OPPORTUNITY OF FREEDOM OF THOUGHT IN HADITH SCHOLARS IN HEGIRA VI CENTURY-EXAMPLE OF OPPRESSIONS SUFFERED BY ABD AL-GHANI AL-MAQDISI (D.600/1203)

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 1034 - 1061, 15.09.2022

Rıdvan Kalaç

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1126356

Öz

Abd al-Ghani al-Maqdisi, one of the most prominent Hanbali hadith scholars of Hegira VI century, was exposed to several oppressions due to various reasons. The main reason why he experienced such oppressions was intolerance to the thoughts he adopted. With his strict character, Abd al-Ghani al Maqdisi severely reacted to unbelievers, and did not step back at defending his salafî belief in any case that he adopted despite very harsh reactions. The first oppression that he lived was with Ash’arites in Isfahan when he established a rihle (a travel in search of hadith) to obtain a hadith. Another oppression, which put Abd al-Ghani al-Maqdisi into trouble, stemmed from polemics he lived with Hanafis in Mosul. The fact that Abd al-Ghani lectured from the work called ad-Dafau’l-Kabîr by Uqaylî, in which Uqaylî described Abu Hanifa with rather humiliating words, provoked Abu Hanifa’s supporters; and he was demanded to be executed. Of his last oppressions, the first one happened in Damascus, and the second one happened in Egypt, which was caused by the Ash’arites owing to his approaches related with the faith. Abd al-Ghani, who experienced arguments about beliefs with Ash’arites and was accused of being impiety due to his views, was free from this oppressive life only after he deceased. In this study, the reasons why Abd al-Ghani al-Maqdisi was exposed to such oppressions were emphasised and the projections of his thoughts he adopted during this troublesome period were put forward.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Abd al-Ghani al-Maqdisi, Oppression, Trouble, Ash’arites, Hanafis, Hadith, Abd al-Ghani al-Maqdisi, Oppression, Trouble, Ash’arites, Hanafis

Hicrî VI. Asırda Hadisçilerde Fikir Özgürlüğü İmkânı -Abdulğanî El-Makdisî’nin (öl.600/1203) Uğradığı Mihneler Örneği-

Öz

Hicri VI. asrın önemli Hanbelî mezhebi hadis âlimlerinden birisi olan Abdulğanî el-Makdisî, çeşitli sebeplerden dolayı muhtelif mihnelere maruz kalmıştır. Onun yaşadığı bu mihnelerin temel sebebi, benimsediği fikirlerine karşı tahammülsüzlüktür. Sert bir mizaca sahip olan Abduğanî el-Makdisî, münker karşısında büyük bir tepki göstermiş ve benimsediği selef itikadını çok sert tepkilere rağmen her ortamda savunmaktan geri durmamıştır. Yaşadığı mihnelerin ilki hadis elde etmek amacıyla rıhle gerçekleştirdiği Isfahan’da Eş‘arilerle olmuştur. Abdulğanî’nin başını belaya sokan ikinci mihnesi, Musul’da Hanefilerle yaşadığı polemiklerden kaynaklanmıştır. Abdulğanî’nin burada Ukaylî’nin Ebu Hanife’yi ağza alınmayacak sözlerle takdim eden ed-Duafaü’l-Kebîr adlı eserinden dersler yapması Ebû Hanife taraftarlarını harekete geçirmiş ve kurulacak mahkemede idam edilmesi talep edilmişti. Onun son iki mihnesinden ilki Dımaşk’ta diğeri ise Mısır’da itikadi yaklaşımlarından dolayı Eş‘arilerle olmuştur. Eş‘arilerle fikri tartışmalar yaşayan ve bu fikirlerinden dolayı küfürle itham edilen Abdulğanî, vefat ettikten sonra bu çileli yaşantısından kurtulmuştur. Bu çalışmada Abdulğanî el-Makdisî’nin uğradığı mihnelerin sebepleri üzerinde durulmuş ve yaşadığı bu sıkıntılı süreçte benimsediği fikirlerinin eserlerindeki izdüşümleri ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Abdulğanî el-Makdisî, Hanefiler., Mihne, Sıkıntı, Eşâriler

Kaynakça

• Abdulğanî el-Makdisî. el-İktisad fi’l-İ‘tikâd. thk. Ahmed b. Atiyye. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1993.
• Abdulğanî el-Makdisî, Ebu Muhammed Abdulğanî b. Abdülvahîd. el-Kemâl fi Esmâi’r-Ricâl. thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim Alû Nu‘man. Kuveyt, 2016.
• Âşıkkutlu, Emin. “Cerh ve Ta‘dîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Çelebi, İlyas. “Mutezile”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 31. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Ebû Şâme el-Makdisî, Abdurrahmân b. İsmâʻîl. Terâcimu Ricali’l-Karneyn es-Sâdis ve’s-Sabi‘. thk. İbrahim Şemseddîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Ebü’l-Arab, Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’l-Mihen. thk. Yahyâ Vüheyb el-Cebbûrî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2006.
• Hâfız, Muhammed Mutî‘. el-Medresetü’l-Ömeriyye bi-Dımaşk. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 2000.
• Halit b. Merğûb, Muhammed Emin. el-Hâfız Abdulğanî el-Makdisî Muhaddisen. Mekke: el-Mektebetü’l-İmdadiyye, 2004.
• İbn Abdülhâdî, Şemsuddin Ebu Abdullah Muhammed b. Abdülhâdî. Tabakâtü Ulemâi’l-Hadîs. thk. Ekrem el-Bûşî vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• İbn Fazlillâh el-Ömerî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ. Mesâlikü’l-Ebsâr fî Memâliki’l-Emsâr. thk. Kâmil Süleymân el-Cebbûrî, Mehdî en-Necm. 27 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru Hicr, 1999.
• İbn Müflih, Burhâneddin İbrâhim b. Muhammed. el-Maksadü’l-Erşed fi Zikri Ashabi’l-İmam Ahmed. thk. Abdurrahman b. Süleyman el-Üseymin. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1990.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ahmed. ez-Zeyl ‘alâ Tabakâti’l-Hanâbile. thk. Abdurrahmân b. Süleymân el-Useymîn. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 2005.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Yûsuf. en-Nücûmü’z-Zâhire fî Mülûki Mısr ve’l-Kâhire. thk. Muhammed Hüseyin Şemsuddîn. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbn Tolun, Muhammed b. Ali. el-Kalâidu’l-Cevheriyye fî Târihi’s-Salihiyye. thk. Muhammed Ahmed Dehman. Dımaşk, 1980.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed. Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb. thk. Abdülkâdir el-Arnaût, Mahmûd el-Arnaût. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh el-. Maʿrifetü’s-sikât. thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. 2 Cilt. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1985.
• İzzüddîn İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. Üsdü’l-Ğâbe fî Maʿrifeti’s-Sahâbe. thk. Ali Muhammed Muʿavvaz, Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Kalaç, Rıdvan. Kudâme Ailesi ve Hadis. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Kandemir, M. Yaşar. “Cemmâîlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
• Kandemir, M. Yaşar. “el-Kemâl”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 25. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002. Keskin, Yusuf Ziya. Ebu Nu’aym el-İsfahanî. İstanbul: Beyan Yayınları, 2003.
• Koca, Ferhat. İslam Düşüncesinde Selefilik –Genel Karakteristiği ve Günümüzdeki Motivasyonları-. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Abdirrahmân el-. Tehzîbü’l-Kemâl. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Münzirî, Zekiyuddîn Abdülazim b. Abdilkaviy el-. et-Tekmile li Vefayati’n-Nakale. thk. Beşşar Avvad Ma‘ruf. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1984.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb en-. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasan Abdülmünʿim Şelebî. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Nuaymî, Abdulkadir b. Muhammed en-Nuaymî ed-Dımaşkî. ed-Dâris fi Tarihî’l-Medâris. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Özervarlı, M. Sait. “Selefiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 36. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “İsfahan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 22. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
• Özşenel, Mehmet. “Bir Kemalin Hikâyesi - Makdisi’nin ‘el-Kemal fi Esma’r-Rical’inin Dört Asırlık Serüveni-”. Dîvân: İlmî Araştırmalar 6/11 (2001).
• Safedî, Ebü’s-Safâ Halîl b. Aybeg es-. el-Vâfî bi’l-Vefeyât. thk. Ahmed el-Arnaût, Türkî Mustafâ. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Yûsuf b. Kızoğlu. Mirʾâtü’z-Zamân fî Târîhi’l-Aʿyân. thk. Muhammed Berekât, Kâmil Muhammed el-Harrât vd. 23 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2103.
• Söylemez, M. Mahfuz. Mihne Süreci ve İslami İlimlere Etkisi. Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-. Tabakâtü’l-Huffâz. thk. Komisyon. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Şeşen, Ramazan. Selahaddîn Eyyûbî ve Devlet. İstanbul: Çağ Yayınları, 1987.
• Türer, Osman. “Ebû Nuaym el-İsfahânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
• Ukaylî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Amr el-. ed-Duʿafâʾü’l-kebîr. thk. Abdülmuʿtî Emîn Kalʿacî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebu Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Eş‘ariyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Yıldırım, Enbiya. Buhâri’nin Ebû Hanîfe’ye ve Hanefilere Bakışı. Ensar Neşriyat, 2019.
• Yıldırım, Enbiya. Hadis Problemleri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 5. Baskı., 2013.
• Yıldırım, Enbiya. “Şiddet ve Sabır Arasında Sıkışıp Kalan Hadisçiler”. İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlâkı 3 (2019), 143-161.
• Yurdagür, Metin. “Tenzih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 40. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. İstanbul: MÜİFAV Yayınları, 2015.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed ez-. Kitâbü Tezkireti’l-Huffâz. thk. Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muʿallimî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed ez-. Mîzânü’l-Iʿtidâl fî Nakdi’r-Ricâl. thk. Muhammed Rıdvan Arkasûsî vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed ez-. Siyeru Aʿlâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût, Hüseyin el-Esed vd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed ez-. Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-Aʿlâm. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. 53 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 2000.