Kelâm ve Felsefe Açısından Şüphe

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 962 - 986, 15.09.2022

Yunus Eraslan

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1133153

Öz

Şüphe kavramı tarihi süreçte epistemolojik anlamda dinlerin ve felsefenin ortak meselesi olagelmiştir. Felsefe tarihinde derinlemesine ve çeşitlilik içinde kullanılan bu kavram, İslam düşüncesinde daha işlevsel bir şekilde araştırma ve sorgulama amaçlı kullanılmıştır. Bu bağlamda felsefe açısından septik, metodik ve fideistik olmak üzere üç şüphe türünden bahsedilebilir. İslam düşüncesinde bu şüphe türlerinden ilki olan septik şüphe inkârcılıkla eşdeğer kabul edilirken, şüpheci fideizm de akla ve araştırmaya önem ve değer veren dinî metinler bağlamında kabul görmemiştir. Metodik şüphe ise araştırma, sorgulama anlamında gerçek ve kesin bilgiye ulaşmak için hem dinî metinlerde hem de İslam düşüncesinde teşvik edilmiştir. Bu çalışmada Antik çağdan başlayarak felsefi şüphe ve şüphe türleri incelenecek, daha sonra bu şüphe türleri dini metinler ve kelâm düşüncesi bakımından karşılaştırılarak İslam düşüncesine göre önem ve değeri ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Felsefe, Şüphe, Fideizm, Septizm.

Teşekkür

SAYIN HOCAM "KELAM VE FELSEFE AÇISINDAN ŞÜPHE" ADLI MAKALEMİN DERGİNİZDE YAYINLANMASI BENİ ONURLANDIRACAKTIR. BAŞVURUYLA İLGİLİ ŞEKİL VE İÇERİK BAKIMINDAN TÜM GEREKLİLİKLERİ YERİNE GETİRDİĞİMİ DÜŞÜNÜYORUM. BUNA RAĞMEN HERHANGİ BİR EKSİK HUSUS TESPİT EDİLİRSE GEREKENİ İVEDİLİKLE YAPACAĞIMDAN EMİN OLABİLİRSİNİZ. TEŞEKKÜR EDİYOR KOLAYLIKLAR DİLİYORUM.

Doubt in terms of Kalam and Philosophy

Öz

The concept of doubt has been the common issue of religions and philosophy in the epistemological sense in the historical process. This concept, which is used in depth and diversity in the history of philosophy, has been used more functionally for research and questioning purposes in Islamic thought. In this context, three types of doubt can be mentioned in terms of philosophy: septic, methodical and fideistic. While skepticism, which is the first of these doubt types in Islamic thought, has been criticized as being equivalent to denialism, skeptical fideism has not been accepted in the context of religious texts that give importance and value to reason and research. Methodical doubt has been encouraged both in religious texts and Islamic thought in order to reach true and precise knowledge in terms of research and questioning. For this reason, in this study, starting from the Ancient Age, the types of doubt and doubt will be examined in terms of philosophy, then these types of doubt will be compared in terms of religious texts and theological thought, and their importance and value in terms of Islamic thought will be revealed.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Philosophy, Doubt, Fideism, Septism.

Kaynakça

• Atay, Hüseyin. “Müslümanlarda Şüphecilik”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (1986), 1-22.
• Bağdâdî, Abdülkâhir. Usûlu’d-dîn .İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2002.
• Cafer b. Mansûru’l-Yemen. Serâir ve esrâru’n-nutekâ. thk. Mustafa Galib. Beyrut: Dâru’l-Endülüs, ts.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr. Kitâbü’l-Ḥayevân. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbilî el-Halebî, 1965.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999.
• Descartes, René. Metafizik Düşünceler,.çev. Mehmet Karasan. Ankara: Maarif Matbaası, 1942.
• Descartes, René. Aklın Yönetimi İçin Kurallar. çev. Engin Sunar. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Descartes, René. “Meditations on First Philosophy”. The Phılosophıcal Works of Descartes. çev. Elızabeth S. Haldane vd.. Cambrıdge: Cambrıdge Unıversıty Press, 1973.
• Descartes, René. Metot Üzerine Konuşma. çev. K. Sahir Sel. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1984.
• Ebû Azbe Hasen b. Abdilmuhsin. er-Ravżatü’l-behiyye fîmâ beyne’l-Eşâʿire ve’l-Mâtürîdiyye. Haydarâbâd: Matbaatü Meclis-i Dâireti’l-maârif, 1322.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. “el-Âlim ve’l-müteallim”. İmam-ı A’zam’ın Beş Eseri. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1992.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. “Fıkhu’l-Ebsat”. İmam-ı A’zam’ın Beş Eseri. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1992.
• Empiricus, Sextus. “Phyrrhonculuğun Ana Hatları”. Kuşkuculuk. çev. Mustafa Kaya Sütçüoğlu. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2017.
• Ess, Josef Van. “İslâm Dinî Düşüncesinde Septisizm”. çev. Murat Memiş. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (2005), 167-183.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. Fedâihu’l-bâtıniyye. thk. Ahmed Bedevî. Küveyt: Müessesetü Dâru’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1964.
• Goldzıher, Ignaz. Introduction to Islamic Theology and Law, çev. Andras and Ruth Hamorı. New Jersey: Princeton University Press, 1981.
• Hançerlioğlu, Orhan .Felsefe Ansiklopedisi. 7 Cilt. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
• İbn Abdürabbih. el-ʿİḳdü’l-ferîd. nşr. Ahmed Emîn vd. Kahire: Matbaatü Lecnetü’t-Te’lîf, 1940.
• İbn Asâkir. Tebyînü keẕibi’l-müfterî fîmâ nüsibe ile’l-İmâm Ebi’l-Ḥasan el-Eşʿarî. thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye, 2010.
• İbn. Düreyd, Ebû Bekr Muhammed. Cemheretü’l-luġa. thk. Remzi Münir Ba‘lebekki. Beyrut: Dâru’l-İlm lil-Melâyîn, 1987.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Muʿcemü Mekāyîsi’l-luġa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Fûrek. Mücerredü Maḳālâti’ş-Şeyḫ Ebi’l-Ḥasan el-Eşʿarî. thk. Daniel Gimaret. Beyrut: Dâru’l-Maşrık, 1987.
• İbn Hazm. el-Fasl Fi’l-Milel ve’l-Ehvâ’ ve’n-Nihal. nşr. Halil İbrahim Bulut. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• İbn Kudâme Muvaffakuddin. Ẕemmü’l-müvesvisîn thk. Ebü’l-Eşbâl ez-Züheyrî. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîsetü li’t-Tebâati ve’n-Neşr, 1407.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâder, 2010.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Derʾü teʾârużi’l-ʿaḳl ve’n-naḳl. thk. M. Reşâd Sâlim. Riyad: Câmiatü İmâm Muhammed b. Suûd, 1991.
• İbnü'l-Velid, Ali b. Muhammed. Tâcu'l-Akâid ve Ma'dinü'l-Fevaid. nşr. Arif Tamir. Beyrut: Müessesetü İzzü’d-Dîn, 1982.
• İbnü'l-Velid, Ali b. Muhammed. Dâmiğu’l-Bâtıl ve Hatfu’l-Munâdil. thk. Mustafa Galib. Beyrut: Müessesetü İzziddîn, 1982.
• İsfahânî, Râgıb. Müfredâtü elfâzi’l-Ķur’ân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 2009.
• Kādî Nu‘mân b. Muhammed. İḫtilâfü uṣûli’l-meẕâhib. thk. Mustafa Galib. Beyrut: Dâru12l-Endülüs, 1983.
• Kādî Abdulcebbâr. el-Muġnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-ʿadl. nşr. İbrahim Medkur. 20 Cilt. Kahire: Müessesetü’l-Mısriyye, 1965.
• Kierkegaard, Søren. Fear and Tremblıng Repetıtıon. ed. and tr. Howard V. Hong and Edna H. Hong. Princeton: Princeton University Press, 1983.
• Kremer, Alfred Von. Cülturgeschıchte Des Orıents Unter Den Chalıfen. Vienna: Wılhelm Braumüller, 1877.
• Makdisî, Muhammed b. Ahmed. Ahsenu’t-tekâsim fî ma’rifeti’l-ekâlim. Kahire: Mektebetü Medbûlî, 1991.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur. Kitâbu’t-Tevhîd. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İsam Yayınları, 2015.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. nşr. Bekir Topaloğlu. 17 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005-2007.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Kahire: Dâru’t-Tâsîl, 2014.
• Neto, Jose R. Maia. The Chrıstıanızatıon of Pironizm. Netherlands: Sprınger-Scıence+Busıness Medıa, B.V., 1995.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. el-Minhâc fî şerḥi Ṣaḥîḥi Müslim b. el-Ḥaccâc. b.y.: Mektebetü Kurtuba, 1994.
• Nîsâbûrî, Saîd b. Muhammed. el-Mesâil fî’l-Hilâf beyne’l-Basriyyîn ve’l-Bağdâdiyyîn. thk. Ma‘n Ziyad-Rıdvân es-Seyyid. Beyrut: Ma‘hedü’l-İnmâi’l-Arabî, 1979.
• Penelhum, Terence. God and Skeptıcısm a Study in Skepticism and Fideism. Dordrech: D. Reidel Publishing Company, 1983.
• Pezdevî, Ebu’l-Yüsr Muhammed. Usûlu’d-dîn. thk. Hans Peter Linss. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyyetü li’t-Türâs, 2003.
• Popkin, Richard H. The History of Scepticism From Savonarola to Bayle. Oxford: Oxford University Press, 2003.
• Sübkî, Tâcüddîn. Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî -Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. Kâhire: Dâru İhyâu Kütübi’l-Arabî, 1964.
• Şîrâzî, Müeyyed Fiddîn. Dîvânü’l-müeyyed fi’d-dîn dâi’d-duât. thk. Muhammed Kâmil Hüseyin. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısra, 1949.
• Topaloğlu, Bekir. İslâm Kelâmcılarına ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı (İsbât-i Vâcib). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Tekâfü’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/335. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. nşr. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc. Küveyt: Matbaatü Hükümetü’l-Küveyt, 1965.
• Zine, Hüsnü. el-Akl inde’l-Mu‘tezile. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1978.