Alimony Provisions of the Mefkûd Person in Islamic Law (Ottoman Application)

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 1116 - 1142, 15.09.2022

Mehmet Koç

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1133287

Öz

In Islamic law, a person who is lost and whose whereabouts is unknown and who has no information about whether he is dead or alive is called mefkûd. There is a disagreement among the sects as to which kind of property the alimony should be paid to the wife, parents and children of the mefkûd. According to Hanafis, their alimony is covered from their other goods, other than movable or immovable goods, which are within the scope of uruz (commercial goods), which do not risk damage or destruction. According to other sects, their alimony is paid from all kinds of property of the mefkûd. On the subject of the alimony of their relatives, the other three sects, except Hanbalis, share the same view and are of the opinion that their alimony cannot be obtained from the property of the mefkûd. This study, has been handled based on on the Ottoman Period fatwas and court decisions. It is accepted that Islamic Law was applied in the Ottoman Period and in this context, the Hanafi sect was adopted as the official sect. As a result of the study, it will be possible to determine whether Islamic law (Hanafi views) was applied in the Ottoman Period, especially in terms of alimony obligations.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Ottoman Law, Mefkûd, Alimony, Court.

İslâm Hukukunda Mefkûd Kişinin Nafaka Hükümleri (1550-1910 Tarihleri Arası Osmanlı Uygulaması)

Öz

İslâm hukukunda, kaybolup nerede olduğu bilinmeyen ve ölü mü diri mi olduğuna dair hakkında bilgi bulunmayan kişiye mefkûd denilir. Mefkûdun eşi, anne-baba ve çocuklarına ödemesi gereken nafakanın onun hangi tür mallarından karşılanacağı noktasında mezhepler arasında ihtilaf bulunmaktadır. Hanefîlere göre onların nafakası zarara uğrama veya yıkılma tehlikesi olmayan urûz (ticaret malı) kapsamına giren menkul veya gayrimenkul malları dışındaki diğer mallarından karşılanır. Diğer mezheplere göre ise onların nafakası mefkûdun her türlü malından karşılanır. Civar hısımları nafakası konusunda ise Hanbelîler dışındaki diğer üç mezhep mefkûdu n mallarından onların nafakasının sağlanamayacağı görüşündedirler. Bu çalışma Osmanlı Dönemi fetvalarından ve mahkeme kararlarından hareketle ele alınmıştır. Osmanlı Dönemi’nde İslam hukukunun tatbik edildiği ve bu bağlamda Hanefî mezhebinin resmi mezhep olarak benimsendiği kabul edilmektedir. Çalışmanın sonucunda mefkûdun nafaka yükümlülüğü özelinde Osmanlı Dönemi’nde İslam hukukunun (Hanefî görüşleri) tatbik edilip edilmediğini tespit etmek mümkün olabilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Osmanlı Hukuku, Mefkûd, Nafaka, Mahkeme.

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmed. Mukayeseli İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyatı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1986.
• Aydın, Mehmet Âkif. "İstidâne", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/322. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001.
• Aykanat, Mehmet-Uslu, Abdussamet. “Osmanlı Hukukunda İstidane İzni ve Günümüz Hukukuna Yansımaları”. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 13/1 (2018), 411-444.
• Aynî, Ahmed b. Musa. el-Binâye fî şerhi'l-Hidâye. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1410/1990.
• Bâb Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (H.1077/ M. 1666-1667). haz. Rıfat Günalan. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• Bardakoğlu, Ali. “Vesâyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/66-70. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kâmusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1976.
• Bostancıoğlu, Sevcan. 9 Numaralı Antakya Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (1188-1191/1774-1777). Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Buhûtî, Yunus b. İdris. Keşşâfü’l-kınâ’ an metni’l-İknâ‘. thk. Muhammed Emîn ed-Dinnâvî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1418/1997.
• Buhûtî, Yunus b. İdris. Şerhu Münteha’l-İrâdât. thk. Abdulmuhsin et-Türkî. 7 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risale, 1420/2000.
• Cündî, İshâk b. Mûsâ. Muhtasar-ı Halil. Lübnan: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1415/1995.
• Çalış, Halit. İslâm Hukukunda Ehliyet Teorisi. Konya: y.y., 2004.
• Çavuşzâde, Mehmet Aziz. Dürrü’s-Sukûk. İstanbul: y.y., 1277/1861.
• Çeker, Orhan. Nafaka Kanunu. İstanbul: Ebru Yayınları, 1985.
• Debûsî, Ömer b. Îsa. Takvîmü’l-edille. thk. Halil Muhyiddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1421/2001.
• Dirik, Mehmet. “İslam Aile Hukukunda Kocanın Nafaka Mükellefiyetini Düşüren Haller”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 25 (2015), 135-159.
• Dirik, Mehmet–Hira, Ayhan. “İslam Hukukunda Gaibin Yargılanması”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 38 (2021), 71-101.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Fıkıh Usulü Yazımında ve Öğretiminde Yanlış Bir Ezber ve Düşündürdükleri: Mefkûd Örneği”. İslâm Araştırmaları Dergisi 47 (2022), 1-65.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Erdoğan, Serkan. 13 Numaralı Nevşehir Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Eyüb Mahkemesi 61 Numaralı Sicil (1065-1066/1655). haz. Baki Çakır. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• Eyüb Mahkemesi 90 Numaralı Sicil (H.1090-1091/M.1679-1680), haz. Fuat Recep-Hüseyin Kılıç-Rasim Erol-Sabri Atay-Salih Kahriman-Yılmaz Karaca. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• Ezherî, Salih Abdussemi‘. Cevâhirü’l-İklîl alâ Muhtasari’l-İmami Halil. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’s-Sekâfiyye, t.s.
• Galata Mahkemesi 5 Numaralı Sicil (H.983-984/M.1575-1576). haz. Mehmet Akman. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• Gözübenli, Beşir. “Mefkûd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/353-356. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003.
• Habergetiren, Ömer Faruk. “Mecelle Şârihi Ali Haydar Efendi ve Mefkûd Risâlesi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 22 (2013), 493-516.
• Hacak, Hasan. “Urûz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/181-183. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2012.
• Hallâf, Abdulvehhâb. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye. Kuveyt: Dâru’l-kalem, 1410/1990.
• Halebî, Muhammed b. İbrahim. Mülteka’l-Ebhur. thk. Vehbî Süleyman el-Ulbânî. 2 Cilt. b.y.: y.y., 1406/1986.
• Hudârî, Muhammed b. Afîfî. Usûli’l-fıkh. İskenderiye: el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, 1422/2002.
• Hukûk-ı Âile Kararnâmesi. haz. Orhan Çeker. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2016.
• İbn Âbidîn, Abdilazîz el-Hüseynî. Reddü’l-muhtâr ale’d-dürri’l-muhtâr. thk. Ali Muhammed Muavved. 13 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Câmiu’l-fıkh. thk. Yüsri Seyyid Muhammed. 7 Cilt. b.y.: Dâru’l-Vefâ, 1420/2000.
• İbn Kudâme, Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 15 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1417/1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrahim. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 8 Cilt. b.y.: Matba‘atü’l-İlmiyye, 1417/1997.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, t.s.
• İbn Rüşd, Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. thk. Ali Muhammed Muavved. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1427/2007.
• “Îsâ’”, el-Mevsuatu’l-fıkhiyye. 7/205-219. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1407/1986.
• İstanbul Mahkemesi 18 Numaralı Sicil (H.1086-1087/M.1675-1676). haz. Salih Kahriman-Fuat Recep-Sabri Atay-Hüseyin Kılıç-Yılmaz Karaca-Rasim Erol. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• "İstidâne", el-Mevsû'atü'l-Fıkhıyye. 3/262-269. Kuveyt: Vizâretü'l-Evkaf ve'ş-Şuûni'l-İslâmiyye, 1404/1983.
• Kâsânî, Ebû Bekir b. Mesûd. Bedâi‘u’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2. Basım 1407/1986.
• Kaya, Süleyman, “Sak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/586-587. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2008.
• Koşum, Adnan. "Osmanlı Örfi Hukukunun İslâm Hukukundaki Temelleri". SÜİFD I2/17 (2006), 146-160.
• Köse, Saffet. İslâm Hukukuna Giriş. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2013.
• Kudûrî, Ahmed b. Cafer. el-Muhtasar. thk. Kamil Muhammed Uveyda. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1417/1997.
• "Mefgûd", el-Mevsuatu’l-fıkhiyye. 38/267-280. Kuveyt: Vizâretü'l-Evkaf ve'ş-Şuûni'l-İslâmiyye, 1419/1998.
• Merdâvî, Süleymân b. Ahmed. el-İnsâf fî m arifeti’r-râcih mine’l-hilâf alâ mezhebi’l-İmâmi’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 32 Cilt. b.y.: Matba‘atü Hecr, 1416/1996.
• Merğînânî, Burhânüddîn b. Abdilcelil. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Muhammed Adnan Derviş. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, t.s.
• Molla Hüsrev. Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Ġureri’l-ahkâm. 2 Cilt. İstanbul: Mir Muhammed Kütüphanesi, 1307/1890.
• Müzenî, İbrâhim İsmâil b. Yahya b. İsmâil, el-Hâvi’l-Kebîr. thk. Ali Muhammed Muavved. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1414/1994.
• “Nafaka”, el-Mevsuatu’l-fıkhiyye. 41/34-100. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1422/2002.
• Onur, Mehmet. İslâm Hukukunda Ehliyet Arızaları ve Sefeh. İstanbul: Kitâbî Yayınları, 2019.
• Remlî, Ahmed b. Hamza. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l -Kütübü’l-İlmiyye, 1422/2002.
• Rumeli Sadârati Mahkemesi 56 Numaralı Sicil (H. 1042-1043/ M. 1633). haz. Fuat Recep-Sabri Atay. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011. http://www.kadisicilleri.org/index.php
• Sahnûn, Abdüsselâm b. Said. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1413/1994.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, t.s.
• Simâvî, Bedreddin. Câmiü’l-Fusûleyn. Ankara: Milli Kütüphane, Rağıp Paşa, 463/593, 1a-440b.
• Şeyhülislâm Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali Efendi. Ankara: TBMM Kütüphanesi, 1927/841, 1a-283a.
• Şeyhülislâm Ebussûd Efendi. Ma‘rûzât. haz. Pehlül Düzenli. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Şeyhülislâm Feyzullah Efendi, Fetâvâ-yı Feyziye, haz. Süleyman Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
• Şeyhülislâm Minkârizâde Yahya Efendi. Fetâvâ-yı Yahya Efendi. Londra: British Museum, 135, 1a-378b.
• Şeyhülislâm Minkârizâde Yahya Efendi, Fetâvâ-yı Yahya Efendi. İstanbul: Köprülü Kütüphanesi, Ahmed Paşa, 2, 1a-128b.
• Şîrâzî, Ali b. Yusuf. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmam eş-Şafiî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1416/1995.