NASİHAT-NÂME GELENEĞİNE HACİMLİ BİR EK: ALİ BABA RÛMÎ’NİN DÜRRÜ’L-FUǿÂD VE’Ş-ŞEYHÜ’L-İRŞÂD’I

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 317 - 347, 27.04.2022

Selim Ümütlü

Öz

Türk İslâm edebiyatında Kutadgu Bilig’den günümüze gelinceye kadar nasihat içerikli pek çok edebî eser kaleme alınmıştır. “Din nasihattir.”, hadis-i şerifi mucibince yöneticileri, halkı yahut tarikat mensuplarını irşat etmek isteyen öncü şahsiyetler, nazmın gücünden yararlanma yoluna gitmişler; bu sayede yazdıkları eserlerin kalıcı olmasını amaç edinmişlerdir. Nasihat-nâme türünün son hacimli örneklerinden biri de Arapgirli Ali Baba Rûmî’nin 20. yüzyılın başında tamamladığı “Dürrü’l-Fuǿâd ve’ş-Şeyhü’l-İrşâd” adlı eseridir. Küçük bir kısmı Arapça olmak üzere on bir binden fazla beyti ihtiva eden eserin Marmara Üniversitesi Kütüphanesinde iki yazma nüshası bulunmaktadır. Eserde, manzum kısımların yanı sıra çeşitli kitaplardan iktibas edilmiş Türkçe ve Arapça mensur kısımlar da bulunmaktadır.
Hacimli bir mesnevi olan Dürrü’l-Fuǿâd, bünyesinde gazel, kaside, müfred gibi farklı nazım biçimleri ve hece ölçüsüne uygun manzumeler de barındırmaktadır. Adından anlaşıldığı üzere müritlerin irşat edilmesi maksadıyla yazılan eser; münacât, naat, medhiye, şathiye, elif-nâme türüne örnek teşkil edebilecek manzumeler de içermektedir. Eserin muhtevasını ibadet, zikir, enbiyaya, evliyaya ve imamlara hürmet etmek, Abdulkâdir Geylânî’nin (ö. 1166) nesebi, övgüsü, menkabeleri ve ona dil uzatanlara yergi, sapkın güruhların eleştirisi, tarikat silsilesi gibi hususlar oluşturmaktadır. Sade bir dille kaleme alınan eserde vezin ve tertip hususiyetleri çok fazla gözetilmemiş, estetik unsurlardan ziyade muhteva ön plana alınmıştır. Bu makalede nasihat-nâme türüyle ilgili genel bilgiler verildikten sonra biyografik kaynaklarda hakkında bilgi bulunmayan Ali Baba Rûmî’nin hayatına ve eserlerine değinilecek, ardından çalışmamıza konu olan Dürrü’l-Fuǿâd’ın biçim ve muhteva özellikleri hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Dürrü'l-Fu'âd,, Arapgirli Ali Baba Rûmî,, nasihat-nâme,, Türk İslâm edebiyatı,, Türk tasavvuf edebiyatı

Kaynakça

• Ali Baba Rûmî. Dürrü’l-Fuǿâd ve’ş-Şeyhü’l-İrşâd, Marmara Üniversitesi Kütüphanesi, Nadir Eserler, YZ0031.
• Ali Baba Rûmî. Dürrü’l-Fuǿâd ve’ş-Şeyhü’l-İrşâd, Marmara Üniversitesi Kütüphanesi, Nadir Eserler, YZ0065.
• ACLÛNÎ, Keşfü’l-Hafâ C. 1-4, Çev. Mustafa Genç, İstanbul: Beka Yayıncılık.
• AHMED İBN HANBEL (1981). el-Müsned, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• ARSLAN, Mehmet (2004). “Divan Edebiyatında Nasihat-nâmeler (Pend-nâmeler) ve VakǾa-nüvis EsǾad Efendi’nin Pend-nâmesi.” Türk Dili ve Edebiyatı Makaleleri, S.4i ss. 5-80.
• BENLİ, Şeyma (2020). “Dört Dörtlük Öğütler: Dört Sayısı Üzerine Kurulmuş Türkçe Mensur Nasihatnamelerin Mukayesesi ve Kâtip Ali Efendi’nin Pendnâme’si”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, C. 4, S. 4, ss. 1069-1092.
• CEVİZCİ, Ahmet (1999). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• ÇÖM, Erol (2007). 16. Yüzyıl Ahlâkî Mesnevîleri ve Şemseddîn-i Sivâsî’nin İbret-nümâ Adlı Mesnevisi (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• DİKMEN, Melek (2016). “Nasihat Edebiyatına Dair Bir Eser: Sa’dî’nin Pendnâmesi” Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 9, S. 43, ss. 166-184.
• DİLÇİN, Cem (2000). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları.
• EKİNCİ, Ramazan (2012). “16. Asırda Yazılmış Mensur Bir Nasihatnâme: Abdulkerim bin Mehmed’in Nesâyihü’l-Ebrâr’ı”, Turkish Studies, C.7, S.2, ss. 423-441.
• ESİN, Osman (2018). “Divanu Lügati’t-Türk’teki Öğüt Metinleri Üzerine Stilistik Bir İnceleme”, İdil dergisi, C. 7, S. 45, ss. 515-528.
• GÖRMEZ, Mehmet (2014). “Hz. Peygamber’in Bir Hadis-i Şerifinde Din Tanımı”, Diyanet Aylık Dergi, S. 278, (Şubat 2014), ss. 4-9.
• GÜZEL, Abdurrahman (2014). Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• HAMADA, Reda (2014). Siyâhîzâde Alî Efendi ve Gülşen-i Ahbâr Adlı Pend-i Attâr Tercümesi, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• HENGİRMEN, Mehmet (1983). Pend-nâme, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• KANAR, Mehmet (2019). Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Say Yayınları.
• KAPLAN, Mahmut (1997). “Mevlevî Şairi Nâzım Paşa’nın Nasihat Manzûmesi” Akademik Bakış, S. 1, ss. 28-29.
• KAPLAN, Mahmut (2001). “Manzum Nasihat-nâmelerde Yer alan Konular”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 9, ss. 133-185.
• KAPLAN, Mahmut (2002). “Türk Edebiyatında Manzum Nasihat-nâmeler”, Türkler Ansiklopedisi, C.11, ss. 1545-1561. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• KARA, İsmail (1987). “Çağdaş Türk Düşüncesinde Bir Tenkit/Tasfiye Alanı Olarak Tasavvuf ve Tarikatlar”, Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi Metinler/Kişiler (Haz. Ahmet Yaşar Ocak), Ankara: TTK Yayınları, ss. 763-787.
• KAYAOKAY, İlyas (2018). “Ahmed Râşid’in Pend-nâme-i Lokman Hekim Adlı Mesnevisi”, Çeşm-i Cihan: Tarih, Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi, C. 5, S.2, ss. 71-103.
• KELEŞ, Reyhan (2010). “Türk Edebiyatı’nda Nasihat”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 44, C. 16, ss. 183-209.
• KEMİKLİ, Bilal (2018). Oğul, Sen Sen Ol…, İstanbul: Hayy Kitap.
• KIRIŞ, Şemseddin (1994). Nasihatin Dindeki Yeri ve Hz. Peygamber’in Nasihatları, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• KİREMİTÇİ, Ferdi (2017). “Klasik Türk Edebiyatı Manzum Nasihatname Geleneğinin Son Hacimli Örneği: Muhammed Şerîfî ve Pend-i Gülistân Mesnevisi”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 8, S. 19, ss. 176-206.
• KİRAZ, Seydi ve Bilgin, Emrah (2022). Nesirden Nazma Aktarma Geleneği ve Abdî'nin Hz. Peygamber ile Hz. Hatice'nin Evlenmelerini Anlatan Mesnevisi: Hikâyet-i Tezvîc-i Sultân-ı Enbiya, Dil ve Edebiyat Araştırmaları, Bahar (25), ss. 501-534.
• KÖKSAL, M. Fatih (2011). Mevlid-nâme, Ankara: TDV Yayınları.
• KURNAZ, Feride (2018). Nasuh Nevâlî’nin Çeşme-i Hayât Adlı Nasihatnâmesi İnceleme-Metin-Sözlük, Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul. MANSUROĞLU, Mecdut (1956). Ahmed Fakih-Çarhnâme, İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• MUCAN, Ayşe Parlakkılıç (2020), Türk İslâm Edebiyatında Manzum Nasihat-nâmeler ve Urlalı Ya'kûb Oğlu Hüseyin’in Miftâh-ı Cenneti, Doktora Tezi, Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• MÜSLİM (2013), Sahîh-i Müslim Muhtasarı, Çev. Abdullah Feyzi Kocaer, Konya: Hüner Yayınevi.
• ÖZFIRAT, Bayram (2006). Tokatlı İshak Efendi’nin Nazmu’l-Ulûm, Nazmu’l-LeǾâlî ve Manzûme-i Keydânî Adlı Mesnevileri, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• SAFA, Peyami (1959). Türk İnkılâbına Bakışlar, İstanbul: İnkılâb Yayınevi.
• ŞEMSEDDİN SAMİ (1978). Kâmus-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• SÜHREVERDÎ, Şihabüddin (2010). Avârifü’l-Meârif Tasavvufun Hakikatleri, Çev. Abdülvehhab Öztürk, İstanbul: Saadet Yayınevi.
• TİRMİZÎ (2007). Sünen-i Tirmizî Tercümesi C.1-3, Haz. Abdullah Parlıyan, Konya: Konya Kitapçılık.
• TORUK, Turgut (2010). Abdulmecîd b. Ali et-Tosyevî ve Pend-i Attâr Tercümesi, Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi, İstanbul.
• TÜRKOĞLU, Serkan (2018). “Türk Edebiyatında Pendnâme-i Attâr’ın Manzum Tercümeleri ve Seyyid Ali Rızâ’nın Riyâzü’r-Rızâ’sı, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.22, ss. 671-692.
• UÇMAN, Abdullah (2012). “Peyami Safa’nın Türk İnkılâbına Bakışları”, Erdem, S. 62, ss. 251-259.
• YALÇINKAYA, Mehmet Ali (2019). “16. Yüzyıla Ait Mensur Bir Nasihatnâme: ZâǾifî’nin Kitâb-ı Sabru’l-Mesâyib’i”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, C. 3, S.1, ss. 104-119.
• YENİTERZİ, Emine (2006). “Ahmed-i DâǾî’nin Vasiyyet-i Nûşirevân Adlı Mesnevisi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.19, ss. 1-25.
• YILDIRIM, Nimet (2005). “Fars Öğüt Edebiyatı”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, yıl: V, S: 16, s. 52.
• YILDIZ, Âlim (2015). “Şemseddin Sivasî’nin Bilinmeyen Bir Eseri: Pendnâme”, Erdem, (69), ss. 101-112.
• YILMAZ, Mehmet (2013). Kültürümüzde Ayet ve Hadisler, İstanbul: Kesit Yayınları.
• YİĞİT, Mehmet (1986). Refiî’nin Beşâret-nâme’si Dil bilgisi, Karşılaştırmalı Metin, Sözlük, Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• YİĞİTEROL, Ömer Faruk (2017). Türk İslâm Edebiyatı’nda Pend-nâmeler ve Levh-nâme: İnceleme-Metin, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.