Shiā-Imāmiyya's Approach To The Conceptions Of Muhaddas And Mutavassim

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 416 - 440, 15.03.2022

Nezir Maviş

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1049552

Öz

Imāmiyya, adopting the idea of nas and determination, which constitutes the essence of Shiite thought, as a basic belief by systematizing it as the belief of twelve imams, sees the imāmate as an continuation of prophecy, therefore, he identifies the Imams and Prophet in a lot of way. As a result of this understanding, Imāmiyya, who placed the “imam” next to the “prophet” in the verses of the Qur'an on prophedhood and apostleship, dedicates all the good qualities in the texts to twelve imams. In this context, dedicates the attributes of muhaddas, which means contemplating on events and making correct predictions by using their mind and senses well, and which is a characteristic of all pious believers in general, and mutawassim, which means making correct assumptions and predictions about events based on some preliminary data, to imams. In our article, the semantic framework of the aforementioned pair of concepts is discussed. In other words, how they establish a relationship between the imam and the adjectives muhaddas and mutawassim, and in this context, the semantic framework they attribute to the aforementioned phrases is investigated.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Shiā, Imāmiyya, muhaddas, mutawassim, revelation, knowedge

Şiâ-İmâmiyye’nin Muhaddes ve Mütevessim Kavramlarına Bakışı

Öz

Şiî düşüncenin özünü oluşturan nas ve tayin fikrini on iki imam inancı şeklinde sistemleştirerek temel bir iman esası olarak benimseyen İmâmiyye, imâmeti nübüvvetin devamı mahiyetinde görmekte; dolayısıyla imamlarla Hz. Peygamber’i birçok açıdan özdeşleştirmektedir. Bu anlayış neticesinde Kur’ân’da yer alan nübüvvet ve risâlet konulu âyetlerde geçen “nebî” ibaresinin yanına “imam”ı da yerleştiren İmâmiyye, naslarda geçen bütün iyi özellikleri on iki imama hasretmektedir. Bu bağlamda, olaylar üzerinde tefekkür edip akıl ve duyularını iyi kullanarak doğru tahminlerde bulunmak anlamını ifade eden ve genel anlamda tüm müttakî mü’minlerin bir özelliği olan muhaddes ile bazı ön verilerden hareketle olaylar hakkında doğru zan ve tahminlerde bulunma anlamındaki mütevessim sıfatlarını imamlara hasretmektedir. Makalemizde söz konusu kavram çiftinin anlam çerçevesi ele alınmakta, İmâmiyye’nin imanın bir esası olarak gördüğü imâmet inancıyla on iki imama hasrettiği bu kavramlar arasında; başka deyişle imam ile muhaddes ve mütevessim sıfatları arasında nasıl bir ilgi kurdukları ve bu bağlamda adı geçen ibarelere yükledikleri anlam çerçevesi araştırılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Şiâ, İmâmiyye, muhaddes, mütevessim, vahiy, ilim

Kaynakça

• Âmilî, Muhammed b. el-Hasan el-Hürr. el-Füṣûlü’l-mühimme fi uṣûli’l-ümme -Tekmiletü’l-Vesâil-. thk. Muhammed b. el-Hüseyn el-Kâinî. 3 Cilt. b.y.: Müessesetü Meârifi’l-İmam er-Rızâ, 1963.
• Bahrânî, Muhammed Sened. Mebâḥis ḥavle’n-nübüvvât. drl. Hâris el-Azârî. Tahran: Dârü’l-Kûh li’t-Tibâeti ve’n-Neşr, 2015.
• Batar, Yusuf. “Kur’an Kıssalarının Amaçlarıyla İlgili Kavramların Eğitim Öğretim Açısından Tahlîli”. İslâmî İlimler Dergisi 9/1 (Bahar 2014), 155-183.
• Berkıtî, Muhammed ‘Amîm el-İhsân el-Mücerredî. et-Ta‘rifâtü’l-fıḳhîyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl. Ṣahḥîḥ. Dımaşk-Beyrut: Dârü İbn Kesîr, 1423/2002.
• Bikâî, İbrahim b. Ömer b. Hasen er-Ribât b. Alî b. Ebî Bekr. Maṣra‘u’t-taṣavvûf. thk. Abdurrahman el-Vekîl. Mekke: y.y. ts.
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî. Sünen. thk. Şuâyb el-Arnavut – Muhammed Kâmil Karabelli. 7 Cilt. Dımaşk: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2019.
• Elik, Hasan. Kur’ân’ın Korunmuşluğu Üzerine. Marmara Üniviversitesi İlâhîyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.
• Erten, Mevlüt. “Kur’ân’da İnsan Yetiştirme Düzeni Olarak Murâkabe”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/2328 (2014), 319-348.
• Fellâh b. İsmâil b. Ahmed. el-‘Alâḳatü beyne’t-teşeyyü‘ ve’t-taṣavvuf. Medine: Câmi‘atü’l-İslâmiyye Külliyetü’d-Da‘veti ve Usûliddin Şu‘betü’l-‘Akîde, Doktora Tezi, 1991.
• Gücerâtî, Muhammed Tâhir es-Sıddîk el-Hindî. Mecma‘ü’l-Biḥâri’l-envâr fî ğarâibi’t-tenzîl ve leṭâifi’l-aḫbâr-. 5 Cilt. Cedirabad: Meclisü Dâireti’l-Osmâniyye, 1387/1967.
• Hatîb, Nühâ bint Üsâme Abdullah. Şerḥü’l-meṣâbîḥ. Mekke: Câmi‘atü Ümmü’l-Kurâ Külliyetü’d-Da‘ve ve Usûliddin Kısmü’l-Kitap ve’s-Sünne, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• İbn Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed et-Tâî el-Hâtimî. el-Fütûḥâtü’l-Mekkiyye. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed et-Tâî el-Hâtimî. Füṣûṣü'l-Hikem. çev. Nuri Genç Osman. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1992.
• İbn İshâk, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yesâr b. Hıyâr el-Muttalibî el-Kureşî el-Medenî. es-Sîre. Beyrut: Dârü’l-Kütüb el-İlmiyye, 1424/2004.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdullah Muhammed b. Ebû Bekir. Medâricü’s-salikîn beyne menâzili iyyâke na‘büdû ve iyyâke nesta‘în-. thk. Heyet. Riyad: Dârü’s-Samiî, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem el-Ensârî er-Rüveyfi‘î. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdır, ts
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takîyüddin Ahmed b. Abdilhalîm. el-Furḳân beyne evliyâillâh ve evliyâi’ş-şeyṭân. thk. Abdurrahman el-Arnavut. Dımaşk: Mektebetü Dâri’l-Beyân, 1405/1985.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takîyüddin Ahmed b. Abdilhalîm. el-Ḳabas fî şerḥi Muvaṭṭa-i Mâlik b. Ennes. thk. Muhammed Abdullah Veled Kerîm. b.y.y.: Dârü’l-Garb el-İslâmî, 1992.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takîyüddin Ahmed b. Abdilhalîm. Minhâcü’s-sünneti’n-nebeviyye fî naḳḍi kelâmi’ş-Şi‘ati’l-ḳaderiyye. thk. Muhammed Reşâd Sâlim. Suudi Arabistan: Câmi‘atü’l-İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1406/1986.
• İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdullah Ebû Bekr el-Me‘ârifî el-İşbilî el-Mâlikî. Meṭâli‘ü’l-envâr ‘alâ sıḥâḥi’l-âsâr. thk. Dârü’l-Fellâh. 2 Cilt. Katar: Vizâretü’l-Evkâf, 2012.
• İsmail, Ebû Abdurrahman Emîn (drl.). el-Erbe‘ûnü’l-ḳadîme -Erbe‘ûn ḥadîs fî uṣûl-i i‘tiḳâd-i ehli’s-sünne ve’l-cemâ‘a. 2 Cilt. Mısır: Dârü’l-Âsâr, 2021.
• Kâşânî, Mollâ Muhsin Muhammed b. Şâh Murtazâ b. Şâh Mahmûd. Tefsîrü’s-sâfî. 5 Cilt. Tahran: Mektebetü’s-Sadr, 3. Baskı, 1379/1959.
• Kummî, Ebû’l-Hasen Alî b. İbrahim b. Hâşim el-Muhammedî. Tefsîr. thk. Müessesetü’l-İmam el-Mühtedî. 3 Cilt. Kum: Müessesetü’l-İmam el-Mühtedî, 1435/2014.
• Kummî, Ebü’l-Hasen Alî b. İbrahim. Tefsîr. thk. Müessesetü’l-İmam el-Mehdî. 3 Cilt. Kum: Müessesetü’l-İmam el-Mehdî, 1435/2013.
• Kummî, Sa‘d b. Abdillah el-Eş‘arî. Kitâbü’l-Maḳâlât ve’l-fıraḳ. İran: Merkez-i İntişarât-i İlmî ve Ferhengî, 1360/1941.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-aḥkâmi’l-Ḳur’ân. 20 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1353/1935.
• Küleynî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya‘kūb. el-Kâfî. Beyrut: Dârü’t-Teâ’rüf li’l-Matbûât, 1411/1990.
• Lisânü’l-lisân -Tehzîbü Lisâni’l-‘Arab-. nşr. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye. Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Te’vîlâtü’l-Ḳur’ân. thk. Fâtıma Yûsuf Eshamî. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, ts.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Fâtıma Yusuf el-Heymî. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1425/2004.
• Maviş, Nezir. İmâmet Doktrininin Şîa-İmâmiyye İnançlarının Şekillenmesindeki Etkisi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Meclisî, Muhammed Bâkır. Biḥârü’l-envâr li-dürer-i aḫbâri’l-eimmeti’l-eṭhâr. 110 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbûât, 1429/2008.
• Meyâncî, Muhammed Bâkır el-Melekî. Menâhicü’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. Tahran: Müessesetü’n-Nebe’ es-Sikâfîyye, 2013.
• Milânî, Alî el-Hüseynî. Tafḍîlü’l-eimme ‘ale’l-enbiyâ, Silsiletü’n-Nedevâti’l-Akâidîyye. Kum: Merkezü Ebhâsi’l-Akâidîyye, 2000.
• Milânî, Alî Hüseynî. Muḥâḍerât fi’l-i‘tiḳâdât. Kum: Merkezü’l-Ebhâsi’l-‘Akâidiyye, 2000.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Ṣaḥîḥ. thk. Nazar Muhammed el-Faryâbî. Riyad: Dârün Tayyibe, 1426/2005.
• Nevbahtî, Ebû Muhammed el-Hasen b. Mûsâ. Fıraḳü’ş-Şi‘a. Beyrut: Menşurâtü’r-Rızâ, 1433/2012.
• Râzî, Ebû Abdullâh (Ebü’l-Fazl) Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. İ‘tiḳâdâtü fıraḳi’l-müslimîn ve’l-müşrikîn. Kahire: Mektebetü’n-Nahde el-Mısriyye, 1356/1938.
• Saffâr, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Ferrûh. Beṣâirü’d-derecât. Beyrut: Şeriketü’l-A‘lemî li’l-Matbûât, 1431/2010.
• Sefârinî, Şemsüddin Ebü’l-Avn Muhammed b. Ahmed b. Sâlim el-Hanbelî. Levâmi‘ü’l-envâri’l-behiyye. 2 Cilt. Dımaşk: Müssesetü’l-Hâfikîn, 2. Baskı, 1982.
• Seksekî, Ebü’l-Fazl Abbâs b. Mansûr et-Tirmizî el-Hanbelî. el-Bürhân fî ma‘rifeti ‘aḳâidi ehli’l-edyân. thk. Bessâm Alî Selâme el-Amûş. Zerka: Mektebetü’l-Menâr, 1418/1996.
• Şahrûdî, Alî en-Namâzî. İlmü’l-ğayb. çev. Cevâd es-Seyyid Seccâd er-Radevî el-Kerbelâî. thk. Murtazâ el-Âdâdî el-Horasânî. Meşhed: İntişarâtü’l-Velâye, 2014.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-niḥal. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye. 1413/1992.
• Şeybî, Kamil Mustafa. es-Ṣılatü beyn'et-taṣavvuf ve't-teşeyyü‘. Beyrut: Dârü’l-Endelüs, 1982.
• Şeyh el-Müfîd, Ebû Abdullâh Muhammed İbn Nu‘mân. Evâilü’l-maḳâlât. thk. Şeyh İbrahim el-Ensârî. Kum: el-Mu’temerü’l-Âlemi li-Elfîyyeti’ş-Şeyh el-Müfîd, 1413/1992.
• Şeyh es-Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. Bâbeveyh. Kemâlü’d-dîn ve tamâmü’n-nî‘me. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbûât, 1412/1991.
• Şeyh es-Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. Bâbeveyh. Kitâbü’l-İ‘tiḳâdât. thk. Müessesetü’l-İmam el-Hâdî. Kum: Peyâm-i İmam Hâdî, 1391/1971.
• Şeyh es-Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. Bâbeveyh. men-lâ-Yaḥdürühü’l-faḳîh. thk. Hüseyin el-A‘lemî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbûât, 1406/1986.
• Şeyh el-Müfîd, Ebû Abdullâh Muhammed İbn Nu‘mân. Evâilü’l-maḳâlât. thk. Şeyh İbrahim el-Ensârî. Kum: el-Mu’temerü’l-Âlemi li-Elfîyyeti’ş-Şeyh el-Müfîd, 1413/1992.
• Şeyh el-Müfîd, Ebû Abdullâh Muhammed İbn Nu‘mân. Tasḥiḥü İ‘tiḳâdâti’l-İmâmiyye. thk. Hüseyin Dergâhî. Kum: el-Mu’temerü’l-Âlemî li-Elfiyeti’ş-Şeyh el-Müfîd, 1371/1413.
• Şeyh es-Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. Bâbeveyh. Kemâlü’d-dîn ve tamâmü’n-nî‘me. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbûât, 1412/1991.
• Şeyh es-Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. Bâbeveyh. Kitâbü’l-İ‘tiḳâdât. thk. Müessesetü’l-İmam el-Hâdî. Kum: Peyâm-i İmam Hâdî, 1391/1971
• Tabatabaî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. 21 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbûât, 1997.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Tefsîrü’t-Ṭaberî -min Kitâbihi Câmi‘ül-beyân ‘an-te’vîl-i âyi’l-Ḳur’ân. thk. Beşâr Avâd Mârûf - İsâm Fâris el-Harastânî. 26 Cilt. Kahire: Hicr, 1422/2001.
• Tabersî, Ebû Alî el-Fazl b. el-Hüsyen. Mecma‘ü’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ulûm, 1426/2005.
• Tanrıverdi, Mustafa. “Emâlî’deki Rivâyet ve Görüşler Özelinde Zeydî Muhaddis Ahmed b. Îsâ’nın III. (IX.) Asırdaki İtikâdî ve Fikrî Tartışmalara Yaklaşımı”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 12/1 (Mart 2020), 36-63.
• Tebrizî, Muhammed b. Abdullah el-Hatîb. Mişkâtü’l-meṣâbiḥ -ma‘a’l-Ḥâşiyeti’ş-Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî-. 4 Cilt. Karaçi: Mektebetü’l-Büşrâ, 1431/2010.
• Tehânevî, Muhammed Alî. Mevsû‘atü keşşâfi ıṣtılaḥâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. thk. Alî Dahrûc, çev. Abdullah el-Hâlidî. Beyrut: Mektebetü Lübnan Naşirûn, 1996.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmi‘ü’l-kebîr. thk. Beşâr Avâd Marûf. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1417/1996.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed el-Hasen. el-Emâlî. thk. Müessesetü’l-Bî’se. Kum: Dârü’s-Sîkâfe, 1414/1993.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed el-Hasen. et-Tibyân fi tefsîri’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed Hatîb Kasîr el-Âmilî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâs el-Arabî, 1426/2005.
• Zebidî, Muhammed Murtazâ el-Hüseynî. Tâcü’l-‘arûs min cevâhiri’l-ḳâmûs. thk. Alî Hilâlî. 40 Cilt. Kuveyt: y.y. 1421/2001.
• Zekeriyyâ, Ebû Bekr Muhammed. eş-Şirk fi’l-ḳadîm ve’l-ḥadîs. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2000.