KLASİK OSMANLI ŞİİRİNDE GÜLÜN, BÜLBÜL VE DİĞER HAYVANLARLA İLİŞKİSİ

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 353 - 376, 28.02.2019

Talip Çukurlu

Öz

Günümüzde genel
olarak “Divan Edebiyatı/Şiiri” ismiyle bilinen “Klasik Osmanlı
Edebiyatı/Şiiri”, altı asırlık bir zaman dilimini ve üç kıtayı aşan büyük bir
edebî oluşumdur. Temelde Türk-İslam kültürü kaynaklı olmasıyla birlikte
Hint’ten Zerdüştlüğe, Çin’den Anadolu’ya kadar çeşitli medeniyetlere ait birçok
kültürel öğe, bu edebiyatın tamamlayıcı bir parçası konumundadır. Yoğun olarak
Anadolu coğrafyasında bulunan klasik şâirler, tabiatta gördükleri herhangi bir
canlıyı, nesneyi veya karşılaştıkları tatlı veya acı olayları, farklı
kültürlere ait kavramları, zihin süzgeçlerinden geçirerek şâirane bir hayalle
şiirlerine nakşetmişlerdir.

Çiçekler, hemen hemen
her kültürde, mitolojide, efsanede kendisinden bahsedilen, insanoğlunun
ayrılmaz bir parçasıdır. Daha çok Doğu edebiyatlarında rastlanan çiçeklerden en
çok dikkat çekeni şüphesiz güldür. Geniş bir coğrafyada yetişmesi, göze, buruna
ve dokunma hissine hitap etmesi, Hz. Muhammed (sav) ile ilişkilendirilmesi ve
gösterişli bir çiçek olması, onu birçok edebi esere malzeme yapmıştır.

Klasik Osmanlı
şâirlerinin, şiirlerini topladıkları eserlere Divan adı verilmiştir. Bu
eserlerin büyük bir bölümünü genellikle gazeller oluşturur. Gazel, âşıkane
duyguların anlatılması için en uygun olan nazım şeklidir. Başka türlerde bir
tek beyti bile olmayan kimi şâirlerin, gazel nazım şekliyle yazılmış birçok
şiiri vardır.

Bu çalışmada,
çiçeklerin içinde en çok sevilen gülün, nazım türleri içinde en çok tercih
edilen gazellerde, kendisini en çok seven bülbül ve diğer hayvanlarla nasıl
ilişkilendirildiği incelenecektir. Çalışma alanımız, 14. yüzyıl ile 19. yüzyıl
arasında yaşamış şairlerin, birkaç istisna dışında, gazelleriyle sınırlıdır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Osmanlı Şiiri, Gül, Bülbül, Gazel, Hayvanlar

RELATİON OF ROSE, NİGHTİNGALE AND OTHER ANİMALS IN CLASSICAL OTTOMAN POETRY

Öz

Classical Ottoman
Literature/Poetry, now known as Divan Literature/Poetry in general, is a great
literary formation that transcends six centuries and three continents. As a
result of its origin in Turkish-Islamic culture, many cultural elements
belonging to various civilizations from India to Zoroastrianism and from China
to Anatolia are an integral part of this literature. Classical poets, usually
found in the Anatolian region, any living thing, object they see in nature;
they wrote the sweet or bitter events they encounter, the concepts of different
cultures, with a poetic dream.

Flowers, in almost
every culture, mythology, the legend mentioned, is an integral part of human
beings. Of course, the most common flower in the Eastern literature is the rose
flower. Growing in a wide geography, addressing the eye, nose and touch of
touch, associating with the Prophet Muhammad and having a flashy flower made
him a literary work.

The books that the
classical Ottoman poets gathered their poems were named Divan. A large part of
these works usually form ghazals. Ghazal is the form of poetry that is best
suited for telling the feelings of love. Some poets who have no poetry in other
genres have many poems written in the ghazal form.

In this study, the
relationship between rose, nightingale and other animals will be examined. Our
study area is limited to the ghazals of poets who lived between the 14th and
19th centuries, with a few exceptions.

Anahtar Kelimeler

Classical Ottoman Poetry, Rose, Nightingale, Lyric, Ghazal, Animals

Kaynakça

• AKSOY, Ömer Asım (bty). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (2 cilt), İstanbul: İnkılap Yay.AKYÜZ, Kenan vd. (2000). Fuzûlî Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.ALTAY, Âdem (2008). Hâmî Dîvânı, Gazi Ünv. SBE TDE ABD YL Tezi, Ankara.ALTUN, Kudret (1999). Gelibolulu Mustafa Ali ve Dîvânı: Vâridâtü’l-Enîka, Niğde: Özlem Kitabevi.ARSLAN, Mehmet. Şeref Hanım Dîvânı, Metin Bankası Projesi.AYAN, Hüseyin (1990). Nesîmî Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınevi.AYDEMİR, Yaşar (1999). Behiştî: Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri ve Dîvânı’nın Tenkitli Metni, Gazi Ünv. SBE Doktora Tezi, Ankara.AYVAZOĞLU, Beşir (1996). Güller Kitabı, İstanbul: Ötüken Yayınları.BAYRAM, Yavuz (2001). Çiçekler ve Diğer Bitkilerin Dîvân Şiirine Yansımaları ile Anlam Çerçeveleri, Ondokuz Mayıs Ünv. SBE TDE Bilim Dalı Doktora Tezi, Samsun.BAYRAM, Yavuz (Fall 2007ç). “Klasik Türk Şiirinde Duyguların Dili: Çiçekler”, Turkish Studies, Volume 2/4, s. 209-219.BİLKAN, Ali Fuat (1997). Nâbî Dîvânı (2 cilt), İstanbul: MEB Yayınları.CEYLAN, Ömür (2007). Kuşlar Dîvânı Osmanlı Şiir Kuşları, İstanbul: Kapı Yayınları.ÇAVUŞOĞLU, Mehmet-TANYERİ M. Ali (1989). Üsküplü İshak Çelebi Dîvân-Tenkitli Basım, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.DEMİRKAZIK, H. İbrahim (2011). “Dîvân Şiirinde Karga”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 24, s. 131-178.DEVELLİOĞLU, Ferit (2003). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.DİLÇİN, Cem (2009). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.DOĞAN, Muhammed Nur (1997). Lâle Devri Şâiri Şeyhülislâm Es‛ad ve Dîvânı, Ankara: MEB Yayınları.ERDOĞAN, Mehtap (2007). Fatin Dîvânı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.ERGİN, Muharrem (1980). Kadı Burhaneddin Dîvânı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.ERTEM, Rekin (1995). Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.GÖKYAY, Orhan Şâik (1982). Kâtip Çelebi Yaşamı, Kişiliği ve Yapıtlarından Seçmeler, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.İbrahim Cûdî Efendi (2006). Lügat-ı Cûdî (Haz: İsmail Parlatır, Belgin Tezcan Aksu, Nicolai Tufar), Ankara: TDK Yay.İPEKTEN, Halûk (1990). Nâilî Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.KALKIŞIM, Muhsin (1994). Şeyh Gâlib Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.KANAR, Mehmet (1998). Büyük Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Birim Yayıncılık.KAPLAN, Mahmut (1996). Neşâtî Dîvânı, İzmir: Akademi Kitabevi.KARABEY, Turgut. Bosnalı Alaaddin Sâbit Dîvânı, Metin Bankası Projesi.KARAVELİOĞLU, Murat Ali. Şem‛î Dîvânı, Metin Bankası Projesi.KEMİKLİ, Bilal (2010). “Güle Ayna Tutmak Ya Da Bülbülün Gül Tasavvuru”, Gül Kitabı Gül Kültürü Üzerine İncelemeler (Edt. Bilal Kemikli-Selami Turan), Isparta: Isparta Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları.KENBER, Lütfi Arif (bty). Pratik Gül Bahçesi, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.KÜÇÜK, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı, Ankara: TDK Yay.MACİT, Muhsin (2012). Nedîm Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü İnternet Sayfası (E.T. 04.01.2019).MENGİ, Mine (1995). Mesîhî Dîvânı, Ankara: TTK Yay.MERMER, Ahmet (1994). Mezâkî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkidli Metni, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi.Muallim Nâcî (2009). Lügat-i Nâcî, (Haz: Ahmet KARTAL), Ankara: TDK Yay.Mütercim Âsım Efendi (2009). Burhân-ı Katı (Haz: Mürsel Öztürk-Derya Örs), Ankara: TDK Yay.OKATAN, Halil İbrahim (1995). Kafzâde Fâ’izî Hayatı Eserleri Sanatı-Tenkitli Dîvân Metni, Ege Üniversitesi SBE ETE ABD Doktora Tezi, İzmir.ONAY, Ahmet Talat (2009). Açıklamalı Dîvân Şiiri Sözlüğü -Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı- (Haz: Cemal Kurnaz), Ankara: H Yayınları.ÖRNEK, Sedat Veyis (1973). Budunbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.PAKALIN, Mehmet Zeki (2004). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, (3 cilt), İstanbul: MEB Yay.SAKAOĞLU, Saim (2003). 101 Türk Efsanesi, Ankara: Akçağ Yay.SÂMÎ, Şemseddin (2010). Kâmus-ı Türkî, (Haz: Paşa Yavuzarslan) Ankara: TDK Yay.TARLAN, Ali Nihat (1967). Zâtî Dîvânı (1. cilt), İstanbul: İÜEF Yay.TARLAN, Ali Nihat (1970). Zâtî Dîvânı (2. cilt), İstanbul: İÜEF Yay.TARLAN, Ali Nihat (1992a). Ahmet Paşa Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.TARLAN, Ali Nihat (1992h). Hayâlî Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.TARLAN, Ali Nihat (1992n). Necâtî Beg Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.TATÇI, Mustafa (2008). Yunus Emre Dîvânı, İstanbul: H Yayınları.TDK (2005). Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yay.TEPELİ, Yusuf – YILMAZ, Adile (2012). “Manilerde Çiçek Adları ve Gül”, SDÜ Her Yönüyle Gül Sempozyumu Basılmamış Bildiri, Isparta.TULUM, Mertol-TANYERİ, M. Ali (1977). Nev’î Dîvânı, İstanbul: İÜEF Yay.ULUDAĞ, Erdoğan (1992). Şeyhülislâm Bahayî Dîvânı, Atatürk Ünv. SBE TDE ABD YL Tezi, Erzurum.YALGIN, Ali Rıza (1949). “Doğanla Avcılık”, Ülkü, III/27, s. 29-31, İstanbul.ZÜLFE, Ömer (2005). “Üsküf Üzerine”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi The Journal of Turkish Cultural Studies, S. 12, s.167-190.