Sabbân's Approach to Nahiv Terms

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 94 - 118, 15.03.2024

Turan Bahşi

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1398403

Öz

In this article, Sabbân's (d. 1206/1792) treatment of grammar terms in his annotation on the Elfiyye commentary of Üşmûnî (d. 918/1513) is examined. The research focused on the syntax terms found in the annotation, and grammatical rules were excluded from the scope of the study. In this study, which was based on the document analysis method, one of the qualitative research techniques, the concept of terminology was first discussed and the terms used in the science of grammar were mentioned. Then, Sabbân's approach to syntax terms was tried to be determined by scanning and classification methods. The research concluded that Sabbân exhibited a conflict-oriented and interdisciplinary approach to syntax terms. What stands out in his controversy-oriented approach is that he includes concisely the disputes about grammatical terms, and that he is not satisfied with mere transfer, but also produces his own unique preferences. In addition, it has been determined that Sabbân used his scientific acquis when explaining grammar terms and analyzed the terms in the light of data on dictionary, rhetoric and logic sciences. It is expected that the article will contribute to researchers who will work in the field of terminology in the discipline of grammar.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Nahiv, Term, Sabbân, Hashiyah.

Sabbân’ın Nahiv Terimlerine Yaklaşımı

Öz

Bu makalede Sabbân’ın (öl. 1206/1792) Üşmûnî’ye (öl. 918/1513) ait Elfiyye şerhi üzerine yazdığı hâşiyesindeki nahiv terimlerini ele alış biçimi incelenmektedir. Araştırmada haşiyede bulunan nahiv terimlerine odaklanılmış, gramere ilişkin kurallar çalışmanın kapsamı dışında tutulmuştur. Nitel araştırma tekniklerinden doküman analizi metodu esas alınarak yapılan bu çalışmada ilk olarak terim kavramı ele alınmış ve nahiv ilminde kullanılan terimlerden bahsedilmiştir. Ardından Sabbân’ın nahiv terimlerine yaklaşımı tarama ve tasnif yöntemleriyle belirlenmeye çalışılmıştır. Yapılan araştırmada Sabbân’ın nahiv terimlerine ihtilaf odaklı ve disiplinler arası bir yaklaşım sergilediği sonucuna varılmıştır. Onun ihtilaf odaklı yaklaşımında ön plana çıkan husus, gramer terimlerine dair ihtilaflara öz bir şekilde yer vermesi bununla birlikte salt nakille yetinmeyip aynı zamanda kendine özgü tercihler üretebilmesidir. Ayrıca Sabbân’ın nahiv ıstılahlarını açıklarken sahip olduğu ilmî müktesebatı da kullandığı, terimleri lügat, belâgat ve mantık ilimlerine dair veriler ışığında analiz ettiği tespit edilmiştir. Makalenin nahiv disiplininde terminoloji alanında çalışma yürütecek araştırmacılara katkı sunması ön görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Nahiv, Terim, Sabbân, Hâşiye.

Kaynakça

• Akbaş, Rıfat - Çıkar, Mehmet Şirin. “Nahivciler Arasındaki İhtilafların Gramer Kavramlarına Yansıması”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 41 (2018), 309-337.
• Bayram, Encümen - Arslan, Kıyasettin. “Mısır Merkezli Yürütülen Fasih Arapçayı Tahrif Çalışmaları”. Marife: Bilimsel Birikim (Marife: Dini Araştırmalar Dergisi) 23/1 (2023), 219-234.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınları, ts.
• Bulut, Ali. “Nahiv Terimlerinin Ortaya Çıkış Süreci”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi VIII/2 (2008), 89-104.
• Ceberti, Abdurrahman b. Hasan. ‘Acâ’ibu’l-âsâr fi’t-terâcim ve’l-ahbâr. thk. Abdurrahîm Abdurrahmân. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1997.
• Cengi̇z, Yunus. “Osmanlı Medrese Geleneğinde Bir Varlık Alanı Olarak Dil: Mollâ Câmî ve Hâşiyelerinde Grameri Aşma Çabası”. Mukaddime 6/1 (2015).
• Cürcânî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf,. Kitâbu’t-ta’rifât. Beyrut: thk. Âdil Enver Hızır, Dâru’l-Ma’rife, 2007.
• Çıkar, Mehmet Şirin. Nahivciler ile Mantıkçılar Arasındaki Tartışmalar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Çiçek, Hüseyin. Nahiv Literatüründe Yöntem ve Sabbân Hâşiyesi Örneği. Ankara: Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, 2020.
• Daşkıran, Yaşar. Arapçada Terim Ve Terim Türetme Yolları. Ankara: Ankara Ünv. SBE, 2020.
• Dayf, Şevkî. el-Medârisü’n-nahviyye. Kahire: Dâru’l-Maârif, 2008.
• Dayf, Şevki. Tarihu’l-Edebi’l-’Arabî: ’Asru’d-Düvel ve’l-İmârât: Mısr. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1990.
• Ebherî, Esîrüddîn el-Mufaddal b. Ömer es-Semerkandî. Muğni’t-tullâb (Şerhu Metni Îsâğûcî). Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2003.
• Erdoğan, Tunahan. “Hadis Usûlü Literatüründe İhtisâr Türünün Karakteristiği”. Dîvân (Dergi) 28/54 (Ocak 2023), 31-72.
• Ergin, M. Cevat. “Basra ve Kûfe Ekollerinin Kullandıkları Farklı Nahiv Terimleri”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2003), 39-66.
• Goldziher, Ignace. Klasik Arap Literatürü. çev. Rahmi Er, Azmi Yüksel. Ankara: Vadi Yayınları, 2. Basım, 2012.
• Gümüş, Sadreddin. “et-Ta‘rîfât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/29-30. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Harman, Ahmet. Muhammed Sabbân ve Belâgat’a Dair Görüşleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, SBE, 2021.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddimetü İbn Haldûn. Dımaşk: Dâru’l-Belhî, 2004.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullâh. Şerhu Katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• İyişenyürek, Orhan. “Muhammed es-Sabbân’ın Arap Diline Katkıları”. Arap Edebiyatının Gelişim Serüveni 1. 249-275, 2022.
• Kara, İsmail. İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz (Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not). İstanbul: Dergâh, 3. Basım, 2014.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemu’l-müellifîn. Müessestü’r-Risâle, ts.
• Kılıç, Hulusi. “Kûfiyyûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/345-346. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kuveysinî, Hasan. Şerhu’s-süllem. İstanbul: Şefkat Yayıncılık, ts.
• Kûzî, Avad Hamd. el-Mustalahu’n-nahvî neş’etuhu ve netavvuruhu hatte evâhiri’l-karni’s-sâlisi’l-Hicrî. Riyad: et-Tıbâ‘atu’l-‘Arabiyye es-Su‘udiyye, 1401.
• Mahmûd Muhammed, Ali Muhammed. Tetavvuru’l-’alâkati beyne’l-mantıki’l-Aristû ve’n-nahvi’l-’Arabî. y.y.: Câmi’atu Esyûd, 2010.
• Meydânî, Abdurrezzâk b. Hasen İbrâhîm el-Baytâr. Hilyetü’l-beşer fî târîhi’l-karni’s-sâlis ‘aşer. Beyrut: Dâru Sâdır, 2. Basım, 1993.
• Olçun, Muhammed Mahmut. “Cürcânlı Üç Edîbin Klasik Arap Edebiyatına Katkıları”. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (2021), 61-68.
• Onan, Bilginer. “Dil Eğitiminde Kullanılan Bilimsel Terminoloji Üzerine Bir Tasnif Çalışması”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13/34 (2016), 51-67.
• Öznurhan, Halim. “Istılah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-1/275-576. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Pilav, Salim. “Terim Sorunu ve Eğitim Öğretimde Terimlerin Yeri ve Önemi”. Kastamonu Eğitim Dergisi 16/1 (2008).
• Sabbân. Hâşiyetu’s-Sabbân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2003.
• Tüccar, Zülfikar. “Sabbân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/335-336. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Türker, Ömer. “Tarif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 40. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Yerinde, Âdem. “‘Nahiv’ Kavramının Tarihi Arka Planı ve Terimleşme Süreci”. Şarkiyat Mecmuası 29 (2016), 193-238.
• Ziyad Muhammed, Selman EbuSemmûr. el-Fikru’l-Lugavî ‘inde’s-Sabbân fi Hâşiyetihi ‘ale’l-Üşmûnî. Ürdün: Mu’tah, 2006.
• Zülfikar, Hamza. Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: TDK Yayınları, 1991.