MISRAYI ARUZA UYDURAN BİR ŞAİR: ZÎVER VE ŞİİRLERİNDE ARUZ TASARRUFLARI

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 279 - 311, 28.02.2019

Hasan Kaplan

Öz

ÖZET

Aruz vezni Arap edebiyatında
doğmuş, oradan Fars edebiyatına ve Türk edebiyatına geçmiştir. Türk
edebiyatında aruz kuralları Arap ve Fars aruz bilgisine dayalı olup kaynaklarda
imale, zihaf, med ve ulama gibi uygulamalardan ibaret görülmektedir. Divanlar
üzerine inceleme yapan araştırmacılar da şairlerin aruz kullanımlarını
değerlendirirken öncelikle şairlerin kullandıkları bahir ve kalıplara yer
vermiş, daha sonra ise bu uygulamalara dair birkaç örnek vermekle yetinmişlerdir.
Her bir şairin aruz veznini kullanımı ayrıntılı bir şekilde incelenemediği için
Türk edebiyatında şairlerin aruzun tatbikinde yer verdikleri imla ve telaffuza
dayalı birtakım tasarruflar tespit edilememiştir. Bunlar tespit edilemeyince
öncelikle Arap ve Fars aruzu karşısında Türk aruzunun gelişim ve değişim seyri
izlenememiş, sonrasında da yayımlanmış divanlarda “vezin hatası, vezin
tutmuyor, vezin çıkmıyor, vezin bozuk, vezin eksik…” gibi uyarılarla
karşılaşmak kaçınılmaz olmuştur. Araştırmacılar vezin hatası olarak belirttikleri
bazı durumlarda ya müstensihleri suçlamışlar ya da şairlerin nazım bilgisinin
eksik olduğunu ima etmişlerdir.

Bu çalışmada şiirlerinde aruza
dair birçok farklı uygulamaya yer veren bir şair olan Zîver’in (18. yüzyıl) aruz
veznini nasıl kullandığı incelenmiştir. Aruzun
Türk(çe)leşme seyrinin ancak farklı şairler üzerine yapılacak ayrıntılı ve
karşılaştırılmalı çalışmalar neticesinde izlenebileceği aşikârdır. Bu
düşünceden hareketle Zîver’in
veznin gerektirdiği açık veya kapalı heceyi elde etmek, mısradaki hece
fazlalığını veya eksikliğini gidermek için yaptığı uygulamaları ve bulunduğu
tasarrufları tespit etmek, böylece aruzun
Türk şiirindeki seyrine küçük de olsa katkıda bulunmak amaçlanmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Zîver, aruz vezni, aruz uygulamaları, aruz tasarrufları

Kaynakça

• AKSOYAK, İ. Hakkı (2008). “Osmanlı Şairlerinin ‘Aruz Tasarrufları’ ve Araştırmacıların Gereksiz Müdahaleleri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 3/6, p. 59-74.AKSOYAK, İ. Hakkı (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. [Adobe Acrobat Reader sürümü]. Erişim tarihi: 19.07.2018 http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,208602/gelibolulu-mustafa-ali-divani.htmlBANARLI, Nihâd Sâmi (1998). Resimli Türk Edebiyâtı Târihi, C. 1, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. BİLKAN, Ali Fuat (2011). Nabi Divanı I, 2bs., Ankara: Akçağ Yayınları.ÇETİN, Nihad M. (1991). “Arûz”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 3, s.s. 424-437.DİLÇİN, Cem (1999). Türk Şiir Bilgisi, 5. bs., Ankara: TDK Yayınları.DİLÇİN, Cem (2010). Fuzulî’nin Şiiri Üzerine İncelemeler, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.DOĞAN, Ahmet (2013). Açıklamalı ve Örnekli Aruz Bilgisi, 2. bs., Ankara: Akçağ Yayınları.DÜZENLİ, Mesut Bayram (2017). “Kıyasa Muhalefet: Şairlerin Aruz Tasarruflarına Mukayeseli Bir Bakış”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi MUTAD, C: IV, S: II, s.s. 387-416.DÜZENLİ, Mesut Bayram; BULAK, Şahap (2018).”Aruz Vezninin Türk Şiirine Tatbikinde Başvurulan İmlâ/Telaffuz Tasarrufları ve Mahiyetleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi SUTAD, S: 43, s.s. 145-171. ECE, Selami (2015). Klasik Türk Edebiyatı Araştırma Yöntemleri (I-II), Erzurum: Eser Basın Yayın Dağıtım Matbaacılık. ERDEM, Sadık (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı, Ankara: AKM Yayınları.EKİNCİ, Ramazan (2017). Vefeyât-ı Ayvansarâyî, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. [Adobe Acrobat Reader sürümü]. Erişim tarihi: 09.02.2019 http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR-194287/vefeyat-i-ayvansarayi.htmlGÖRE, Zehra (2007). “Adni Dîvânı’nda Ahenk Unsurları”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 2/4, , p. 405-422.İLAYDIN, Hikmet (1997). Türk Edebiyatında Nazım, 6. bs., Ankara: Akçağ Yayınları.İPEKTEN, Halûk (1994). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Dergâh Yayınları.KAPLAN, Hasan (2011). “Bazı Türkçe Kelimelerde Mede Dair Düşünceler”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 6/4, p. 633-647.KAPLAN, Hasan (2017). “Fuzûlî’nin Gazellerinde Aruz Uygulamaları: Fuzûlî’nin İmale Kullanımının Bâkî’yle Mukayesesi”, Route Educational and Social Science Journal, Volume: (4)7, p. 390-429. KAPLAN, Hasan (2018). “Fuzûlî’nin Gazellerinde Aruz Uygulamaları: Fuzûlî’nin Med Kullanımının Bâkî’yle Mukayesesi”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi TEKE, S: 7/2, s.s. 837-876.KARAİSMAİLOĞLU, Adnan (2001), Klasik Dönem Türk Şiiri İncelemeleri, Ankara: Akçağ Yayınları.KILIÇ, Atabey (2007). “Sultan Veled’in Türkçe Şiirlerinde Aruz Kullanımı”, Klasik Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Turkish Studies Publication Series-III, Ankara, s.s. 442-453. KILIÇ, Atabey (2008). “Aruz İmlâsı Üzerine Notlar”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 3/6, p. 471-487.KILIÇ, Filiz (2017). Şefkat Tezkiresi (Tezkire-i Şu’arâ-yı Şefkat-i Bağdâdî), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. [Adobe Acrobat Reader sürümü]. Erişim tarihi: 09.02.2019 http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR-194367/sefkat-tezkiresi-tezkire-i-suara-yi-sefkat-i-bagdadi.htmlKÖKSAL, Fatih (2009). “Metin Neşrinde Vezinle İlgili Problemler, Bazı Tespit ve Teklifler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S: 3, s.s. 63-86.KÜÇÜK, Sabahattin. (1994). Bâkî Divanı, Ankara: TDK Yayınları.LEVEND, Agâh Sırrı (2015). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, 2. bs., İstanbul: Dergâh Yayınları. MAZIOĞLU, Hasibe (2012). Nedim’in Divan Şiirine Getirdiği Yenilikler, 3. bs., Ankara: Akçağ Yayınları.OKAY, Orhan (2007). “Türk Aruzunun Uygulanmasında Gelişen Usûller” Edebiyat ve Dil Yazıları, Mustafa İsen’e Armağan, (Ed: Ayşenur Külahlıoğlu İslam- Süer Eker), Ankara: Grafiker Yayınları. ÖZTÜRK, Furkan (2018). Tezkire-i Silâhdâr-zâde, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. [Adobe Acrobat Reader sürümü]. Erişim tarihi: 09.02.2019 http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR-209345/tezkire-i-silahdar-zade.htmlPALA, İskender (2000). “İmale ile Med Arasında Bir Hata”, İlmî Araştırmalar, S: 10, s.s. 107-112. SARAÇ, M. A. Yekta (2010). Klâsik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye, 3. bs., İstanbul: Gökkubbe Yayınları. SEVÜK, İ. Habib (1942). Edebiyat Bilgileri, İstanbul: Remzi Kitabevi.SILAY, Kemal (1999). “Müzik-Edebiyat Eleştirisi ve Divan Şiiri”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, (Haz: Mehmet Kalpaklı), İstanbul: YKY.ŞAFAK, Yakup (2003). Aruz Terimleri, Konya: Saye Yayınları. TAŞ, Hakan (2008). “Klasik Türk Şiirinde Türkçe Sözcüklerde Med”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S: 19, s.s. 143-156.TUMAN, Mehmed Nail (2001). Tuhfe-i Nâ’ilî Divan Sairlerinin Muhtasar Biyografileri, (Haz: Cemal Kurnaz, Mustafa Tatçı), Ankara, Bizim Büro Yayınları.Zîver Ahmed. Divan, Millet Ktb., Ali Emirî Efendi, No: 189.