İnsan ve Eylemleri Arasında Bir Dönüşüm Aralığı Olarak Niyet

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 308 - 327, 15.03.2022

Muhammed Muhdi Gündüz

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1039473

Öz

İnsanlığın kadim meselelerinden olan özgür irade mevzusu yaşanılan dönemin düşünce yapısına göre farklı şekillerde tartışılmaktadır. Her şeyin yaratıcısı olan Allah’ın karşısında eylemlerinden sorumlu bir varlık olan insanın özgürlüğü konusu, İslam düşünce geleneğinde mülahaza edildiği görülmektedir. Mezkûr gelenekte Allah’ın mutlak adil olduğundan yola çıkılarak insanlara zulmetmeyeceği, dolayısıyla insanların eylemler üzerinde tasarruflun olması gerektiği vurgulanmaktadır. Günümüzde ise sinir bilimindeki veriler ışığında insanın özgür irade konusunun farklı boyutta gündeme tekrar geldiği görülmektedir. Güncel bilimsel veriler eylem sürecinin bilinç dışındaki nöron faaliyetleri ile başladığından yola çıkarak insanın özgür irade sahibi olmasının bir yanılsamadan ibaret olabileceği iddia edilmektedir. Ancak her iki yaklaşımda kişi ve eylemleri arasında anlam kazanan niyet ile insanın eylem sürecinde aktif rol oynama imkânına sahip olduğu ifade edilmektedir. Niyet, özgür iradenin somutlaşmış hali olmakta olup niyet edebilme özelliği ile de insan eğitime açık bir varlık halini almaktadır. Buna uygun olarak çalışmada insanın niyet eden bir varlık olarak özgür irade sahibi olduğu dolayısıyla eğitilebilme özelliği kazandığı konusu ön plana çıkarılacaktır. Nihayetinde bu çalışmada niyetin İslam düşünce geleneğindeki sevk eden ve eyleme yönelme anlamlarının insanın eğitilmesine sağladığı imkânlar gündeme getirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Eğitim, İnsan, Özgür İrade, Niyet

Intention as A Transformation Range Between People and Their Actions

Öz

The issue of free will, which is one of the ancient issues of humanity, is discussed in different ways according to the mentality of the period. It is seen that the subject of freedom of man, who is a being responsible for his actions before Allah, the creator of everything, is considered in the tradition of Islamic thought. In the aforementioned tradition, it is emphasized that Allah will not oppress people, based on the fact that he is absolutely just, and therefore people should be prudent over actions. Today, in the light of data in neuroscience, it is seen that the subject of human free will has come to the fore in a different dimension. Based on current scientific data that the action process begins with neuron activities in the unconscious, it is claimed that man's free will may be an illusion. However, in both approaches, it is stated that people have the opportunity to play an active role in the action process with the intention that gains meaning between the person and his actions. Intention is the embodiment of free will, and with the ability to intend, man becomes a being open to education. Accordingly, in the study, it will be emphasized that the human being as an intentional being has free will, thus gaining the ability to be educated. Ultimately, in this study, the possibilities that the meaning of intention in the tradition of Islamic thought, which leads to action and orientation to action, provides for the education of human beings are brought to the agenda.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Education, Human, Free Will, Neuroscience

Kaynakça

• Aydın, Hüseyin. “Eş‘arî’nin İrade, Kesb ve Yaratma Teorisi”. İslâmî İlimler Dergisi 5/2 (2011): 7-38.
• Aydın, Salih. Niyet Felsefesi. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Blackmore, Susan. Bilinç Çok Kısa Bir Başlangıç. İstanbul: İKÜ Yayınevi, 2018.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed Basrî. Temhidü’l-evâ’il ve telhîsü’d-delâil. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekafiye, 1986.
• Can, Seyithan - Kılıç, Sabahaddin. “Nöroteolojik Açıdan Kesb Nazariyesi (Benjamin Libet Deneyi Çerçevesinde)”. Kader 17/2 (2019): 380-397.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Tâ’rîfât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Draz, M. Abdullah. Kur’ân Ahlâkı. 3. Baskı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Eş‘ari, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail. el-Lüma’ fi’r-red ‘ala ehli’z-zeyg ve’l-bida’. Kahire: el-Hey’etü’l-Amme li-Şuuni’l-Matbaai el-Emriyye, 1975.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. "Kimyâ-yı sa’âdet." edited by Mehmet A. Müftüoğlu. İstanbul: Çelik, t.y.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâ’ü ‘ulûmi'd-din. Beyrut: Dârü'l-Ma'rife, 1983.
• Gölcük, Şerafeddin. Kelâm Açısından İnsan ve Fiilleri. İstanbul: Kayhan Yayınları, 1979.
• Gündüz, Muhammed Muhdi. “Gazzâli’ye Göre Niyet Eğitiminin Mahiyeti”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/22 (2019): 134-162.
• Gündüz, Muhammed Muhdi. “Niyet Kavramı ve Din Eğitimi Açısından Anlam Katmanları”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2019): 301-332.
• Gündüz, Muhammed Muhdi. Niyet Kavramının Din Eğitimi Açısından İncelenmesi (Gazzâlî Örneği). Mardin: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Haynes, John - Haynes, Dylan - Bode, Stefan “Tracking the Unconscious Generation of Free Decisions Using UItra-High Field fMRI”. Plosone 6/6 (2011): 1-13.
• Hood, Bruce. Benlik Yanılsaması. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2019.
• Karâfi, Ebü'l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. İdris b. Abdürrahim. el-Ümniyye fî idrâki’n-niyye. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1404/1984.
• Kılıç, Sabahaddin. Ehl-i Sünnet Kelâmında İrâde Kavramının Nöroteoloji Bağlamında İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Siirt Üniversitesi, 2020.
• Kâdî, Abdülcebbar. el-Mugni fi ebvâbi’t-tevhid ve’l-adl: an-nazar ve’l-ma’ârif. 20 Cilt.Kahire: ed-Darü’l-Mısriyye, 1963.
• Lau, Hakwan C. - Rogers, Robert D. - Passingham, Richard E. “On Measuring the Perceived Onsets of Spontaneous Actions”. The Journal of Neuroscience 26/27 (2006): 7265-7271.
• Libet, Benjamin v.dğr. “Time of Conscious Intention to Act in Relation to Onset of Cerebral Activity (readinesspotential). The Unconscious Initiation of a Freely Voluntary Act”. Brain 106/3 (1983): 623-642.
• Mengüşoğlu, Takiyettin. İnsan Felsefesi. Ankara: Doğubatı, 2015.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. Beyrut: Dârü’l-Maşrık, 1982.
• Nahvî, Adnan Ali Rıza. en-Niyye fi'l-İslâm ve bu'duha'l-insânî. Riyad: Darü’n-Nahvî, 1992.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tebsıratü'l-edille fî usuli'd-din. Thk. Muhammed Enver Hamid İsa. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, 2011.
• Ödemiş, Mehmet. Kelâmî Açıdan Nörobilim Verileri Bağlamında İrade Özgürlüğü. Doktora Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, 2020.
• Radder, Hans - Meynen, Gerben. “Does the Brain “İnitiate” Freely Willed Processes? A Philosophy of Science Critique of Libet-type Experiments and Their İnterpretation”. Theory & Psychology 23/1 (2012): 3-21.
• Schultze-Kraft, Matthias v.dğr. “The Point of No Return in Vetoing Self-initiated Movements”. Proceedings of the National Academy of Sciences 113/4 (2016): 1080-1085.
• Searle, John R. Akıllar Beyinler ve Bilim. İstanbul: Say Yayınları, 1996.
• Searle, John R. Bilinç ve Dil. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• Searle, John R. Freedom and Neurobiology Reflections on Free Wiil, Language and Political Power. New York: Columbia University Press, 2007.
• Searle, John R. “The Intentionality of Intention and Action”. Cognitive Science 4 (1980): 47-70.
• Senemoğlu, Nuray. Gelişim Öğrenme ve Öğretim Kuramdan Uygulamaya. 15. Baskı. Ankara: Pegem Akademi, 2009.
• Sinanoğlu, Abdulhamit. Mutezile Düşüncesinde İnsan Hürriyeti. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2000.
• Süyûtî, Ebü'l-Fazl Celaleddin. Müntehe'l-âmâl fî şerhi hadîsi inneme'l-a'mâl. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1986.
• Topçu, Nurettin. Psikoloji. İstanbul: Kurtulmuş Matbaası, 1954.
• Wegner, Daniel M. The Illusion of Conscious Will. London: The MIT Press, 2002.