Tam Hâkimiyetin Coşkusu: Montreux Boğazlar Sözleşmesi’nin Meclis’te Kabulü

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 92, 1460 - 1478, 08.10.2024

İlhan Çeliker

https://doi.org/10.17755/esosder.1489314

Öz

Cumhuriyet’in kuruluşundan sonra Türkiye’nin uluslararası alanda elde ettiği önemli başarılardan birisi; Boğazlar konusunda Lozan’da getirilen kısıtlamaları Montreux Boğazlar Sözleşmesi’yle kaldırtmasıdır. Bu başarı barışçıl ve başarılı bir diplomasi sayesinde elde edilebilmiştir. Türkiye’nin Boğazlar üzerinde tam hâkimiyetini sağlayan başarı, tüm yurtta büyük bir sevinçle karşılanmış ve sözleşmenin Meclis’teki görüşmeleri de büyük bir coşku içerisinde gerçekleşmiştir. Montreux Boğazlar Sözleşmesi’nin Meclis’teki görüşmelerini analiz etmeyi amaç edinen bu çalışmada öncelikle Lozan sonrası durum ve Montreux’a giden süreç ele alınmıştır. Daha sonra Montreux’la getirilen yeni Boğazlar rejimi ve son olarak Meclis’teki görüşmeler ayrıntılı olarak incelenmiştir. Görüşmelerde milletvekillerinin son derece heyecanlı, sevinçli ve gururlu oldukları, elde edilen başarıdan dolayı başta Cumhurbaşkanı Atatürk olmak üzere katkısı olan tüm devlet adamlarına karşı büyük bir minnet duydukları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Boğazlar, TBMM, 1930’lar, Montreux

Enthusiasm for Complete Domination: Parliamentary Adoption of the Montreux Straits Convention

Öz

One of Türkiye's important achievements in the international arena after the establishment of the Republic was lifting the restrictions imposed in Lausanne on the Straits with the Montreux Convention. This success was achieved through peaceful and successful diplomacy. The success, which ensured Turkey's full sovereignty over the Straits, was greeted with great joy throughout the country. The convention negotiations in the Parliament were also held with great enthusiasm. This study, which aims to analyze the negotiations of the Montreux Straits Convention in the Parliament, discusses the post-Lausanne situation and the process leading to Montreux. Then, the new Straits regime introduced by Montreux and finally the negotiations in the Parliament are analyzed in detail. It was observed that the deputies were extremely excited, joyful, and proud and felt great gratitude towards all statesmen who contributed to the success achieved, especially President Atatürk

Anahtar Kelimeler

Straits,, Turkish Grand National Assembly, 1930s, Montreux

Kaynakça

• Akşam, 14, 17, 18, 23, Nisan 1936, 22 Haziran 1936
• Akşin, Sina, Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi, İmaj Yayınevi, Ankara, 2012.
• Akyol, Taha, Kaplan, Sefa, Açık ve Gizli Oturumlarda Lozan Tartışmaları TBMM’de Lozan Müzakereleri Tutanakları, Doğan Kitap, İstanbul, 2014.
• Atabey, Figen, “Lozan Sonrasında Boğazlar Sorununun Çözümü: Montreux Boğazlar Sözleşmesi”, History Studies, Volume 5, Issue 5, September 2013, s. 19-38.
• Aras, Tevfik Rüştü, Atatürk’ün Dış Politikası, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2003.
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), Timaş Yayınları, İstanbul, 2017.
• Aybay, Rona, “Montrö Boğazlar Sözleşmesi ve Bazı Güncel Sorunlar”, D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Durmuş TEZCAN’a Armağan, C. 21, Özel S., 2019, s. 2729-2742.
• BCA, 30-18-1-2/65-48-14.
• BCA, 490-1-0-0/3-13-6.
• BCA, 30-18-1-2/67-67-17.
• BCA, 490-1-0-0/237-942-1.
• BCA, 490-1-0-0/5-27-1.
• Bolat, Mahmut, Güneş, Burak, “Montrö Boğazlar Sözleşmesine Giden Yolda Rebus Sic Stantibus (Koşullardaki Köklü Değişimler) İlkesi”, Atatürk Yolu Dergisi, 71 (2022), s. 68-84.
• Bozkurt, Abdurrahman, “Boğazlar Komisyonu’nun Kuruluşu ve Faaliyetleri (1924-1936)”, Public and Private International Law Bulletin, 2017, Volume: 37, Issue: 1, s. 1-28.
• Cumhuriyet, 28 Temmuz 1936.
• Demir, İsmail, “Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin Feshi”, TBB Dergisi 2018 (136), s. 327-358.
• Erol, Mehmet Seyfettin, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/montreux-montro-bogazlar-sozlesmesi-22-haziran-20-temmuz-1936/.
• Gencer, Tülay, “Unutulan Bir Gün: Lozan Sulh Günü/Bayramı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Güz 2022, S. 106, s. 585-618.
• Karacan, Ali Naci, Lozan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2009.
• Montreux ve Savaş Öncesi Yılları (1935-1939), Dışişleri Bakanlığı, Ankara, 1973.
• Oran, Baskın, “Lausanne Barış Antlaşması”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, C. I, Baskın Oran (Edt.), İletişim Yayınları, İstanbul, 2020, s. 215-238.
• Özersay, Kudret, “Montreux Boğazlar Sözleşmesi”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, C. I, Baskın Oran (Edt.), İletişim Yayınları, İstanbul, 2020, s. 370-384.
• Özersay, Kudret, Türk Boğazlarından Geçiş Rejimi, Mülküyeliler Birliği Vakfı Yayınları, Ankara, 1999.
• Sander, Oral, Siyasi Tarih 1918-1994, İmge Kitabevi, Ankara, 1998.
• Soysal, İsmail, Tarihçeleri Ve Açıklamları İle Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları I. Cilt (1920-1945), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1983.
• Şener, Bülent, “Türk Boğazları’nın Geçiş Rejiminin Tarihi Gelişimi ve Hukuki Statüsü”, Tarih Okulu Dergisi, Mart 2014, Y. 7, S. XVII, s. 467-493.
• TBMM ZC, Devre: II, Cilt: 1, İçtima: 1, Birleşim: 7, 21 Ağustos 1923.
• TBMM ZC, Devre: 5, Cilt: 5, İçtima: F, Birleşim: 43, 11 Ekim 1935.
• TBMM ZC, Devre: 5, Cilt: 6, İçtima: 1, Birleşim: 5, 13 Kasım 1935.
• TBMM ZC, Devre: 5, Cilt: 11, İçtima: 1, Birleşim: 68, 26 Mayıs 1936.
• TBMM ZC, Devre: 5, Cilt: 12, İçtima: 1, Birleşim: 80, 30 Temmuz 1936.
• TBMM ZC, Devre: 5, Cilt: 12, İçtima: 1, Birleşim: 81, 31 Temmuz 1936.
• T.C. Resmi Gazete, 5 Ağustos 1936: S. 3374.
• Ulus, 11, 13 Nisan 1936.
• Uzun, Hakan, “Montreux Boğazlar Sözleşmesi’nin Yankıları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 61, Güz 2017, s. 393-435.
• https://www.aa.com.tr/tr/gundem/tbmmnin-acilisi-kurtulus-mucadelesinin-en-onemli-safhalarindan-biri-oldu/2879002, (E.T. 20.03.2024).