Moral Foundations of Participation Finance: The Case of Kınalızâde and İlm-i Tedbîr-i Menzil

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 660 - 684, 15.09.2023

Muhammet Yurtseven

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1288201

Öz

While the existence of approaches suggesting a correlation between the market conditions of capitalism and ethics remains debatable, the relationship between ethics and economics has been increasingly discussed in recent literature. Within the Islamic intellectual tradition, Islamic morality has been emphasized as dynamic, possessing the potential to surpass any situation and constantly renew itself. It is described as being free from selfish interests, transcending pragmatism, and considering the consequences beyond the immediate. This study examines whether the ethical principles of participation finance system (Islamic Ethics) are compatible with the ethical principles determined by market conditions, focusing on the work "Ahlak-ı Alai" written in Turkish by Kınalızâde Ali Efendi (1510-1572), one of the representatives of Islamic ethical philosophy in the late period. In this context, the content of this work, which serves as a source for the morality of the participation finance system, is correlated with the principles of participation finance, contributing to the discovery of the fundamental texts that determine the principles of participation finance.

Anahtar Kelimeler

Participation Finance, Islamic Morality, Kınalızade, Islamic Law, Ahlak-ı Alai

Katılım Finansın Ahlâki Temelleri: Kınalızâde ve İlm-i Tedbîri’l-Menzil Örneği

Öz

Kapitalizmin piyasa koşulları ile ahlâkın doğru orantılı olduğuna dair yaklaşımların varlığı mahfuz olmakla birlikte ahlâk ve iktisat ilişkisi son dönemlerde literatür içerisinde daha çok ele alınan bir alan olduğu görülmüştür. İslâm düşünce geleneği içerisinde İslâm ahlâkının; dinamik olduğu, insanın içinde bulunduğu her durumdan daha ideale taşıyan bir potansiyele sahip olduğu, sürekli bir yenilenme hali, çıkar duygularından uzak, pragmatizmi öteleyen ve ötesini hesap eden bir anlayışa sahip olduğu vurgulanmıştır. Bu çalışmada katılım finans sisteminin kendi ahlâki ilkeleri ile (İslâm Ahlâkı) piyasa koşullarında belirlenen ahlâki esasların uzlaşıp uzlaşmadığı İslâm ahlâk felsefesinin son dönem temsilcilerinden olan Kınalızâde Ali Efendi’nin (1510-1572) Türkçe olarak kaleme aldığı Ahlâk-ı Alâî isimli eseri bağlamında incelenmiştir. Bu bağlamda katılım finans sisteminin ahlâkiliğine dair kaynak mesabesinde olan bu eserin muhtevası ile katılım finans sisteminin esasları ilişkilendirilmiş ve katılım finansın esaslarını belirleyen temel metinlerin gün yüzüne çıkarılmasına katkı sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Katılım Finans, İslam Hukuku, Ahlak, İslam Ahlakı, Kınalızade

Kaynakça

• Agamben, Giorgio. Dispozitif Nedir? çev. Ekin Dedeoğlu. İstanbul: Monokl Yayınları, 2012.
• Alada, Dinç. “İktisat Düşüncesinde Felsefi Yaklaşımın Önemi”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 59/2(2004), 2-17.
• Ali Çelebi, Kınalızâde. Ahlâk-ı Alâî. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
• Ali Çelebi, Kınalızâde. Ahlâk-ı Alâî. çev. Murat Demirkol. Ankara: Fecr Yayınları, 2016.
• Ali Efendi, Kınalızâde. Devlet ve Aile Ahlâkı. çev. Ahmet Kahraman. Tercüman 1001 Temel Eser, ts.
• Arif, Ersoy. “İslam İktisadı ve İktisadi Yapısı: İnsan Merkezli Fıtri İktisat ve İktisadi Yapısı”. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi 1/1(2015), 37-64.
• Arslan, Hulusi. “Kınalızâde Ali Efendi’de Ahlâk-Din İlişkisi”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2(2014), 49-65.
• Asutay, Mehmet. “A Political Economy Approach to Islamic Economics: Systemic Understanding for an Alternative Economic System”. Kyoto Bulletin of Islamic Area Studies 1/2(2007), 3-18.
• Asutay, Mehmet. “İslam Moral Ekonomisinin İdeallerine Karşın İslami Finansın Gerçekleri”. çev. Melih Turan. İslam İktisat Düşüncesi: Birikim ve Yönelim. ed. Sercan Karadoğan. İstanbul: Maruf Vakfı Yayınları, 2017.
• Aydın, Mehmet. “Ahlak”. DİA, 2/10-14. Ankara:TDV Yayınları, 1989.
• Ayteki̇n, Barış- Kalaycı, İrfan. “Kapalı Aile Ekonomisinin Dönüşümü:İktisat Sosyolojisi Açısından Bir Değerlendirme”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 4/10(2017), 90-99.
• Backhouse, Roger E.-Medema, Steven. “Economics, Definition Of”. The New Palgrave Dictionary of Economics. ed. Palgrave Macmillan. 1-5.London:Macmillan, 2008.
• Bulut, Mehmet. “Ahlâk ve İktisat”. Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 5/2 (2015), 105-123.
• Cambridge Dictionary. Erişim 19 Haziran 2023. https://dictionary.cambridge.org/dictionary/french-english/dispositif
• Chapra, Ömer. “İslam Ekonomis Nedir ve Nasıl Gelişmiştir?” çev. Ragıp Abdullahoğlu. İslam İktisat Düşüncesi :Birikim ve Yönelim. Ed. Sercan Karadoğan.97-132.İstanbul: Maruf Vakfı Yayınları, 2017.
• Cihan, Mustafa. “Spinoza’nın İnsana Bakışı”. Atatürk Üniversitesi SBE Dergisi 4/2(2010), 177-191.
• Çağrıcı, Mustafa. “Tedbîrü’l-Menzil”. DİA.40/260-261.Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Çağrıcı, Mustafa. “Yardımlaşma”. DİA.43/332-334.İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Çelik, Sabahattin. Hazsal ve Faydacı Tüketim. İstanbul: Derin Yayınları, 2009.
• Deccânî, Ahmed Sıdkî ed-. “Âfâkü’t-Teâvün Beyne’l-Âlemi’l-İslâmî ve’l-Müctemeâti’l-Uhrâ ve’stişrâfihâ bi’l-Hivâr”. el-İslâm el-Yevm 12(1994), 31-42.
• Demir, Osman. “Tesânüd”. DİA.40/526-527.İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Demir, Ömer. İktisat ve Ahlak. Ankara: Liberte Yayınları, 2013.
• Demirci, Fatih. “Devlet Adamlarına İki Nasihat Örneği: Kınalızâde Ali Efendi ve Machiavelli”. Uluslararası Kınalızâde Ailesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Ayşe Sıdıka Oktay. 535-547.Isparta: SDÜ Yayınları, 2014.
• Demirezen, İsmail. “Tüketim Toplumlarında Ahlâk Tasavvuru ve İslâm”. İnsan, Ahlâk ve İktisat. ed. M.Kazım Arıcan vd. 213-223.Ankara: TYB Yayınları, 2018.
• Demirkol, Murat. “Ahlâk-ı Alâî’nin Ahlâk Felsefesi Literatürü İçindeki Yeri ve Özgünlüğü”. Eskiyeni 33(2016), 51-78.
• Durak, Nejdet. “Kınalızâde’de Bir Erdem Olarak Tevazu”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/35(2015), 105-123.
• Erdem, Ekrem. “Helal Kazanç, İnsan Onuru ve Erdemli Toplum İnşası: İlgili Hadisler Üzerinden İktisadi Bir Değerlendirme”. Helal ve Etik Araştırmalar Dergisi 4/1 (2022), 1-17.
• Ertugay, Emrah vd. “Faizsiz Finans Kuruluşların Denetimi”. 3. Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi 54/3 (2019), 1442-1457.
• Etymology. Online Etymology Dictionary, ts. https://www.etymonline.com/word/agriculture
• Farâbî. İhsâu’l-Ulûm. çev. Ahmet Arslan. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
• Friedman, Milton. Capitalism and Freedom. Chicago: University of Chicago Press, 2003.
• Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
• Gönen, Emine - Özgen, Özlen. Aile Ekonomisi. Ankara: AÜ Basımevi, 2001.
• Göz, Kemal. “Kınalızâde’nin Aile Ahlâkına Bakışı”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2020), 1-25.
• Güney, Necmeddin. “İslami Finansta Şer’i Yönetim Uygulamaları ve Konuyla İlgili Tartışmalara Genel Bir Bakış”. Türkiye İslam İktisadı Dergisi 2/2 (2015), 45-69.
• Hazıroğlu, Temel. “İnsan, Ahlak, İktisat ve Katılım Ekonomisi”. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi 1/1 (2015), 145-157.
• Kalkavan, Hakan. Ahlak ve İktisat İlişkisi Temelinde İslam Ahlak Değerlerinin İktisadi Davranışa Olan Etkileri. Ankara: Gazi Kitabevi, 2020.
• Kalkavan, Hakan. “‘Oikonomia’dan ‘İlm-i Tedbîr-i Menzil’e Sabri Orman’da Klasik Dönem İktisat Düşüncesi ve İktisat Disipliniyle İlişkisi”. Sabri Orman’ı Anlamak, ed. Ahmet Faruk Aysan-Mehmet Babacan.75-82. İstanbul: İTO, 2021.
• Karagül, Mehmet. “İktisat Ahlak Kapitalizm”.Ahi Evran Üniversitesi İİBF Dergisi 6/1 (2022), 1-21.
• Koopmans, Tjalling C. Intertemporal Distribution and “Optimal” Aggregate Economic Growth. USA:Yale University, 1967.
• Korkmaz, Cemil Hakan. “Sömürgeciliğe İyimserlik Gözlüğüyle Bakmak: Adam Smith’de Ahlakın İktisadi Yönü”. İş Ahlakı Dergisi 6/2 (2013), 85-108.
• Korkut, Şenol. “Fârâbî’nin Felsefî Sisteminde İlm-i Medenî, Kelâm ve Fıkıh İlişkisi”. Eskiyeni 28(2014),97-136.
• Levent, Adem. “İktisat ve Etik: Amartya Sen Mirası”. Turkish Journal of Business Ethics 6/2 (2013), 109-123.
• Lindgren, J. Ralph. “T. D. Campbell, ‘Adam Smith’s Science of Morals’”. Journal of the History of Philosophy 10/4 (1972), 481.
• Oktay, Ayşe Sıdıka. “İdeal Cemiyet, İdeal Devlet, İdeal Hükümdar: Kınalı-zâde Ali’nin Medîne-i Fâzıla’sı”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 18 (2005), 281-294.
• Oktay, Ayşe Sıdıka. Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâk-ı Alâî. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
• Oktay, Ayşe Sıdıka. “Kınalızâde Ali Efendi’nin Hayatı ve Ahlâk-ı Alâî İsimli Eseri”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 12 (2002), 185-233.
• Orman, Sabri. İktisat, Tarih ve Toplum. Ankara: Küre Yayınları, 2001.
• Orman, Sabri. “Oikonomia’dan İlm-i Tedbir-i Menzil’e: İslam Entelektüel Geleneğinde Medeniyetler Arası Bilgi Değişimi”. Medeniyet ve Değerler. ed. Recep Şentürk. 187-206. İstanbul: ITO-UTESAV, 2013.
• Özel, Mustafa. “Modern İktisat, Din ve Ahlâk”. İnsan, Ahlâk ve İktisat. ed. M.Kazım Arıcan vd.163-172. Ankara:TYBY, 2018.
• Özsoy, İsmail. “İktisadi Adamdan Toplum Adamına”. Bilig 48(2009), 177-206.
• Rawls, John. A Theory of Justice. Mass: Belknap Press, 1999.
• Said, Edward W. Şarkiyatçılık. çev. Berna Ülner. Metis Yayınları, 2020.
• Sen, Amartya. On Ethics and Economics. Oxford:Wiley, 1991.
• Siddiqi, M. Nejatullah. “Hıstory of Islamic Economic Though”. Lectures on Islamic Economics. ed. Ahmad Ausaf-Kazim Awan. Jeddah: IRTI, 1992.
• Stiglitz, Joseph E. Küreselleşme Büyük Hayal Kırıklığı. çev. Deniz Vural-Arzu Taşçıoğlu. İstanbul: Plan B, 2003.
• Sunar, Lütfi. “‘Kapitalizmin Ahlâkı’ Modern Ekonominin Zihniyet Çerçevesi”. İnsan, Ahlâk ve İktisat. ed. M.Kazım Arıcan vd. 196-208. Ankara: TYBY, 2018.
• Şahi̇n, Eyüp. “Fârâbî’nin İlimler Tasnifinin Latin Dünyasına Geçiși ve Kabulü”. Diyanet İlmi Dergi 52/1 (2016), 151-166.
• T. Campbell, Donalt - Ross, I. S. “The Utilitarianism of Adam Smith’s Policy Advice”. Journal of the History of Ideas 42/1 (1981), 73-92.
• Tabakoğlu, Ahmet. “İktisat ve Ahlâk”. İnsan, Ahlâk ve İktisat. ed. Musa Kazım Arıcan vd. 30-122. 77. Ankara: TYBY, 2018.
• Takmer, Burak. Pseudo-Aristoteles, Oikonomika. Aristoteles Özelinde Antik Dönem’de Ekonomi Kavramı Üzerine I: Genel Değerlendirme. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2016.
• Tepe, Berne-Ardiyok, Şahin. “Devlete Yeni Rol: Regülasyon”. Amme İdaresi Dergisi37/1 (2004), 105-130.
• Ülken, Hilmi Ziya. Ahlak. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2016.
• Yang, Cao. “Egoism: Adam Smith’s Theory and Chinese Traditional Ideologies Compared”. International Journal of Social Economics 23/4/5/6(1996), 326-330.
• Zabcı, Filiz. “Thomas Hobbes: Devlet ya da ‘Ölümlü Tanrı’ya Övgü”: Sokrates’ten Jakobenlere”. Batı’da Siyasal Düşünceler. ed. M.Ali Ağaoğuları.427-456.İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.