İLKÖĞRETİM DÖNEMİNDEKİ ERGENLERDE ÜST-BİLİŞ İŞLEVLERİ İLE KARAR VERME VE DENETİM ODAĞI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2015, Cilt: 14 Sayı: 55, 0 - , 06.01.2015

Temel Karslı

https://doi.org/10.17755/esosder.40353

Cited By: 5

Öz

İnsanoğlu sadece bilişsel süreçlere sahip gibi görünse de aslında bilişler hakkında bilgiye de sahiptir. Üst-biliş olarak da adlandırılan bu süreç bilgi işleme sürecinde en üstte bulunarak, bellekteki tüm işleyişten sorumlu bir sistem olarak ele alınmaktadır. Adlandırma ve tanımlama noktasındaki farklılıklara  rağmen araştırmacılar tarafından üst-biliş kavramının iki genel boyutu olduğu konusunda görüş birliğine varıldığı görülmektedir; izleme ve kontrol. Öte yandan soyut işlemler döneminin başladığı on bir yaşla birlikte ergenlerin sözel olmayan akıl yürütme, karar verme, problem çözme, soyutlama, anlama, kazanılmış bilgiyi kullanma, yeni bilgi üretme gibi bilişsel fonksiyonlarının hızında ve işlevselliğinde artış yaşanmaktadır. Ergenlik döneminde karar vermenin bilişsel gelişimin en son aşaması olan soyut işlemsel döneme denk geldiği görülmektedir. Soyut işlemler döneminin başladığı on bir yaşla birlikte ergenlerin sözel olmayan akıl yürütme, karar verme, problem çözme, soyutlama, anlama, kazanılmış bilgiyi kullanma, yeni bilgi üretme gibi bilişsel fonksiyonlarının hızında ve işlevselliğinde artış yaşanmaktadır. İstanbul Anadolu yakasında bulunan çeşitli okullarda eğitim gören toplam 150 ergenin katıldığı bu araştırmada üst-bilişsel işlevler ile karar verme ve denetim odağı arasındaki ilişki incelenmiştir.  Sonuçlar üst-bilişsel işlevsellik düzeyinin ilköğretim düzeyindeki ergenlerde karar verme ve denetim odağının önemli bir yordayıcısı olabileceğine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Üst-Biliş, üst-bilişsel işlevler, karar verme, denetim odağı

Kaynakça

• Akın, A. (2006). Başarı amaç oryantasyonları ile biliş-ötesi farkındalık ebeveyn tutumları ve akademik başarı arasındaki ilişkiler. Yüksek lisans tezi. Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Akın, A., Abacı, R. ve Çetin, B. (2007). Biliş Ötesi Farkındalık Envanteri’nin Türkçe formunun geçerlik ve güvenirlik çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 7(2),655-680.
• Alpars, G. (2007). Düşünme eğitimi programının çocukların denetim odağı algılarına etkisinin incelenmesi, Yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Balcı, G. (2007). İlköğretim beşinci sınıf öğrencilerinin sözel matematik problemlerini çözme düzeylerine göre bilişsel farkındalık becerilerinin İncelenmesi. Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Brown, A. L. (1987). Metacognition, executive control, self-regulation, and other even more mysterious mechanisms, F.E. Weinert ve R.H. Kluwe, (Ed.), Metacognition, motivation and understanding(65-87), Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Brown, J. E.,& Mann, L. (1990). There lationship between family structure and process variables and adolescent decision making. Journal of adolescence,13(1), 25-37.
• Candangil Özcan, S. (2005). Denetim odakları farklı lise öğrencilerinin bazı kişisel, sosyal ve ailesel özelliklerine göre karar vermede öz-saygı ve kaygı düzeylerinin incelenmes, yüksek lisans tezi. Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Çelen, N. H. (2007). Ergenlik ve Genç Yetişkinlik: Bir Dönüşüm Süreci. (1.Baskı).İstanbul: Papatya Yayıncılık Eğitim.
• Çakıroğlu, A. (2007). Üst-bilişsel strateji kullanımının okuduğunu anlama düzeyi düşük öğrencilerde erişi artırımına etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çoban, A. E. ve Hamamcı, Z. (2006). Kontrol odakları farklı ergenlerin karar stratejileri açısından incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi,14(2), 393 – 402.
• Çolakkadıoğlu, O. (2003). Ergenlerde Karar Verme Ölçeği’nin (Adolescent Decision Making Questionnaire) uyarlama çalışması. yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Çolakkadıoğlu, O. (2010). Çatışma kuramına dayalı olarak geliştirilen karar verme beceri eğitimi grup uygulamalarının ergenlerin karar verme stillerine etkisi. Doktora tezi. Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Dağ, İ. (1992). Kontrol odağı, öğrenilmiş güçlülük ve psikopataloji ilişkileri. Psikoloji Dergisi, 7(27), 1-9.
• Dağ, İ. (2002). Kontrol Odağı Ölçeği (KOÖ): Ölçek geliştirme, güvenirlik ve geçerlik çalışması.Türk Psikoloji Dergisi, 17 (49), 77 – 90.
• Demircioğlu, H. (2008). Matematik öğretmen adaylarının üst-bilişsel davranışlarının gelişimine yönelik tasarlanan eğitim durumlarının etkililiği. Doktora tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Doğan, E. (2009). Meslek liselerinde çalışan öğretmenlerin üst-biliş becerileri ile sosyal uyumları arasındaki ilişki (İstanbul Anadolu Yakası örneği).Yüksek lisans tezi. Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Dönmez, A. (1985). Denetim odağı (Locus of control).Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 18(1-2), 31-43.
• Eldeleklioğlu, J.(1996). Karar stratejileri ile ana baba tutumları arasındaki ilişki. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Flavell, J. H. (1976). Metacognitive aspects of problem solving. L. Resnick, (Ed.), Thenature of intelligence(231-235). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Flavell, J. H. (1979). Metacognition and cognitive monitoring: A newarea of cognitive developmental inquiry. American Psychologist, 34(10), 906–911.
• Flavell, J. H. (1987). Speculations about nature and development of metacognition. F.E. Weinert ve R.H. Kluwe, (Ed.). Metacognition, motivation and understanding(21-29), Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Garner, R. ve Alexander, P. A.(1989) Metacognition: Answered and unanswered questions. Educational Psycologist,24(2), 143-158.
• Irak, M. (2005). Hatırlama ve unutmanın farkındalığı: Sağlıklı bireylerde ve bazı beyin hasarlarında üst-biliş sürecinin işleyişi. Türk Psikoloji Yazıları, 8(Özel Ek Sayı), 1-15.
• Irak, M. (2005). Üst-biliş mi? Yönetici işlevler mi?: Bilme hissinin nöropsikolojik testlerle ölçülen dikkat süreçlerinden yordanması. Türk Psikoloji Dergisi, 20(56), 97-116.
• Kaçar, B. (2008). Lise öğrencilerinin karar stratejileri ve transaksiyonel analiz ego (ben) durumlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi, yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Karakelle, S. ve Saraç, S. (2007). Çocuklar İçin Üst bilişsel Farkındalık Ölçeği (ÜBFÖ-Ç) A ve B formları: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikoloji Yazıları, 10 (20), 87- 103.
• Karakelle, S. ve Şentürk, C. (2006). Üst-bilişsel düzeyleri yüksek ve düşük öğrencilerin ebeveyn tutumlarının incelenmesi. Psikoloji Çalışmaları, 26, 45-56.
• Lucangeli, D. ve Cornoldi, C. (1997). Mathematics and metacognition: What is the nature of relationship? Mathematical Cognition, 3(2), 121-139.
• Mann, L., Harmoni, R. ve Power, C. (1989). Adolescent decision making: The development of competence. Journal of Adolescence, 12 (3), 265 – 278.
• Öngen, D. (2003). Denetim Odağı Ölçeğinin geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 9 (35), 436-447.
• Özsoy, G. (2008). Üst-biliş. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(4), 713-740.
• Pilten, P. (2008). Üst-biliş stratejileri öğretiminin ilköğretim beşinci sınıf öğrencilerinin matematiksel muhakeme becerilerine etkisi. Doktora tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Schraw, G. ve Sperling-Dennison, R. (1994), Assessingmet a cognitive awareness. Contemporary Educational Psychology, 19(4),460-470.
• Schraw, G. (1998), Promoting general metacognitive awareness. Instructional Science, 26, 113-125.
• Solso, R. L.,Maclin, M. K. ve Maclin, O. H. (2009). Bilişsel Psikoloji. A. Ayçiçeği-Dinn (Çev). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Stenberg, R. J. (1998). Metacognition, abilities, and developing expertise: What makes an expert student. Instructional Science, 26, 127–140.
• Tosun, A. ve Irak, M. (2008). Üst-Biliş Ölçeği-30’un Türkçe uyarlaması, geçerliği, güvenirliği, kaygı ve obsesif-kompulsif belirtilerle ilişkisi. Türk Psikiyatri Dergisi, 19(1), 67-80.
• Yalçın, K. ve Karakaş S. (2008). Çocuklarda bilgi işlemedeki üst işlemlerin yaşa bağlı değişimi. Türk Psikiyatri Dergisi, 19(3), 257-265.
• Yavuz, D. (2009).Öğretmen adaylarının öz-yeterlik algıları ve üst-bilişsel farkındalıklarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi, Yüksek lisans tezi. Zonguldak Kara Elmas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak.
• Yörükoğlu, A. (2000). Gençlik Çağı: Ruh Sağlığı ve Sorunları. (11. Baskı). İstanbul: Özgür Yayınları.
• Yzerbyt, V.Y, Lories, G. ve Dardenne, B. (Eds.). (1998). Metacognition: Cognitive and socialdimension. London: Sage Publications.