SÂHİB MEHMED EFENDİ’NİN BİR TARİH MANZUMESİNDE LÂLE DEVRİ İRAN SAVAŞLARI

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 773 - 786, 27.08.2019

Metin Hakverdioğlu

Öz

Türk edebiyatı, tarihe kaynaklık etmesi yönünden ilginç edebiyatlardan
birisidir. Onun üzerine eğilen her araştırmacı mutlaka bir tarihî olayla
karşılaşır ve o günün toplumunun ne düşündüğünü bu yolla tahmin edebilir.
Özellikle divanların sonunda yer alan tarih manzumeleri, sosyal hayatın pek çok
yönünü kayda geçirmesi sebebiyle üzerinde durulmaya değer bilgiler verir. Bir
devletin her türlü gelişme veya çökme hadisesini; devletin ileri gelenlerinin
atanma, yükselme veya azledilme gibi hallerini; savaşları, barışları,
düğünleri, ölümleri kısaca hayatın neredeyse tüm kesitlerini ebcedli tarih
manzumeleri ile ölümsüzleştirmiş bir edebiyattan bahsetmekteyiz. Lâle Devri ve
bu devirde yaşanan olaylar bu bağlamda divan şiirinin merceğinden kaçmamıştır. 

Bu çalışmanın konusu Sâhib Mehmed Efendi’nin ilk defa gün yüzüne çıkacak
bir tarih manzumesidir. Sâhib Mehmed Efendi Gence’nin ve diğer birkaç şehrin
fethi ile ilgili bir tarih manzumesi kaleme almıştır. Üzerinde çalışma yapılan
divanında mevcut olmayan bu manzume, Gence’nin kimlerden ve ne şartlarda
alındığını anlatmış, sonundaki ebcedli beyti ile de bu kutlu tarihi
ölümsüzleştirmiştir.           


Bu makalemizle Lâle Devri savaşlarını o dönemin şairlerinin nasıl yorumladığını
görme imkânı bulacağız. Fâ’iz Efendi ve
Şâkir Bey Mecmuası
adını verdiğimiz yazma eserde bulunan ve mecmuanın orijinal el
yazmasından transkribe ettiğimiz bu metni, günümüz Türkçesine çevirerek
anlaşılırlığını artırmaya çalıştık. 

Anahtar Kelimeler

Lâle Devri, Savaş, Divan Şiiri, Tarih Manzumeleri, Sâhib Mehmed Efendi

Kaynakça

• ALTUNAY, Ahmet Refik (2005). Lâle Devri. İstanbul: Timaş Yayınları.
• BÜYÜKTOSUNOĞLU, Mahmut (1991). Sâhib Dede Dîvânı (Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı’nın Tenkitli Metni). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Fâ’iz Efendi ve Şâkir Bey. Mecmu‘a, Halet Efendi Kitaplığı, Numara 763, Süleymaniye Kütüphanesi.
• HAKVERDİOĞLU, Metin (2012). Nevşehirli Damat İbrahim Paşa İçin Yazılan Lâle Devri Kasideleri. Ankara: Sage Yayınları.
• İNCE, Adnan (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• KÖKSAL, Mehmet Fatih (2016). Yâ Kebîkeç. İstanbul: Kesit Yayınları.
• KURNAZ, Cemal; TATÇI, Mustafa (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî Dîvan Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• MERCANLIGİL, Muharrem (1960). Ebced Hesabı. Ankara: Doğuş Ltd. Şirketi Matbaası.
• SEVGİ, Ahmet; ÖZCAN Mustafa (1996). Prof. Ali Canip Yöntem’in Eski Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri. İstanbul: Sözler Yayınevi.
• TOPAL, Meral (2004). Pîrî-zâde Mehmed Sâhib Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanı’nın Tenkitli Metni. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (2017). Osmanlı Tarihi. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, C. 5, 1988. E.T.: 25 Temmuz 2017 https://historianyavuz.files.wordpress.com/2013/11/osmanlc4b1-tarihi-1-4-cilt-ismail-hakkc4b1-uzunc3a7arc59fc4b1lc4b1.pdf
• TUĞLUK, İbrahim Halil (2017). Pîrî-zâde Mehmed Sâhib. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=4755. E.T.: 25 Temmuz 2017.
• YAKIT, İsmail (2010). Türk- İslam Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme. İstanbul: Ötüken Neşriyat.