Yakın Dönem Türk Sinemasında İktidar Kavramına Weber’ci Bir Bakış: Okul Tıraşı ve Çatlak Film Örnekleri

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 1, 128 - 147, 29.01.2025

Selvi Ece Dugan

https://doi.org/10.17755/esosder.1505473

Öz

Sinema, bir dil olarak kabul edilmesinden itibaren; doğrudan veya dolaylı, muhalif veya olumlayıcı olarak iktidar kavramını kendine konu edinmiştir. İktidar ilişkileri, otorite problemleri, güç sahipliği ve gücün kullanımı gibi kavramlar daima sinemada kendine yer bulmuştur. Türk sinemasında da iktidar teması filmlerde sıklıkla yer almıştır. 1990’lı yılların sonuna ve hatta 2000’li yıllara kadar yapılmış olan Türk filmlerinde daha çok eril bir iktidar ve bu bağlamda kurulan tahakküm, filmlerin anlatıları içerisinde kendine yer bulurken, 2000’li yıllardan sonra üretilmeye başlanan filmlerde yer alan iktidar ögesi farklı boy şekillerde izleyiciye sunulmaya başlamıştır. 2010’lu yıllar itibariyle Yakın Dönem Türk Sineması olarak adlandırılan dönemde üretim yapmakta olan bağımsız sinemacıların iktidar kavramını ele alış biçimlerini analiz etmek bu araştırmanın temel problemini oluşturmaktadır. Araştırma kapsamında Ferit Karahan’ın 2021 yılında gösterime giren Okul Tıraşı filmi ve Fikret Reyhan’ın 2020 yılında gösterime giren Çatlak filmi karakterler temel alınarak içerik analizi yöntemi ile incelenecektir. Araştırmanın kuramsal çerçevesini Max Weber’in iktidar anlayışı ve otorite kuramı oluşturmaktadır. Sonuç olarak; iktidar anlatısının her seferinde yeniden üretildiği bu filmlerde karakterlerin, otorite sahiplerinin iradeleri karşısında kendi istekleri dışında şekillendiği sonucuna ve filmlerin mekânsal özelliklerinin karakterler üzerinde kurulan iktidar anlatılarını desteklediği ve otorite sahiplerinin iradelerini kabul ettirmeleri noktasında en büyük dayanaklarından bir tanesi konumunda olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İktidar, Otorite, Max Weber, Türk Sineması, Okul Tıraşı, Çatlak

A Weberian Perspective on The Concept of Power in Recent Turkish Cinema: Examples of Okul Tıraşı and Çatlak Movie

Öz

Since its acceptance as a language, cinema has taken the concept of power as its subject, directly or indirectly, oppositionally or affirmatively. Concepts such as power relations, authority problems, power ownership and the use of power have always found a place in cinema. In Turkish cinema, the theme of power has frequently appeared in films. While a masculine power and the domination established in this context found a place in the narratives of Turkish films produced until the end of the 1990s and even into the 2000s, the concept of power in films produced after the 2000s started to be presented to the audience in different dimensions and forms. This study's primary goal is to examine how independent filmmakers who have been active in the 2010s—a period known as Recent Turkish Cinema—address the idea of power. Within the parameters of the study, the content analysis approach based on the characters will be used to examine Ferit Karahan's Okul Tıraşı, released in 2021, and Fikret Reyhan's Çatlak, released in 2020. Max Weber's understanding of power and authority theory constitutes the theoretical framework of the research. As a result, it is concluded that in these films, where the narrative of power is reproduced every time, the characters are shaped by the will of the authority owners against their will, the spatial features of the films support the power narratives established on the characters, and these spaces are one of the biggest bases for the authority owners to impose their will.

Anahtar Kelimeler

Power, Authority, Max Weber, Turkish Cinema, Okul Tıraşı, Çatlak

Kaynakça

• Akal, C. B. (1998). İktidarın üç yüzü. Ankara: Dost Kitapevi.
• Arendt, H. (2012). Geçmiş ve gelecek arasında. (Çev: B. S. Şener). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aristoteles. (2013). Aristotle’s politics. Chicago: University of Chicago Press.
• Atam, Z. (2011). Yakın plan yeni Türkiye sineması. İstanbul: Cadde.
• Aydın, D. (2021). Türk sinemasında otoritenin temsili: umutsuzlar, dila hanım ve kibar feyzo filmlerinin weber’in otorite tipolojisi bağlamında incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bal, H. (2014). Siyaset teorisinde otorite kavramı. Journal of Turkish Studies, 9(3), 247-255. Erişim adresi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6552
• Bauman, Z. (2005). Bireyselleşmiş toplum. (Çev. Y. Alogan). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Beetham, D. (1991). Max Weber and the legitimacy of the modern state. Analyse & Kritik, 13(1), 34-45. Erişim adresi: https://doi.org/10.1515/auk-1991-0102
• Berger, A. A. (1998). Media research techniques. London: SAGE Publications.
• Bobbio, N. (1990). Democracy and dictatorship: the nature and limits of state power. Minnesota: University of Minnesota Press.
• Dahrendorf, R. (1959). Class and class conflict in industrial society. Stanford: Stanford University Press.
• Doğramacı, K. (Yapımcı) ve Karahan, F. (Yönetmen). (2021). Okul Tıraşı [Film]. Türkiye: Asteros Film.
• Duverger, M. (1975). Siyaset sosyolojisi. (Çev. Ş. Tekeli). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Esgin, A. (2013). Otoritenin sosyolojisi: otoriteye itaatin ya da otorite bağımlılığının sosyolojik anlamları. Sosyologca, 3(5), 90-112. Erişim adresi: https://sosyologca.org/files/sosyologca/5-10.pdf
• Foucault, M. (2012). İktidarın gözü: seçme yazılar 4. (3. baskı). (Çev. I. Ergüden). İstanbul: Ayrıntı Yayınları
• Foucault, M. (2014). Özne ve iktidar: seçme yazılar 2. (4. baskı). (Çev. I. Ergüden ve O. Akınhay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları
• Gençalp, H. (2011). Egemen ideolojinin yerleştirilmesinin bir aracı olarak sinema: çocuk yıldız filmlerinde egemen ideolojinin işleyişi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Giddens, A. (1990). The consequences of modernity. Cambridge: Polity Press.
• Gouldner, A. W. (1972). The coming crisis of western sociology. Science and Society,36(1).
• Hall, S. (2017). Temsil işi. (Çev: İ. Dündar). S.Hall (Ed.), Temsil Kültürel Temsiller ve Anlamlandırma Uygulamaları içinde (s. 21-98).
• Hardin, R. (2007). Compliance, consent and legitimacy. Oxford: Oxford University Press.
• İnanlı, F. (2022). Emin alper filmlerinde iktidar ve öteki kavramının sosyolojik çözümlemesi: Foucaultcu bir bakış. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaismailoğlu, F. Ö. (2006). Sosyal teoride iktidar tartışmaları; Marx, Nietzsche, Weber, Foucault. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kolker, R. (2008). Kültürel pratik olarak sinema. B. Bakır, Y. Ünal ve S. Saliji (Ed.), Sinema, ideoloji, politika: Sinemasal yazılar-1 içinde. Ankara: Orient Yayıncılık.
• Kojève, A. (2014). The notion of authority: (a brief presentation). London: Verso Books.
• Kutlu, T. (2021). 2000 sonrası türkiye sinemasında iktidar ilişkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Lüleci, Y. (2013). İktidar ve sanat (1923-1950). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Marin, L. (2013). İmgenin iktidarları. (Çev. M. Cedden). Ankara: Dost Kitapevi.
• Marx, K. (1979). Ekonomi politiğin eleştirisine katkı. (4. baskı). (Çev. S. Belli). Ankara: Sol Yayınları.
• Mencütekin, M. (2010). Sinema dili, film retoriği ve imgelenen anlama ulaşma. Öneri Dergisi, 9(34), 259-266. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/165747
• Milgram, S. (1974). Obedience to authority: an experimental view. New York: Harper and Row.
• Ok, A. Ş. (2017). Max weber’de otorite ve meşruiyet tipolojisi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 4(8), 42-54. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/996942
• Özön, N. (2013). Türk sineması tarihi:1896-1960. (4.baskı). İstanbul: Doruk Yayımcılık.
• Poggi, G. (2009). Modern devletin gelişimi. (Çev. Ş. Kut, B. Toprak). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Poulantzas, N. (2014). Siyasal iktidar ve toplumsal sınıflar. (Çev. Ş. Ünsaldı). Ankara: Epos Yayınları.
• Reyhan, N. (Yapımcı) ve Reyhan, F. (Yönetmen). (2020). Çatlak [Film]. Türkiye: Fnr Film.
• Russell, B. (2004). İktidar. (Çev. G. Zeybek). İzmir: İlya Yayınevi.
• Sennett, R. (1992). Otorite. (2. baskı). (Çev. K. Durand). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Teksoy, R. (2007). Rekin teksoy'un türk sineması. İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• Velioğlu Metin, Ö. (2019). Gerçek ve gerçekdışının sınırlarında: auteur eleştiri çerçevesinde Tolga Karaçelik sineması. Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Medya ve İletişim Araştırmaları Hakemli E-Dergisi (5), 4-45. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/845234
• Yalçın, A. (2024). Yeni türk sineması’nda politiklik: yusuf’un ‘son-bahar’ı. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, (12), 98-113.
• Yarımbaş, M. (2021). Bilim kurgu sinemasında iktidar ve teknoloji ilişkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Warren, M. E. (1995). The self in discursive democracy. S. K. White (Ed.), The Cambridge Companion to Habermas içinde (s.167–200). New York: Cambridge University Press.
• Weber, M. (2004). Sosyoloji yazıları. (6. baskı). (Çev. T. Parla). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Weber, M. (2005). Bürokrasi ve otorite. (Çev. H. B. Akın). Ankara: Adres Yayınları.
• Weber, M. (2012a). Ekonomi ve toplum (cilt-1). İstanbul: Yarın Yayınları.
• Weber, M. (2012b). Ekonomi ve toplum (cilt-2). İstanbul: Yarın Yayınları.
• Weber, M. (2012c). Sosyolojinin temel kavramları. (3. baskı). (Çev. M. Beyaztaş). İstanbul: Yarın Yayınları.