A Deep-Rooted Past or a Perfect Beginning? A Critique of Jāhīz's Views of the History of Classical Arabic Poetry

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 1022 - 1042, 15.09.2024

İsmail Araz

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1480064

Öz

The compilation and transcription process of classical Arabic poetry has sparked several significant debates. These debates have centered around the authenticity, origins, and historical aspects of Arabic poetry. Within this context, questions such as "When did Arabic poetry first emerge? Who were the first poets? When were the first long qasidas recited?" have arisen. Scholars have offered various perspectives on these questions. For instance, Ibn Sallam al-Jumahi's (d. 231/845 [?]) explanations regarding the period in which the first long qasidas were recited and al-Jahiz's (d. 255/869) assessments of the history of Arabic poetry illustrate these differing viewpoints. These perspectives, which contribute to a better understanding of the development of Arabic poetry, have influenced researchers' approaches to classical Arabic poetry, not only in the classical period but also in contemporary times. Although it is challenging to determine the exact history of Arabic poetry, the prevailing view is that it emerged during the pre-Islamic era known as the Jahiliyyah. However, due to scholars' interpretations, researchers have reached different conclusions regarding this period. Al-Jahiz's explanations about the history of Arabic poetry have been particularly misinterpreted by some researchers, leading to attributions of views he never supported. An example is the notion that Arabic poetry began 150-200 years before Islam. In reality, while al-Jahiz mentioned numerical values in his discussion on the history of poetry, he did not refer to its origin. Instead, he highlighted its perfect form that developed over centuries. This study aims to analyze and evaluate al-Jahiz's views on the history of Arabic poetry. To ensure a correct understanding of al-Jahiz's perspective, the views of his contemporaries on the subject are first presented, followed by an analysis of al-Jahiz's own views. The study investigates texts related to the question, "Did al-Jahiz, with his findings and assessments, point to the deep-rooted past or the perfect beginning of classical Arabic poetry?" The primary aim of this study is to demonstrate that, contrary to some researchers' claims, al-Jahiz's emphasis on 150-200 years refers to the period of the poetry's maturation. To achieve this aim, the study employs the tazawwuk method, which focuses on details arising from sentence structure and word choices. Within the framework of this detailed analysis required by the method, the word choices and emphases in al-Jahiz's views are identified and subsequently synthesized with other sources. Thus, the study illustrates how literary texts prone to misinterpretation should be analyzed using the tazawwuk method. This distinctive aspect of the study is significant in providing an example for future research in the fields of poetry criticism and literature in general.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Jâhiliyyah, History of Arabic Poetry, Ode, al-Jâhiz

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

ماضٍ عريقٌ أم بدايةٌ متكاملةٌ؟ دراسة حول رأي الجاحظ في بداية تاريخ الشعر العربي

Öz

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية وبلاغتها, الجاهلية, تاريخ الشعر العربي, الجاحظ, ١٥٠-٢٠٠ سنة

Köklü Bir Geçmiş mi Yoksa Mükemmel Bir Başlangıç mı? Câhiz’in Klasik Arap Şiirinin Tarihi Hakkındaki Görüşlerinin Kritiği

Öz

Klasik Arap şiirinin derlenmesi ve yazıya geçirilmesi sürecinde bazı önemli tartışmalar meydana gelmiştir. Bu tartışmaların odak noktaları arasında Arap şiirinin otantikliği, kökeni ve tarihi meseleleri yer almıştır. Bu çerçevede “Arap şiiri ilk olarak ne zaman ortaya çıkmıştır? İlk şairler kimlerdir? İlk uzun kasideler ne zaman söylenmiştir?” soruları gündeme gelmiştir. Edebiyat bilginleri bu sorulara bağlı olarak farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. İbn Sellâm el-Cumahî’nin (öl. 231/845 [?]) uzun kasidelerin ilk olarak hangi dönemde söylendiğine dair açıklamaları ile Câhiz’in (öl. 255/869) Arap şiirinin tarihi hakkındaki tespitleri buna örnek verilebilir. Arap şiirinin gelişim serüveninin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayan bu görüşler, sadece klasik dönemle sınırlı kalmamış, çağdaş dönemde de birçok araştırmacının klasik Arap şiirine yaklaşımını etkilemiştir. Arap şiirinin tarihini tam olarak belirlemek zor olsa da hâkim görüş, Cahiliye dönemi olarak adlandırılan İslam öncesi dönemde ortaya çıktığıdır. Ancak araştırmacılar, edebiyat bilginlerinin açıklamaları sebebiyle bu dönemin tespiti noktasında farklı sonuçlara ulaşmışlardır. Özellikle erken dönem edebiyat bilginlerinden Câhiz’in Arap şiirinin tarihi hakkındaki açıklamaları bazı araştırmacılar tarafından eksik yorumlanmıştır. Bunun sonucunda Câhiz’e hiçbir şekilde desteklemediği görüşler isnat edilmiştir. Arap şiirinin başlangıç tarihinin İslam’dan en fazla 150-200 yıl öncesine dayandığı görüşü buna örnek verilebilir. Aslında Câhiz, şiirin tarihiyle ilgili açıklamasında sayısal değerlere yer vermiş olsa da şiirin başlangıcını kastetmemiştir. Bunun yerine yüzyıllara dayanan köklü geçmiş sayesinde oluşan mükemmel formuna dikkat çekmiştir. Bu çalışma, Câhiz’in Arap şiirinin tarihi hakkındaki görüşünü tahlil etmek ve değerlendirmek üzere hazırlanmıştır. Câhiz’in görüşünün doğru bir şekilde anlaşılabilmesi için ilk önce muasırlarının konuyla ilgili görüşlerine yer verilmiştir. Sonrasında Câhiz’in görüşü analiz edilmiştir. “Tespit ve değerlendirmeleriyle Câhiz, klasik Arap şiirinin köklü geçmişine mi yoksa mükemmel başlangıcına mı işaret etmiştir?” sorusu çerçevesinde çalışmaya konu olan metinler tetkik edilmiştir. Çalışmanın birincil amacı, bazı araştırmacıların iddialarının aksine, Câhiz’in 150-200 yıl vurgusuyla Arap şiirinin olgunlaşan dönemine atıf yaptığını ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda konuyla ilgili açıklamalar, cümle dizimi ve kelime tercihlerinden kaynaklanan ayrıntılar üzerinde duran tezevvuk metoduyla tahlil edilmiştir. Metodun gerektirdiği ayrıntılı çözümleme faaliyeti kapsamında Câhiz’in görüşünde geçen kelime tercihleri ve vurgular tespit edilmiş, sonrasında başka kaynaklarla sentezlenerek incelenmiştir. Böylece tezevvuk metodu sayesinde ilk başta yanlış yorumlanmaya elverişli edebî metinlerin nasıl çözümlenmesi gerektiği ortaya konulmuştur. Çalışmanın özgün olmasını sağlayan bu husus, özelde şiir eleştirisi, genelde edebiyat sahasında ilerleyen dönemlerde yapılacak çalışmalara örnek teşkil etmesi bakımından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, Cahiliye, Arap Şiiri Tarihi, Kaside, Câhiz

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Kaynakça

• Abdürrauf, Muhammed Avni. Bidâyâtü’ş-şi‘ri’l-‘Arabî beyne’l-kem ve’l-keyf. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 2. Baskı, 1426/2005.
• Ali, Cevâd. el-Mufassal fî târîhi’l-‘Arab kable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdat: Câmiaatü Bağdâd, 2. Baskı, 1413/1993.
• el-Askalânî, İbn Hacer. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Abdülmuhsin et-Türkî. 16 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1429/2008.
• el-Asmaî, Ebû Saîd Abdülmelik b. Kureyb. Fuhûletü’ş-şu‘arâ’ (ve huve suâlât Ebî Hâtim es-Sicistânî li’l-Asmaî). thk. Ahmed Halil eş-Şâl. Port Said: Merkezü’d-Dirâsât ve’l-Buhûs el-İslâmiyye, 2015.
• Ateş, Ali Osman. “Kays b. Âsım”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Bedevî, Abdurrahman. Dirâsâtü’l-müsteşrikîn havle sıhhati’ş-şi‘ri’l-Câhilî. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1979.
• el-Behbîtî, Necîb Muhammed. Târîhü’ş-şi‘ri’l-‘Arabî hattâ âhiri’l-karni’s-sâlis el-hicrî. Kahire: Matbaatü Dâri’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1950.
• Brockelmann, Carl. Târîhü’l-edebi’l-‘Arabî. çev. Abdülhalim en-Neccâr. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, 5. Baskı, ts.
• Bulut, Ali. “İslâm Öncesi Arap Edebiyatının Mevsûkiyeti Meselesi”. İslâm Öncesi Araplarda Dil ve Edebiyat, ed. Mustafa Çağrıcı. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2019.
• el-Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr. el-Hayevân. thk. Abdüsselam Hârûn. 8 Cilt. Kahire: Şeriketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduh, 2. Baskı, ts.
• el-Câhiz. el-Buhalâ’. thk. Tâhâ el-Hâcirî. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts.
• el-Câhiz. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. Abdüsselam Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 7. Baskı, 1418/1998.
• el-Cumahî, İbn Sellâm. Tabakâtü fuhûli’ş-şu‘arâ’. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. 2 Cilt. Cidde: Dâru’l-Medenî, ts.
• el-Cübûrî, Yahya. eş-Şi‘rü’l-Câhilî hasâisuh ve fünûnuh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 5. Baskı, 1407/1986.
• Çetin, Nihad M. Eski Arap Şiiri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1973.
• Dayf, Şevkî. Târîhü’l-edebi’l-‘Arabî el-asrü’l-Câhilî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, 11. Baskı, ts.
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi – I. Erzurum: Fenomen Yayınları, 3. Baskı, 2014.
• Dîvânü’l-Hansâ. thk. Enver Ebû Süveylim. Amman: Dâru Ammâr, 1988.
• el-Esed, Nâsırüddin. Masâdirü’ş-şi‘ri’l-Câhilî ve kıymetüha’t-târîhiyye. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 8. Baskı, 1996.
• el-Esed, Nâsırüddin. Neşetü’ş-şi‘ri’l-Câhilî ve tetavvuruh (dirâse fi’l-menhec). Beyrut: el-Müessesetü’l-‘Arabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, 1999.
• Farmer, H. George. Târîhü’l-mûsîkâ el-‘Arabiyye. çev. Hüseyin Nassâr. Kahire: el-Merkezü’l-Kavmî li’t-Terceme, 2010.
• Ferrûh, Ömer. Târîhü’l-edebi’l-‘Arabî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 4. Baskı, 1981.
• el-Fureycât, Âdil. eş-Şu‘arâ’ el-Câhiliyyûn el-evâil. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 2. Baskı, 2008.
• Huart, Clément. A History of Arabic Literature. New York: D. Appleton and Company, 1903.
• İbn Reşîk, Ebû Alî el-Hasen el-Kayrevânî. el-Umde fî sinâ‘ati’ş-şi‘r ve nakdih. thk. en-Nebevî Abdülvâhid Şa‘lân. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 2000.
• Karaarslan, Nasuhi Ünal. “Şair”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Lyall, Charles James. Translations of Ancient Arabian Poetry. Londra: Williams-Norgate Ltd., 1930.
• Margoliouth, David S. Arap Şiirinin Kökeni. çev. Nurettin Ceviz. Ankara: Aktif Yayınevi, 2004.
• McDonald, M.V. “Orally Transmitted Poetry in Pre-Islamic Arabia and Other Pre-Literate Societies”. Journal of Arabic Literature 9 (Ocak 1978), 14-31.
• Mendûr, Ferec es-Seyyid Râgib. “‘Umru’ş-şi‘r ‘inde’l-Câhiz: arz ve münâkaşe”. Havliyyetü Külliyeti’l-Lugati’l-‘Arabiyye bi’z-Zekâzîk, 2/28 (2008), 2285-2404.
• el-Merzübânî, Ebû Ubeydillâh. el-Müveşşah meâhizü’l-‘ulemâ’ ‘ale’ş-şu‘arâ’ fî ‘iddeti envâ’ min sınâ‘ati’ş-şi‘r. thk. Ali el-Becâvî. Kahire: Nahdatü Mısr, ts.
• el-Mikdâd, Mahmûd. “Eyyühumâ esbak ila’z-zuhûr eş-şi‘r em en-nesrü’l-fennî?”. et-Türâsü’l-‘Arabî, 10/39-40 (Nisan 1990), 164-176.
• el-Mursî, Alaaddin Ramazan. “Evveliyettü’ş-şi‘ri’l-‘Arabî mülâhazât havlet’t-târîhi’l-mubekkir li’ş-şi‘r”. Mecelletü’l-‘Ulûmi’ş-Şer‘iyye ve’l-Lugati’l-‘Arabiyye 1 (Nisan 1437/2016), 305-344.
• Nicholson, Reynold A. A Literary History of the Arabs. New York: Charles Scribner’s Sons, 1907.
• er-Râfiî, Mustafa Sâdık. Târîhu âdâbi’l-‘Arab. thk. Abdullah el-Minşâvî – Mehdî el-Bahkîrî. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Îmân, 1997.
• Safvet, Ahmed Zekî. Cemheretü hutabi’l-‘Arab. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1933.
• Sezgin, Fuat. Târîhü’t-türâsi’l-‘Arabî. çev. Mahmûd Fehmi Hicâzî. 17 Cilt. Riyad: Câmiatü el-İmâm Muhammed b. Suûd, 1411/1991.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn. el-Müzhir fî ‘ulûmi’l-luga ve envâ‘ihâ. haz. M. Ahmed Câdülmevlâ vd. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 3. Baskı, ts.
• Şâkir, Mahmûd Muhammed. Kadiyyetü’ş-şi‘ri’l-Câhilî fî kitâb İbn Sellâm. Kahire: Matbaatü’l-Medenî, 1997.
• et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhü’t-Taberî Târîhü’r-rusül ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, 2. Baskı, 1967.
• et-Tayyib, Abdullah. el-Mürşid ilâ fehmi eş‘âri’l-‘Arab ve sınâ‘atihâ. 5 Cilt. Kuveyt: Dâru’l-Âsâr el-İslâmiyye, 3. Baskı, 1409/1989.
• Tülücü, Süleyman. “Mu‘allakât ve Şairleri Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi-I”, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 23 (2005), 1-70.
• Yenice, Mehmet. “İçerik Yönüyle Mu‘allaka Şiirlerinin Değeri ve Tarafe B. el-‘Abd’in Mu‘allakası”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14/76 (2021), 825-835.
• Zeydân, Corcî. Târîhu âdâbi’l-lugati’l-‘Arabiyye. nşr. Şevkî Dayf. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hilâl, ts.