1980’Lİ YILLAR TÜRKİYE’SİNDE KÜLTÜR SANAT ALANININ YAPISAL GÖRÜNÜMLERİ

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 85, 305 - 313, 27.01.2023

Ensar Yılmaz

https://doi.org/10.17755/esosder.1153113

Öz

20. yüzyılın kırılma noktalarından biri olan 1980’li yıllar, dünya konjonktürüyle birlikte Türkiye’nin de paradigma değişimi yaşadığı bir dönemdir. 12 Eylül 1980 askeri müdahalesinin yarattığı kırılma Türkiye’de sadece ekonomik ve politik alanda olmamış kültür ve sanat yaşamına da doğrudan etkilemiştir. Fakat aynı zamanda kültür/sanat ürünleri de bir toplumun sosyal, siyasal ve ekonomik unsurlarını dinamik bir şekilde etkilemektedir. 1980 asker müdahalesi Türkiye'de her açıdan bir milat olmuş ve ekonomiden siyasete, sokaktan kültür/sanat ürünlerine kadar her şey 80 öncesi ve sonrası şeklinde anılır hale gelmiştir. Sanat ve sosyal bilimler alanında yeni arayışları tetikleyen bu gelişmeler, sanat/kültür ürünlerine bakış açısında, sanatın üretilmesinde ve sergilenmesinde önemli değişimlere kaynak olmaktadır. Bu bağlamda kültür/sanat alanı toplumsal değişim sürecinin açıkça izlenebileceği gözlem alanlarından birisi olarak görülebilmektedir. Bu dönemde kültür/sanat ürünlerinde öne çıkan yapısal görünümler; apolitikleşme, bireyselleşme ve kadının özneleşme sürecinin ön plana çıkmasıdır. Bu yıllarla birlikte kültür/sanat ürünlerinin liberalleşme sürecinin ekonomik, siyasal, toplumsal ve ideolojik yapılanmasının bir taşıyıcısı durumuna gelmiştir. Bu dönemde sanatçılar/kültür üreticileri yapıtlarını olabildiğince bireysel konulara odaklı üretme çabasına girerken bir kısmı da arabesk kültürün de etkisiyle 1980 sonrasında çok renkli, çok sesli ve çeşitli biçimlerde ürünlerle kendilerini ifade etmeye çalışmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Kültür, Sanat, Yapısal görünüm

STRUCTURAL LOOKS OF THE CULTURE AND ART AREA IN TURKEY IN THE 1980s

Öz

There is a dynamic relationship between the culture/art products of societies and their social, political and economic elements. However, certain periods might come to the forefront in the structural change of the abovementioned relationship. As one of the breaking points of the 20th century, the 1980s was a period in which Turkey experienced a paradigm shift along with the world conjuncture. The rupture that was caused by the military intervention of 12 September 1980 not only have impacts in the economic and political field, but also directly affected the cultural and artistic life in Turkey. The military intervention of 1980 became a milestone in Turkey in every respect and everything, from economy to politics, from the street to culture/art products, became known as before and after the 80’s. These developments, which triggered new searches in the field of art and social sciences, were also the source of important changes in art/cultural products and in the production and exhibition of art. In this context, the field of culture/art can be considered among the observation areas where the process of social change can be observed clearly. Structural aspects that came to the fore in culture/art products in this period were depoliticization, individualization and the process of women’s subjectivation. It became a carrier of the economic, political, social and ideological structuring of the liberalization process of cultural/art products ın these years. Although artists/culture producers tried to produce their works focused on individual subjects as much as possible in this period, some of them tried to express themselves with polychrome, polyphonic and various forms after 1980 under the influence of arabesque culture.

Anahtar Kelimeler

Cultur, Art, Structural view

Kaynakça

• Alp, K. Ö. & Türkmen, M. E. (2016). Türkiye’de 1980’ler giyim modasında kitsch etkisi (Dergiler üzerinden bir inceleme), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), p. 61-66
• Alver, A. (2012). 12 eylül 1980 askeri darbesi ‘devrimciler’ ile ‘yüzleşme: 1981’ romanlarından hareketle 12 eylül döneminde yaşanan devlet güdümlü baskı ve şiddet sorunsalı, Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1(1), p.5-22.
• Bayburtoğlu, S. (2005). 1980 sonrası Türk sineması ve Yavuz Turgul, master’s thesis, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Buttanrı, M. (2006). Türk edebiyatında tiyatro: cumhuriyet devri, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4(8), p.207-208
• Çınar, E. (2021). 1980-2000 arası Türk tiyatrosunda biyografik oyunlar, master’s thesi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çiçek, P. (2019). Hürriyet Gösteri dergisinde edebiyat içeriği, master’s thesis Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul
• Erdoğan, A. (2009). Türkiye’de 1980 sonrası ulusal mimarlık yarışmaları sürecinde yaşanan gelişmeler, karşılaşılan problemler ve süreç üzerine değerlendirmeler, master’s thesis Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir
• Ergüven, N. Z. (2007). Türkiye’de opera program dergiciliği ve İzmir devlet opera ve balesi program dergileri üzerine bir inceleme, master’s thesis, Dokuz Eylül Üniversitesi İzmir
• Kıyar, N. (2018). Türk sanat ortamında 80’ler ve değişim sürecinin düşündürdükleri, EUJMR, 2(2), p.1-17 Kurdoğlu, T. (2008). 1980’li yıllar Türkiye’sinde grup müziği, master’s thesis, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özcan Gönülal, Y. (2011). Dil-toplum ilişkisi açısından Türkiye’de 1940 sonrası dil tartışmaları üzerine bir değerlendirme, Uluslararası Türk veya Türk Dilleri, Edebiyatları ve Tarihi Dergisi, 6(1), p.1127-1137.
• Saydam, B. (2020). Türk sinemasının tarihine genel bir bakış, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18(36), p.417-437
• Sönmez, B. (2015). 1980’lerde kamusal alan heykelleri: Ankara ve İstanbul, master’s thesis, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
• Şimşek, A. (2013). 1980’li yıllar Türk sinemasının kentleşme olgusuna yaklaşımı, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 5(1), p.1-11
• Tayfundağı, T. (2017). 1980’ler Türkiye’sinden bir popüler kültür öğesi: Taverna müziğinin sosyolojik perspektifle yeniden okumak, master’s thesis Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Terzi, S. (2008). 12 Eylül 1980 sonrası sanat-siyaset ilişkisi ve plastik sanatlara etkisi, master’s thesis, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir
• Tohumcu, A. (2012) Türkiye’nin müziklerinde “makam” kavramının 1980 sonrasında kültürel anlamı, doctoral thesis, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tombul, A. (2019). FılmNoır’ın Türk sinemasındaki yapısal değişimi: Üç tekerlekli bisiklet ve üç maymun karşılaştırması, Kadir Has Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Ural, S. & Ercilsin, Y. (2018). 1980-1983 yılları arasında Türkiye’de basın ve sanat hayatı, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 62, p.571- 593.
• Uslu, A. (2016). 1980 sonrası Türk hikâyeciliğinde kişiler tipolojisi, Turkish Studies 11(15), p.577-608
• Uz, A. & Uz, N. (2018). Türkiye’de 1980’li yıllarda değişen sanat anlayışı ve ilk kavramsal sanat izleri, ASEAD, 5(2), p.1-11
• Yaşar, H. (2016). Dil politikaları bağlamında Türkiye’de dil hareketleri (1980-2015), master’s thesis Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara