KAMU MALİYESİNDE FELAKET: DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİNDE (1950-1958) MORATORYUM

Yıl 2023, , 1958 - 1974, 20.10.2023

Öner Gümüş

https://doi.org/10.17755/esosder.1179524

Öz

4 Ağustos 1958 tarihinde Türkiye'de moratoryum ilan edildi. Bu mali olay ortaya çıkmadan önce ilk olarak liberalizasyon politikalarından vazgeçildi. Sonrasında ise Demokrat Parti müdahalecilik politikasını benimsemek zorunda kaldı. Dolayısıyla yapılan yatırımlar da özel sektörden ziyade kamu sektörü tarafından gerçekleştirildi. İthalat yapmak daha karlı bir hale gelmekle birlikte, bu durum döviz rezervlerinin tükenmesine sebep oldu. Tüm bu hususlara ek olarak enflasyon yükseldi. Bir diğer ifadeyle mal ve hizmetlerin fiyatları oldukça yüksek bir artış gösterdi. Bu olumsuzlukların ortak özelliği harcama odaklı olmalarıydı. Söz konusu durum ise bir bütçe açığı anlamına gelmektedir. Bununla birlikte bütçe açığının kapatılması için borçlanma yoluna gidildi. Ancak yapılan borçlanma etkin bir biçimde kullanılamadığı için mali iflas olgusu ortaya çıktı. Bu çalışmada da bahsi geçen hususlar incelenmiş ve gelecekte bu tip sorunlarla karşılaşmamak için bazı öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Borçlanma, Moratoryum, Demokrat Parti, Konversiyon, Konsolidasyon

THE TROUBLE IN PUBLIC FINANCE: MORATORIUM IN THE DEMOCRATIC PARTY PERIOD (1950-1958)

Öz

On August 4, 1958, a moratorium was declared in Turkey. Before this fiscal event arose, liberalization policies had been abandoned. After that, the Democrat Party had to adopt the policy of interventionism. Hence, the investments were realized by the public sector rather than the private sector. While importing became more profitable, this event caused foreign exchange reserves to run out. In addition, inflation increased. Put differently, the prices of goods and services showed quite a high increase. The common feature of these problems was that they were expense-oriented. This situation meant a budget deficit. Nevertheless, to meet the budget deficit, the method of borrowing was applied. However, because borrowing was not used efficiently, the moratorium arose. In this study, these points are explored and some suggestions are presented to avoid such problems in the future.

Anahtar Kelimeler

Borrowing, Moratorium, Democrat Party, Conversion, Consolidation

Kaynakça

• Aksoy, Ş. (1991). Kamu Maliyesi- Kamu Harcamaları, Kamu Gelirleri, Bütçe, Maliye Politikası. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Altay, A. (2015). Kamu Maliyesi- Teorisi, Gelişimi ve Kapsamı. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Arsan, H. Ü. (1961). Türkiye’de Cumhuriyet Devrinde İç Devlet Borçları. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Balıkçıoğlu, N. (2019). 1980-1989 Döneminde Kamu Maliyesinde Yapılan Devlet İç Borçlarının Yapısal Gelişimi ve Enflasyonist Etkileri. Ankara: Atlas Akademik Basım Yayın Dağıtım.
• Boratav, K. (2019). Türkiye İktisat Tarihi 1980-2015, 24. Baskı. Ankara: İmge Kitabevi.
• Bülbül, D., Ejder, H. L. ve Şahan, Ö. (2006). “Türkiye’de Kamu Borçlarının Kaynakları, Yapısı ve Niteliklerinin Değerlendirilmesi (1990-2004 Dönemi Analizi)”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ekim 2006(35), 101-123.
• Coşar, N. (2005). “Demokrat Parti Dönemi Maliye Politikası”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 60(1), 29-58.
• Çelebi, I. (2001). Ne Olacak Ne Yapmalıyız, 2. Basım. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Çelen, M. (2020). “Osmanlı Döneminden Günümüze Türkiye’de Devlet Borçlarının Tarihsel Süreci”, Devlet Borçları ve Kamu Borç Yönetimi içinde, Ed. Bernur Açıkgöz. Bursa: Dora Basım Yayın Dağıtım, ss. 3-25.
• Devrim, F. (2002). Kamu Maliyesine Giriş, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş Dördüncü Baskı. İzmir: İlkem Ofset.
• Dikmen, M. O. (1973). Maliye Dersleri-Giriş ve Genel Vergi Teorisi, Gözden Geçirilmiş Kısaltılmış Dördüncü Baskı. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Dönek, E. (1995). “Türkiye’nin Dış Borç Sorunu ve 1980 Sonrası Boyutları”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 50(1), 173-186.
• Edizdoğan, N., Çetinkaya, Ö. ve Gümüş, E. (2011). Kamu Maliyesi, 3. Baskı. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Eker, A., Meriç, M. ve Bülbül, D. (2005). Devlet Borçları (Kamu Kredisi). Ankara: Çağdaş Okul ve Bilgisayar Hiz. San. Tic. A.Ş. Matbaası.
• Engin, İ. (2014). “Devlet Borçlanması”, Maliye Ders Notları içinde. Ankara: Gazi Kitabevi, ss. 151-243.
• Erdem, M. (2009). Devlet Borçları, 3. Baskı. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Erdem, M., Şenyüz, D. ve Tatlıoğlu, İ. (2006). Kamu Maliyesi, 4. Basım. Bursa: Ekin Kitabevi.
• Erdem, M., Şenyüz, D. ve Tatlıoğlu, İ. (2012). Kamu Maliyesi, 10. Baskı. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Erginay, A. (2010). Kamu Maliyesi, 18. Baskı. Ankara: Savaş Yayınevi.
• Evsile, M. (2018). “Demokrat Parti’nin İktisadi İstiklal Mücadelesi”, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3), 61-75.
• Işık, A., Karayılmazlar, E., Organ, İ. ve Işık, H. (2005). Devlet Borçları. Bursa: Ekin Kitabevi.
• İnce, M. (2001). Devlet Borçları ve Türkiye, 6. Baskı. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Karataş, H. (2019). Hazine- Nakit, Borç ve Risk Yönetimi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Karluk, S. R. (2009). Cumhuriyet’in İlanından Günümüze Türkiye Ekonomisi’nde Yapısal Dönüşüm, 12. Baskı. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Kazgan, G. (1999). Tanzimat’tan XXI. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Manisalı, E. (1980). “İktisat Politikası: İlkeler ve Uygulamalar”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi içinde, Ed. Memduh Yaşa. İstanbul: Akbank Kültür Yayını, ss. 76-106.
• Özçelik, Ö. (2015). Türk İktisat Tarihi. Kütahya: Academia Yayınevi.
• Özdemir, B. (2017). Osmanlı Devleti Dış Borçları-Yüz Yıl Süren Cendere. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Özer, İ. (1980a). Devlet Maliyesi- Cilt I: Kamu Maliyesi ve Vergiler, Vergi Hukuku, Türk Vergi Sistemi. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Özer, İ. (1980b). Devlet Maliyesi- Cilt II: Kamu Giderleri, Türk Bütçe Sistemi, Devlet Borçları, Maliye İdaresi, Mahalli İdareler Maliyesi, Maliye Politikası. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Öztürk, N. (2013). Kamu Mali Yönetimi- Mali Kurumlar. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Sayar, N. S. (1961). Amme Maliyesi- Cilt I: Devlet Gelirleri, Vergi Prensipleri ve Sistemleri. İstanbul: Sermet Matbaası.
• Sugözü, İ. H. (2010). Devlet Borçları, IMF-Dünya Bankası ve Türkiye. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Tabakoğlu, A. (2018). Türkiye İktisat Tarihi, 15. Baskı. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Takım, A. (2012). “Demokrat Parti Döneminde Uygulanan Ekonomi Politikaları ve Sonuçları”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67(2), 157-187.
• Tonus, Ö. (2019). “Türkiye’de Ulusal Gelir, Gelir Dağılımı ve Yoksulluk”, Türkiye Ekonomisi içinde, Ed. Metin Toprak ve Nazım Çatalbaş. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 3860/Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 2667, ss. 33-69.
• Tosunoğlu, Ş. (2019). “Devlet Borç Yönetimi”, Devlet Borçları içinde, Ed. Şebnem Tosunoğlu. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 3911/Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 2706, ss. 113-129.
• Tuncer, S. (1971). Kamu Maliyesi, Gözden Geçirilmiş 2. Baskı. İstanbul: Yalkın Ofset Matbaası.
• Uluatam, Ö. (2012). Kamu Maliyesi, Yenilenmiş 12. Baskı. Ankara: İmaj Yayınevi.
• Yaşa Atılgan, A. (2016). “Borç Yönetimi”, Teoride ve Uygulamada Hazine içinde, Ed. Haluk Egeli ve Haluk Tandırcıoğlu. İzmir: KitapAna.
• Yaşa Atılgan, A. (2018). “Türkiye’de Devlet Borçlarının Gelişimi ve Değerlendirilmesi”, Devlet Borçları içinde, Ed. Kamil Tüğen, Haluk Egeli ve Haluk Tandırcıoğlu. İzmir: KitapAna Yayınevi, ss. 191-230.
• Yaşa, M. (1963). “Türkiye Dış Borçlarının Takip Ettiği Gelişme”. Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 0(9), 129-144.
• Yaşa, M. (1978). Devlet Borçları. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No: 421/Ekonomi ve Maliye Enstitüsü Yayınları No: 4.
• Yılmaz, B. E. (t.y.). Devlet Borçları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi.
• Yılmaz, B. E. (2016). Maliye- Kamu Harcamaları, Kamu Gelirleri, Kamu Borçları, Maliye Politikası, 2. Basım. İstanbul: Der Yayınları.
• Zarakolu, A. (1954). “Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(1), 590-600.