Kavramı ve Ortaya Çıkardığı Problemler”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 22/1 (2018), 33-40.
• Batson, C. Daniel –Schoenrade, Patricia A. “Measuring Religion as Quest: 1Validity Concern. Journal For Scientific Study of Religion 30/4 (1991), 416-429.
• Bayır, Celal. “Ergenlerin Dini İnanç, Şüphe ve Dini Tutumları Üzerine Bir Araştırma”. Bilimname 27/2 (2014), 59-88.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Akademi, 2011.
• Bell, David M. “Religous Identity”. Encyclopedia of Psychology and Religion. ed. David A. Leeming vd. USA: Springer,2010.
• Bullard, Gabe. “The World's Newest Major Religion: No Religion”. National Geographic. Erişim 23 Mayıs 2021. https://www.nationalgeographic.com/culture/article/160422-atheism-agnostic-secular-nones-rising-religion
• Coşkun, İbrahim. Ateizm ve İslam. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Cragun, Ryan T. “Nonreligion and Atheism”. Handbook of Religion and Society. ed. D. Yamane. Switzerland: Springer International Publishing, 2016. ,301-320.
• Çayabatmaz, Emine. Kur'an'ı Kerim Bağlamında İslami Dindarlık Ölçeği Denemesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Çayır, Celal. “Ergenlerin Dini İnanç, Şüphe ve Dini Tutumları Üzerine Bir Araştırma”. Bilimname 27/2 (2014), 59-88.
• Çokluk, Ömay vd. Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik. Ankara: Pegem Akademi, 2016.
• Creswell, John W. – Clark, Vicki L. Plano. Karma Yöntem Araştırmaları Tasarımı ve Yürütülmesi. (çev. ed.)Yüksel Dede –Selçuk Beşir Demir. Ankara: Anı, 2014.
• Dictionary.com, “nonreligious”. Erişim 5 Haziran 2021. https://www.dictionary.com/browse/nonreligious
• Ergezen, Efsun. Günümüz Ateistlerinde Hayatı Anlamlandırma. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Erkan, Erol. "Postmodern Dönemde Ontolojik Anlam Aracı Olarak: Dini Kimlik”. Turkish Studies 8/8 (2013), 1825-1837.
• Erkorkmaz, Ünal vd. “Doğrulayıcı Faktör Analizi ve Uyum İndeksleri”. Türkiye Klinikleri J Med Sci 33/1 (2013), 210-223.
• Ermiş, Ali. Ergenlerin Deizm Algısına Dair Sosyolojik Bir İnceleme (Çankaya Örneği). Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Euronews. “Türkiye’de Deizm Neden Artıyor, Dindarlık Neden Azalıyor?”. Erişim 10 Mart 2021. https://tr.euronews.com/2019/03/19/turkiye-de-deizm-neden-yukseliste-ateizm-deizm-agnostizm-panteizm-ne-demek;
• Glock, Charles Y. “Dindarlığın Boyutları Üzerine”. çev. Günter Kehrer. Din Sosyolojisi. Derleyenler: Yasin Aktay, M. Emin Köktaş. İstanbul: Vadi Yayınları,1998.
• Gülfil, Derya. “Ateistlerde Olumsuz Tanrı Algısının Psiko-sosyal Açıdan Değerlendirilmesi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 8/2 (2019), 1289-1312.
• Gündoğar, Hamdi. –Yürgüç, Muhammed Sait .“Deizm Bağlamında Ortaöğretim Okullarında Din Algısı (Adıyaman Örneği). Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (2019), 643-670.
• Harlak, Hacer - Eskin, Mehmet. “Dini Yönelim ve Dindarlık Ölçeklerinin Geliştirilmesi ve Psikometrik Özelliklerinin İncelenmesi”. Yeni Symposium 56/2 (2018), 24-32.
• Harricton, Donna. Confirmatory Factor Analysis. New York: Oxford University Press, 2009.
• Harmankaya, Merve. Geçmişten Günümüze Deizm ve Deizm Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma – Dolapoğlu Anadolu Lisesi ve Mahmut Sami Ramazanoğlu Anadolu İHL Örneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Hassall, Christopher. - Bushfield, Ian. “Increasing Diversity in Emerging Non-religious Communities. Secularism and Nonreligion 3/7 (2014), 1-9. DOI: http://dx.doi. org/10.5334/snr.as
• Haught, John. “Atheism”. Encyclopedia of Science and Religion. ed. J. Wentzel Vrede van Huyssteen. New York: Macmillan Reference, 2003.
• Hood, Ralph W. vd. The Psychology of Religion an Empirical Approach. New York: Guilford Publications, 2009.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Karagöz, Yalçın. SPSS AMOS META Uygulamalı İstatiksel Analizler. Ankara: Nobel Yayınları, 2019.
• Kaya, Mustafa. Hume’da Tanrı’nın Varlığı Aleyhine Bir Delil Olarak Kötülük”. Sosyal Bilimler Üzerine Araştırmalar. ed. Bayram Polat vd. Gaziantep: İksad Publishing House, 2018.
• Kenny, Anthony. Agnostisizm ve Ateizm”. çev. Yaşar Türkben. Journal of Faculty of Theology of Bozok University 1/1 (2012/1), 161-168.
• Kettel, Steven.” Secularism and Religion”,0xfordre.com. Erişim 15 Ağustos 2021. https://oxfordre.com/politics/view/10.1093/acrefore/9780190228637.001.0001/acrefore-9780190228637-e-898
• Konda. “2008-2018 Toplumsal Değişim Raporu”. Erişim 12 Nisan 2021. https://interaktif.konda.com.tr/tr/HayatTarzlari2018/#7thPage)
• Kulaksızoğlu, Adnan. Ergenlik Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 6. Baskı, 2004.
• Leech, Nancy L. vd. SPSS for İntermediate Statics. New Jersey: Lawrence Erlbaum Publisher, 2005.
• Madge, Nicola. - Hemming, Peter J. “Young British Religious ‘Nones’: Findings From The Youth On Religion Study”. Journal of Youth Studies 20/7(2016), 872-888. https://doi.org/10.1080/13676261.2016.1273518
• MAK Danışmanlık. “Türkiye’de Toplumun Dine ve Dini Değerlere Bakışı”. Erişim 24 Mayıs 2021.https://www.makdanismanlik.org/wp-content/uploads/2019/03/MAKDANI%C5%9EMANLIK-T%C3%9CRK%C4%B0YEDE-TOPLUMUN-D%C4%B0NE-VED%C4%B0N%C4%B0-DE%C4%9EERLERE-BAKI%C5%9EI-ARA%C5%9ETIRMASI.pdf
• Marcia, James E. ”Identity in Adolescence”. Handbook of Adolescent Psychology, ed. J. Adelson. 159-137. New York: Wiley &Sons Ltd., 1980.
• Milliyet Gazetesi. “Türkiye’de Dindar Oranı Yüzde 74”. Erişim 1 Nisan 2021. (http://www.milliyet.com.tr/turkiye-de-dindar-orani-yuzde-74-gundem2432790/)
• Morsünbül, Ümit. “Ergenlikte Kimlik Gelişimini Açıklayan Yaklaşımlar/Modeller: Ergen Ruh Sağlığı Açısından Sonuçları”. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi 17/2 (2010), 105-111.
• Nelson, J.M. Psychology, Religion, and Spirituality. New York: Springer Science+Business Media, 2009.
• Ok, Üzeyir. “Dini Tutum Ölçeği: Ölçek Geliştirme ve Geçerlik Çalışması”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 8/2 (2011), 528-549.
• Okumuş, Ejder. “Gösterişçi Dindarlık”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6/3 (2006),17-35.
• Pakdemirli, M. Nur. Genç Dindarlığı ve Din Eğitimi. Konya: Çizgi, 2015.
• Peker, Hasan. “Tanrı ve Din Tasavvuru Bağlamıyla Deizm ve Yayılımı Üzerine”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/8(2018), 13-42.
• Peker, Hüseyin. “Kur’an’a Göre Dindarlığın Boyutları”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2012), 41-49.
• People’s World. “Atheism Grows Among Youth, High School Students”. Erişim 8 Nisan 2021. https://peoplesworld.org/article/atheism-grows-among-youth-high-school-students/
• Pew Research Center. “ Why Americas nones don’t identify with a religion”. Erişim 3 Haziran 2021. https://www.pewresearch.org/fact-tank/2018/08/08/why-americas-nones-dont-identify-with-a-religion/
• Pew Research Center. ”Religiously Unaffiliated”. Erişim 5 Haziran 2021. https://www.pewforum.org/2012/12/18/global-religious-landscape-unaffiliated/
• Sevinç, Kenan - Mehmetoğlu, Ali Ulvi. “İnançsızlığa Yönelmede Çevresel ve Entelektüel Faktörlerin Etkisi”. İnsan ve Toplum 6/2 (2016), 87-116.
• Sevinç, Kenan. “Ateizmin Boyutları ve Tipleri. İslâmî İlimler Dergisi 12/3 (2017), 101-132.
• Sevinç, Kenan vd. “Dindar ve Spiritüel Olmama (DİSOL) Ölçeğinin Türkçe’ye Uyarlanması”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2015), 59-86.
• Silver, Christopher F. vd. “The Six Types of Nonbelief: a Qualitative and Quantitative Study of Type and Narrative”. Mental Health Religion&Culture 17/10(2014), 990-1001. https://doi.org/10.1080/13674676.2014.987743
• Subaşı, Necdet. ”Türk(iye) Dindarlığı: Yeni Tipolojiler, İslâmiyât 5/4(2002), 17-24.
• Tamney Joseph B. vd. “Innovation Theory and Religious Nones”. Journal for the Scientific Study of Religion 28/2 (1989), 216-219.
• Tavşancıl, Ezel. Tutumların Ölçülmesi ve SPSS İle Veri Analizi. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2014.
• Thiselton, Anthony C. A Concise Encyclopedia of the Philosophy of Religion. Oxford: Oneworld Publications, 2002.
• Topaloğlu, Aydın. “Teizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/332-334. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Topaloğlu, Aydın. Tanrı Tanımazlığın Felsefi Boyutları Teizm ya da Ateizm. İstanbul: Furkan Kitaplığı, 2001.
• Yapıcı, Asım. “Şüphe ve İnanç Kıskacında Gençlerin Din ve Dindarlık Algıları”. İlahiyat Akademi Dergisi 12 (2020), 1-44.
• Yapıcı, Asım. “Postmodern Dönemde Din, Kimlik ve Anlam Problemi”. Dinin Kaderi. ed. Abdüllatif Tüzer. 117-174. Ankara: Elis Yayınları, 2017.
• Yıldırım, Ali. –Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2013.
• Zavalsız, Y. Sinan - Şahin, Ensar. “Ateist ve Deistlerin Din Algısı: Üniversite Öğrencileri Üzerine Psiko-Sosyolojik Bir Araştırma”. Journal of History Culture and Art Research 7/2 (2018), 567- 599.