İslâm Hukukunda Muhâlea ve TMK Anlaşmalı Boşanma ile Mukayesesi

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 1166 - 1196, 15.09.2022

Hatice Alsaç

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1132679

Cited By: 2

Öz

Muhâlea, kadının kabulüne bağlı olmak kaydıyla, kadının kocasına vereceği bir bedel karşılığında nikâh akdinin sonlanması anlamına gelmektedir. Muhâlea ile evliliğin sona erdirilmesi, evliliğin sonlandırılması için kadına verilmiş bir haktır. Meşrûiyeti doğrudan Kur’ân-ı Kerîm ve sünnet ile açık bir şekilde sabit olan ve bazı açılardan ictihâda da konu olan muhâleaya başvurmanın sebebi daha çok eşler arasındaki geçimsizlik ve uyumsuzluk olarak gösterilmektedir. Geçimsizliğin kaynağının koca olması durumunda, kocanın muhâlea için karısına baskı yapması doğrudan âyetlerle yasaklanmıştır. Kocanın karısını muhâlea yapmaya zorlaması ve evliliği sonlandırmak için karısından zorla bedel istemesinin haram olduğu ifade edilmektedir. Bu durum muhâleada tarafların özgür iradelerinin bulunmasının gerektiğini ve muhafaza edildiğini göstermektedir. İslâm hukukunda genel olarak nikâh akdinin sonlandırılması için tarafların iradeleri yeterli görülmekte ayrıca hâkimin hükmüne ihtiyaç duyulmadığı kabul edilmektedir. Bununla birlikte temelde doğrudan tarafların iradesine bağlanmış olmakla beraber muhâlea uygulamasında hâkimin devreye girmesinin, tarafların rızalarının tespit edilmesi ve durumun açıklığa kavuşması açısından önemli olduğu açıktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm hukuku, talâk, muhâlea, nüşûz, hâkim

Comparison with Mukhalaa in Islamic Law and Consensual Divorce in TMK

Öz

Mukhalaa/consensual divorce means the termination of the marriage contract in exchange for a price that the wife will give to her husband, subject to the wife’s acceptance. Ending the marriage with the mukhalaa is a right given to the woman to end a marriage she does not want to continue. The reason for resorting to mukhalaa, whose legitimacy is laid down directly with the Qur'an and sunnah and which is also the subject of ijtihad in many respects, is mostly shown as incompatibility and conflict between spouses. If the source of the conflict is the husband, it is forbidden, for the husband to pressure his wife for the mukhalaa. It is obviously stated that it is also forbidden for the husband to force his wife to do mukhalaa, and to force the wife to ask for a fee to end the marriage. This clearly shows that the free will of the parties must be presented and preserved. At this point, although it is directly linked to the will of the sides, the presence of the judge is important for clarifying the situation.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, divorce, mukhalaa /consensual divorce, incompatibility, judge

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerîm. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir.
• ‘Abdulhamîd, Muhammed Muhyiddîn. el-Ahvâlu’ş-şahsiyye fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye (mea’l-İşâra ilâ mukâbilihâ fi’ş-şerâi‘i’l-uhrâ). Mısır: el-Mektebetu’t-Ticâriyyeti’l-Kubrâ, ts.
• Atar, Fahrettin, “Muhâlea”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/399-402. Ankara: TDV Yayınları, 2005. Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Huseyn el-Bekr (öl. 458/1066). es-Sunenu’l-Kubrâ. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Bilgin, Esra Pınar Yılmaz. Türk Hukukunda Anlaşmalı Boşanma (TMK. M. 166/f.3). İstanbul: Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (öl. 1971). Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Basımevi, 1968.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail (öl. 156/870). Sahîhu’l-Buhârî. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2009.
• Buveytî, Ebû Ya‘kūb Yûsuf b. Yahyâ el-Mısrî (öl. 231/846). Muhtasaru’l-Buveytî. Beyrût: Dâru’l-Minhâc, 2015.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. ‘Alî er-Râzî (öl. 370/980) Ahkâmu’l-Kur’ân. 4 Cit. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 2007.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. ‘Alî er-Râzî (öl. 370/980). Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. 8 Cilt. Medîne: Dâru’s-Sirâc, 2010.
• Cezîrî, ‘Abdurrahmân (öl. 1941). el-Fıkh ‘ala’l-mezâhibi’l-erba‘a. 4 Cilt. Beyrût: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 2013.
• Cin, Halil. İslâm ve Osmanlı Hukukuna Evlenme. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1974.
• Cin, Halil. “İslâm Hukukunda Mehir”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 29/1 (1972). 199-254.
• Cürcânî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf (öl. 816/1413). Kitâbu’t-ta‘rîfât. Beyrût: Dâru’n-Nefâis, 2007.
• Çakırca, Seda İrem, “Mehir Sözleşmesinin Hukuki Niteliği”. Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 9/121-122 (2019). 89-116.
• Çelik, Berna Özcan. Genel Boşanma Sebebi Olarak Evlilik Birliğinin Temelinden Sarsılması. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as el-Ezdî el-Sicistânî (öl. 275/889). Sünen-i Ebî Dâvûd. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 2009. Ebu’l-Fadl, Zeyneb ‘Abdusselam. el-‘Ardu’l-Kur’ânî li kadâya’n-nikâh ve’l-furka. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Günay, Hacı Mehmet. “Nüşuz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/303-304. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Ğandûr, Ahmed, el-Ahvâlu’ş-şahsiyye fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye (mea Beyâni kânûni’l-ahvâli’ş-şahsiyye li’l-kadâ fî mehâkimi’l-Kuveyt. (y. y.): Mektebetu’l-Felâh, 2006.
• Hallâf, ‘Abdulvehhâb. el-Ahvâlu’ş-şahsiyye fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye (‘alâ mezhebi’l-İmâm Ebî Hanîfe ve mâ ‘aleyhî’l-‘ameli’l-ân bi’l-mehâkimi’ş-şerî‘ati’l-Mısriyye). (y. y.): Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2013.
• Hilâlî, Takiyyuddîn. Ahkâmu’l-hul‘ fi’l-İslâm. Beyrût: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1975.
• İbn ‘Âbidîn, Muhammed Emīn (öl. 1252/1836). Reddu’l-muhtâr ‘ale’d-Durri’l-Mmhtâr Şerhu Tenvîri’l-ebsâr. 14 Cilt. thk. ‘Âdil Aḥmed ‘Abdulmevcûd, ‘Alî Muhammed Mu‘avvid. Riyâd: Dâru ’Âlemi’l-Kutub, 2003.
• İbn Hazm. ‘Alî b. Ahmed b. Sa‘îd el-Endelûsî (öl. 456/1064). el-Muhallâ bi’l-Âsâr. 12 Cilt. thk. Suleymân ‘Abdulgaffâr el-Bendârî. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2002.
• İbnu’l-Humâm, Kemâluddîn Muhammed b. ‘Abdirrahmân (öl. 861/1457). Şerhu Fethi’l-kadîr ‘ala’l-Hidâyeti şerhi Bidâyeti’l-mübtedî. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn (öl. 620/1223). el-Muğnî. 15 Cilt. Riyâd: Dâru ‘Âlemi’l-Kutub, 1997.
• İbn Mâce. Ebû ‘Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (öl. 275/887). Sünen-i İbn Mâce. Mısır: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, ts.
• İbn Manzûr. Cemâluddin Muhammed b. Mükerrem (öl. 630/771) Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrût: (m. y.), 1955.
• İbn Munzir. Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm en-Neysâbûrî (öl. 318/930). el-İcmâ‘. thk. Ebû Hammâd Sagîr Ahmed b. Muhammed Hanîf. Acmân: Mektebetu Furkân, 1999.
• İbn Rüşd. Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed (öl. 595/1198), Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetu’l-muktasıd. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, 2004.
• İsfehânî, Râgıp (öl. ?). Mufredâtu elfâzi’l-Kur’ân. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1992.
• Liv, Cemil. İslâm Aile Hukukunda Evlilik Akdinin ve Boşanmanın Tescili. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Kâsânî, ‘Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd (öl. 587/1191). Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Kılınç, Ayşenur-Ahmet. “Mehrin Türk Pozitif Hukuku Açısından Yeniden Değerlendirilmesi Gerekliliği”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 10/1 (2019). 103-118.
• Korkmaz, Ömer, Korkmaz. “18. Yüzyıl Adana Kadı Sicillerine Göre Anlaşmalı Boşanma (Muhâle‘a)”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19/1 (2019), 662-684.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen ‘Alî b. Muhammed b. Habîb (öl. 450/1058). el-Hâvi’l-Kebîr (Şerhu Muhtasari’l-Muzenî). 19 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l‘İlmiyye, 1994.
• Mevsilî, Ebu’l-Fadl Mecdüddîn Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd (öl. 683/1284). el-İhtiyâr li ta‘lîli’l-Muhtâr. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Erkam, ts.
• Mergînânî, Ebu’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergānî (öl. 593/1197). el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Erkam, ts.
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde (öl. 1298/1881). el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb (Şerhun li Muhtasari’l-Kudûrî fi’l-fıkhi’l-Hanefî). Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2014.
• Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi. Yayına haz. Orhan Çeker. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2017.
• Öncü, Özge. “Eşlerin Anlaşmalı Boşanma Çerçevesinde Mal Rejiminin Tasfiyesine Yönelik Olarak Yaptıkları Anlaşmalar ve Bu Anlaşmaların Uygulamada Doğurduğu Sorunlar”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (Prof. Dr. Şeref Ertaş’a Armağan). 19 ( 2017), 793-835.
• Sâbûnî, ‘Abdurrahmân. Medâ hurriyyeti’z-zevceyn fi’t-talâk fi’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye (Dirâse Mukârane). (y. y.): Dâru’l-Fikr, 1968.
• San‘ânî, Ebû Bekir ‘Abdurrezzak b. Hemmâm (öl. 211/826). el-Musannef. 9 Cilt. Beyrût: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1983.
• San‘ânî, Muhammed b. İsmâ‘îl Emîr (öl. 1182/1768). Sübülü’s-selâm şerhu Bulûği’l-merâm. 8 Cilt. Riyâd: Mektebetu’l-Me‘ârif, 2006.
• Seçer, Öz. “Anlaşmalı Boşanmada Eşlerin Yaptıkları Anlaşma”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 7/2 (2016), 259-286.
• Seçer, Öz. “İsviçre ve Türk Hukuklarında Anlaşmalı Boşanma ve Fiili Ayrılık Sebebiyle Boşanma”. Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kazancı Hukuk Dergisi. 63/64. 39-69.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl (öl. 490/1096). el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Şevkânî, Muhammed b. ‘Alî b. Muhammed (öl. 1250/1834). Neylu’l-evtâr şerhu Munteka’l-ahbâr. 8 Cilt. Kâhire: Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1971.
• Şeybânî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. el-Hasen (öl. 189/805). el-Câmiu’s-Sagîr (mea şerhihi en-Nâfiu’l-Kebîr). Beyrût: ‘Âlemu’l-Kutub, 1986.
• Tahmaz, Abdulhamîd Mahmûd. el-Fıkhu’l-Hanefî fî sevbihi’l-cedîd. 5 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2018.
• Tarîfî, ‘Abdulazîz. et-Tefsîr ve’l-beyân li ahkâmi’l-Kur’ân. 5 Cilt. Riyâd: Mektebetu Dâri’l-Minhâc, 2018.
• Tekin, Helin Neval. Türk Hukukunda Anlaşmalı Boşanma. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Turğut, Dilan Sümer. Anlaşmalı Boşanma ve Sonuçları. Ankara: Çankaya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Türkmen, Ahmet. “Yargıtay’ın Bağışlama Yaklaşımı Çerçevesinde Mehir ve Mehrin Geri Alınması”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 22/2 (2020). 541-576.
• Uygur. Muteber Gülsefa. İslâm Aile Hukukunda Hakemlik Kurumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Veldet, Hıfzı (öl. 1992). “Boşanmanın Genişledilmesi”. Hukuki Bilgiler Mecmuası (1936), 7127-7130.
• Yalın, Şeyda Şanlı. Türk Hukukunda Anlaşmalı Boşanma. İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Yargı, Mehmet Ali. “Bedel Karşılığında Boşanma ve Muhâlea Uygulamaları: Suudi Arabistan’da Bir İnceleme”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 42/1 (2012). 141-172.
• Yazır, Elmalılı Hamdi (öl. 1942). Hak Dini Kur’ân Dili. 8 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Ebi’z-Ziyâ, 1935.
• Yılmaz, İbrahim. Yetki ve Sistem Açısından İslâm Hukukunda Boşanma. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Yüksek, Ali. “İslâm Aile Hukukunda Boşama Yetkisi ve Kadının Boşanması”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7/32 (2014). 340-354.
• Zerkeşî, Ebû ‘Abdillah Muhammed b. ‘Abdillah b. Muhammed (öl. 772/1370). Şerhu’z-Zerkeşî ‘alâ Muhtasarı Hırakî (fi’l-Fıkh ‘alâ Mezhebi’l-İmâm Ahbed b. Hanbel). 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2002.