LİSE ÖĞRENCİLERİNİN ÖZGÜVENLERİ, KARİYER DENETİM ODAKLARI VE KARİYER KAYGILARI ARASINDAKİ İLİŞKİ

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 81, 152 - 165, 14.01.2022

Yılmaz Çoğalan , Hikmet Yazıcı

https://doi.org/10.17755/esosder.941314

Öz

Öğrencilerin kariyer seçimini etkileyen kariyer kaygısı farklı değişkenlerle ilişkilidir. Bu araştırmanın amacı lise öğrencilerinin özgüvenleri, kariyer denetim odakları ve kariyer kaygıları arasındaki ilişkileri incelemektir. İlişkisel tarama modelinin kullanıldığı araştırmanın çalışma grubu Samsun'un Çarşamba ilçesindeki resmi liseye devam etmekte olan 764 (K=484, E=280) öğrenciden oluşmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak Kişisel Bilgi Formu, Kariyer Kaygısı Ölçeği, Kariyer Denetim Odağı Ölçeği, Öz-Güven Ölçeği kullanılmıştır. Verilerin analizinde Pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı ve çoklu doğrusal regresyon analizi tekniklerinden yararlanılmıştır. Araştırma sonuçları özgüven ve kariyer denetim odağı düzeylerinin katılımcıların kariyer kaygısı düzeylerini %37 oranında açıkladığını göstermiştir. Ayrıca özgüvenin alt boyutlarından iç özgüvenin negatif yönde, kariyer denetim odağının alt boyutlarından içsel denetim, güçlü diğerleri ve çaresizlik değişkenlerinin pozitif yönde lise öğrencilerinin kariyer kaygısı düzeylerini anlamlı düzeyde yordadıkları tespit edilmiştir. Ortaya çıkan sonuçlardan bazılarının önceki çalışmalarla benzerlik gösterdiği, bir kısmının ise farklılaştığı gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özgüven, Kariyer Denetim Odağı, Kariyer Kaygısı

THE RELATIONSHIP BETWEEN HIGH SCHOOL STUDENTS' SELF-CONFIDENCE, CAREER CONTROL FOCUSES AND CAREER ANXIETY

Öz

Career anxiety that affects students' career choice is associated with different variables. The aim of this study is to examine the relationships between high school students' self-confidence, career control locus and career anxiety. The study group of the research in which the relational survey model was used consists of 764 (F = 484, M = 280) students attending high school in Çarşamba district of Samsun. In the study, Personal Information Form, Career Anxiety Scale, Career Locus of Control Scale, Self-Confidence Scale were used as data collection tools. Pearson product moment correlation coefficient and multiple linear regression analysis techniques were used to analyze the data. Research results showed that self-confidence and career locus of control levels predict the career anxiety levels of the participants at a rate of 37%. In addition, it was determined that the sub-dimension of self-confidence, inner self-confidence predicts negatively, of the sub-dimensions of career locus of control; internality, powerful others and helplessness variables significantly predicted career anxiety levels of high school students positively. It was observed that some of the results were similar to previous studies, while some of them differed.

Kaynakça

• Akın, A. (2007). Özgüven Ölçeği’nin geliştirilmesi ve psikometrik özellikleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2), 167-176.
• Albayrak, A. S. (2014). Otokorelasyon durumunda en küçük kareler tekniğinin alternatifi otoregresyon teknikleri ve bir uygulama. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(1), 1-20.
• Altun, T. (2015). Pedagojik formasyon eğitimi alan öğretmen adaylarının öz-yeterlik inançları, öğretmenlik mesleğine ilişkin tutumları ve kaygı düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Barker, C., Pistrang, N., & Elliott, R. (2002). Research methods in clinical psychology (2nd ed.). Chichester: John Willey & Sons.
• Barron, K., & Gravert, C. (2018). Confidence and career choices: An experiment. Wissenschaftszentrum Berlin für Sozialforschung Discussion Paper SP II, 301, 1-57.
• Başal, H. A. (1997). Denetim odağı ile sınav kaygısı arasındaki ilişki. Eğitim ve Bilim, 21(103), 4-11.
• Başoğlu, T. S. (2007). Sınav kaygısı ile özgüven arasındaki ilişkinin erinlik döneminde incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Baylar, A. (2016). Ebeveyn tutumlarının ergenlerin akademik başarıları ve sosyal kaygıları üzerindeki etkisi ve bu etkinin özgüven ve otonomi aracılığıyla incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bishop, R. C., & Solomon, E. (1989). Sex differences in career development: Locus of control and career commitment effects. Psychological Reports, 65(1), 107–114.
• Bright, J. E. H., Pryor, R. G. L., & Harpham, L. (2005). The role of chance events in career decision making. Journal of Vocational Behavior, 66, 561–576.
• Brusoski, G. C., Golin, A. K., Gallagher, R. P., & Moore, M. (1993). Career group effects on career ındecision, career maturity and locus of control of undergraduate clients. Journal of Career Assessment, 1(3), 309–320.
• Covassin, T., & Pero, S. (2004). The relationship between self-confidence, mood state, and anxiety among collegiate tennis players. Journal of sport behavior, 27(3), 230-242.
• Çakar, M. (1997). Lise son sınıf öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeyleri ile denetim odağı düzeylerinin karşılaştırılması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Çakar, M. ve Kulaksızoğlu, A. (1997). Lise son sınıf öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeyleri ile denetim odağı düzeylerinin karşılaştırılması. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 9, 113-131.
• Çalıkuşu, H. ve Sürücü, A. (2020). Ergenlerde özgüven ile olumsuz otomatik düşünceler arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ekev Akademi Dergisi, 24(83), 491-507.
• Çapçı, G. (2017). Kontrol odağı düzeyinin mesleki kararlılığa etkisi: Lise öğrencileri üzerinde bir araştırma (Yüksek lisans tezi). Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çarkıt, E. (2019a). Kariyer danışmanlığı ve mesleki rehberlik alanında Türkiye’de yapılan lisansüstü tezlerin araştırma eğilimleri. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(2), 1503-1514.
• Çarkıt, E. (2019b). Kariyer psikolojik danışmanlığı ve mesleki rehberlik alanında Türkiye’de yayınlanan makalelerin incelenmesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 149-158.
• Çetin Gündüz, H. ve Nalbantoğlu Yılmaz, F. (2016). Lise öğrencilerinin kariyer kaygılarını belirlemeye yönelik ölçek geliştirme çalışması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(3), 1008-1022.
• Daniels, L. M., Stewart, T. L., Stupnisky, R. H., Perry, R. P., & LoVerso, T. (2011). Relieving career anxiety and indecision: The role of undergraduate students’ perceived control and faculty affiliations. Social Psychology of Education, 14(3), 409-426.
• Derin, S. (2019). Ölüm kaygısına ilişkin bir model testi: Denetim odağı, kaygı ve ölüm obsesyonunun rolü (Doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Erdem, A. Y. (2006). Lise öğrencileri için meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlar ölçeğinin geliştirilmesi (Yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Feltz, D. L. (1988). Self confidence and sport performance. Exercise and Sports Science Reviews, 16, 423-458.
• Fraenkel, J. R., Wallen, N. E., & Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education (8th ed.). New York: Mc Graw Hill.
• Gati, I., Krausz, M., & Osipow, S. H. (1996). A taxonomy of difficulties in career decision making. Journal of counseling psychology, 43(4), 510.
• Genç, G., Kaya, A. ve Genç, M. (2007). İnönü üniversitesi tıp fakültesi öğrencilerinin meslek seçimini etkiyen faktörler. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(13), 49-63.
• George, D. & Mallery, P. (2003). SPSS for windows step by step: A simple guide and reference. Boston: Allyn & Bacon.
• Gerçek, M. (2018). Mesleki kaygı ve kariyer uyumluluğu arasındaki ilişkiler: Öğretmen adayları açısından bir inceleme. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 297-312.
• Göç, E. (2017). Sürekli kaygının yordayıcıları olarak belirsizliğe tahammülsüzlük, endişe ile ilgili inançlar ve kontrol odağının incelenmesi ile yaşam doyumunun araştırılması (Yüksek lisans tezi). Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Göktürk, G. Y. (2011). Ergenlerin sosyal kaygı düzeylerinin özgüven ve bazı kişisel demografik özelliklere göre incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Güler, D. ve Çakır, G. (2016). Lise son sınıf öğrencilerinin sınav kaygısını yordayan değişkenlerin incelenmesi. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 4(39), 82-94.
• Hanton, S., & Connaughton, D. (2002). Perceived control of anxiety and its relationship to self-confidence and performance. Research quarterly for exercise and sport, 73(1), 87-97.
• Hanton, S., Mellalieu, S. D., & Hall, R. (2004). Self-confidence and anxiety interpretation: A qualitative investigation. Psychology of sport and exercise, 5(4), 477-495.
• Hirschi, A. (2010). The role of chance events in the school to work transition: The influence of demographic, personality and career development variables. Journal of Vocational Behavior, 77, 39-49.
• Kalaycı, Ş. (2010). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri (5. Baskı). Ankara: Asil.
• Karamoy, K. Y., Wibowo, E. M., & Jafar, M. (2018). The implementation of self-instruction and reframing group counselling techniques to improve students' self-confidence. Journal Bimbingan Konseling, 7 (1), 1-6.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi (22. Basım). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Kerekes, K. T. (2002). An investigation of sex roles and locus of control that influence female leadership career intentions (Master of Science in). Psychology Faculty of California State University, San Bernardino.
• Kıcır, B. (2010). Üniversite son sınıf öğrencilerinde işsizlik kaygısı: psikolojik etmenler açısından bir inceleme (Yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kishor, N. (1981). The effect of Self-Esteem and Locus of Control in career decision making of adolescents in Fiji. Journal of Career Assessment, 19(2), 227-232.
• Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling (3. Edition). New York: The Guilford Press.
• Kocaarslan, B. (2009). Genel müzik eğitimi alan ilköğretim öğrencilerinin müzik dersine ilişkin tutum, müzikal özgüven ve motivasyon düzeylerinin karşılaştırılması (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Koç, S. ve Gün, N. (2006). Özsaygı: Öncelikler listende kaçıncı sıradasın? (3. Baskı). İstanbul: Kuraldışı Yayıncılık.
• Kurtuldu, P. S. (2007). İlköğretim okulu yöneticilerinin özgüven düzeyleri ile liderlik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kurutçu, Ş. (2020). Estetik ve cerrahi sağlık hizmeti alan bireylerde sosyal görünüş kaygısının özgüven ve utangaçlık üzerine etkisi (Yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Kütükcü, A. (2018). Cinsiyet rolü, denetim odağı ve örgütsel kısıtların kadınların kariyer geleceği algısına etkisi (Yüksek lisans tezi). Düzce Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Düzce.
• Lease, S. H. (2004). Effect of locus of control, work knowledge, and mentoring on career decision-making difficulties: testing the role of race and academic institution. Journal of Career Assessment, 12(3), 239–254.
• Mağden, D. ve Aksoy, A. (1993). Anne ve babaların çocuklarına karşı tutumlarını etkileyen etmenler. Ankara: Eğitim ve Bilim.
• Millar, R., & Shevlin, M. (2007). The development and factor structure of a career locus of control scale for use with school pupils. Journal of Career Development, 33(3), 224-249.
• Murtagh, N., Lopes, P., & Lyons, E. (2007). What makes a career barrier a barrier? Industrial and Commercial Training, 39(6), 332–338.
• Nalbantoğlu Yılmaz, F., & Çetin Gündüz, H. (2018). Career indecision and career anxiety in high school students: An investigation through structural equation modelling. Eurasian Journal of Educational Research, 78, 23-41.
• Ocak, S., Şahin, T. ve Gider, Ö. (2019). Entrepreneurial tendency of the students: A research on the students of the department of physiotherapy and rehabilitation and nutrition and dietetics. Journal of Entrepreneourship and Development, 14 (1), 67-77.
• Ökmen, V. (2021). Kamu çalışanlarında tükenmişlik ve iş performansı ilişkisinde denetim odağının rolü – Bilecik Belediyesi örneği (Yüksek lisans tezi). Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bilecik.
• Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığı (2020a). Yükseköğretim kurumları sınav sonuçlarına ilişkin sayısal bilgiler. https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2020/YKS/yks_sayisal_27072020.pdf adresinden edinilmiştir.
• Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığı (2020b). Yükseköğretim kurumları sınavı yerleştirme sonuçlarına ilişkin sayısal bilgiler. https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2020/YKS/sayisalbilgiler26082020.pdf adresinden edinilmiştir.
• Özcan Candangil, S. (2005). Denetim odakları farklı lise öğrencilerinin bazı kişisel, sosyal ve ailesel özelliklerine göre karar vermede özsaygı ve kaygı düzeylerinin incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Özsoy, A., Eruslu, S. ve Göymen, S. (2016). 9. ve 10. sınıflarda özgüven ve sınav kaygısı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Psikoloji Araştırmaları, 3, 12-16.
• Özşen, Z. S. (2019). Turizm öğrencilerinin kariyer geleceği algılarını etkileyen etmenlerin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Beypazarı Meslek Yüksekokulu Turizm Çalışmaları Dergisi, 1(1), 43-53.
• Öztemel, K. (2014). Kariyer kararsızlığı ile mesleki karar verme öz yetkinlik ve kontrol odağı arasındaki ilişkiler. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(2), 459-477.
• Öztep, İ. C. (2010). Duygusal istismar algılayan ve algılamayan ergenlerin kaygı düzeyleri ve denetim odaklarının karşılaştırılması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Pisarik, C.T., Rowell, P.C. & Thompson, L.K. (2017). A phenomenological study of career anxiety among college students. National Career Development Associatio, 65, 339-362.
• Rehfuss, M. C., Corso, J. D., Galvin, K., & Wykes, S. (2011). Impact of the career style interview on individuals with career concerns. Journal of Career Assessment, 19(4), 405–419.
• Rotter, J. B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs: General and Applied, 80(1), 1–28.
• Sahranç, Ü. (2000). Lise Öğrencilerinin Mesleki Olgunluk Düzeylerinin Denetim Odaklarına Göre Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sayın, S. (2000). Lise öğrencilerinin mesleki ilgilerini yordayan bazı değişkenler (Doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Seymenler, S. ve Siyez, D. M. (2016). Lise öğrencilerinde kariyer denetim odağını yordayıcı değişkenler olarak toplumsal cinsiyet ve ebeveyne bağlanma. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5(4), 286-300.
• Siyez, D. M. (2015). Validity and reliability of a Turkish version of the Career Locus of Control Scale. Journal of Career Development, 42(4), 281-293.
• Storme, M., & Çelik, P. (2017). Career exploration and career decision-making difficulties. Journal of Career Assessment, 26(3), 445–456.
• Stumpf, S. A., & Colarelli, S. M. (1992). Career exploration: Development of dimensions and some preliminary findings. Psychological Reports, 47, 979-988.
• Şahin, M., Sarı, S. V., Duman, S., Kerimoğlu, U. ve Kocaman, T. (2015). Mesleki kararsızlığın yordanmasında kontrol odağı ve mantık dışı inançların rolü. Turkish Psychological Counseling & Guidance Journal, 5(43), 11-20.
• Şeker, G. (2013). Lise öğrencilerinde meslek kararı verme yetkinliği ve kariyer denetim odağının incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Şeker, G. ve Yeşilyaprak, B. (2014). Lise öğrencilerinde meslek kararı verme yetkinliği ve kariyer denetim odağının incelenmesi. II. Uluslararası İş ve Meslek Danışmanlığı Kongresi Bildiri Kitabı, 106-111.
• Şenel, S. ve Alatlı, B. (2014). Lojistik regresyon analizinin kullanıldığı makaleler üzerine bir inceleme. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 5(1), 35-52.
• Tekin Tayfun, A. N. ve Korkmaz, A. (2016). Üniversite öğrencilerinde işsizlik kaygısı: Süleyman Demirel Üniversitesi öğrencileri üzerinde bir araştırma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(17), 534-558.
• Tekin, A. N. (2015). Üniversite öğrencilerinde işsizlik kaygısı: Süleyman Demirel Üniversitesi öğrencileri üzerinde bir araştırma (Yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Toktaş, S. (2017). Okul spor müsabakalarına katılan lise öğrencilerinin kaygı, özgüven ve güdülenmeleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi (Doktora tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Trice, A. D., & Gilbert, T. M. (1990). Locus of control and career aspirations of fourth grade students. Psychological Reports, 67(3), 1345–1346.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2021). 2021 işgücü istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-I.-Ceyrek:-Ocak---Mart,-2021-37545 adresinden edinilmiştir.
• Vignoli, E. (2015). Career indecision and career exploration among older French dolescents: the specific role of general trait anxiety and future school and career anxiety. Journal of Vocational Behavior, 89, 182-191.
• Walsh, D. J. (1987). Individual variations within the vocational decision making process: A review and integration. Journal of Career Development, 14, 52-65.
• Wehr-Flowers, E. (2006). Differences between male and female students’ confidence, anxiety and attitude toward learning jazz improvisation. Journal of Research in Music Education, 54(4), 337–349.
• Yakushko, O., & Sokolova, O. (2010). Work hope and influences of the career development among Ukrainian college students. Journal of Career Development, 36 (4), 310-323.
• Yeşilyaprak, B. (2016). Mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığına giriş. B. Yeşilyaprak (Ed.), Mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı: Kuramdan uygulamaya (8. baskı) içinde (s. 2-43). Ankara: Pegem Akademi.
• Yılmaz, N. (2019). Lise öğrencilerinin mesleki kararsızlıklarını açıklamada kariyer denetim odağı ile meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançların rolü (Yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.