The “Ahvel” (Squınt) Metaphor In Classical Poetry: The Rejection Of Dualism

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 3, 1184 - 1199, 28.12.2022

Emrullah Yakut

Öz

The thought of Sufism had a decisive influence on the shaping of the world of meaning and aesthetic understanding of classical poetry. In the Sufi tradition, it is possible to say that the interpretation of tawhid, which is expressed with the motto "There is no existence but Allah", is also largely reflected in classical poetry. The manifestation of this understanding of tawhid in poetry has been through various metaphors and symbols. In particular, the use of simile and metaphor has given a simpler and more concrete form to the intricate and abstract issues of Sufism. It can be thought that the desire to make the subjects in question more understandable played a role in this tendency. It is seen that the metaphor of ahvel (squint) encountered in classical poetry is an element used to reject dualism and to prove unity. Ferîdüddin Attâr and Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî exhibited the delusion of the dualist understanding on the figure of "a double-eyed squint (ahvel) apprentice" through a representation in a story. The concept of ahvel in the two stories in question has turned into a metaphor with the use of later poets. In this study, the place that the concept of ahvel holds in the Sufi tradition, its transformation process into metaphor, in which contexts it is used, and with which concepts it is associated are determined and analyzed. It is thought that following the path and development process of this concept in poetry can give an idea about the formation and development of the language of poetry

Anahtar Kelimeler

Ahvel, şaşı, istiare, düalizm, vahdet-i vücûd, mecusilik, zoroastrism

KLASİK ŞİİRDE “AHVEL” (ŞAŞI) METAFORU: DÜALİZMİN REDDİ

Öz

Tasavvuf düşüncesi klasik şiirin anlam dünyasının ve estetik anlayışının şekillenmesinde belirleyici bir etki göstermiştir. Tasavvuf geleneğinde, “Allah’tan başka mevcut yoktur” düsturuyla dile getirilen tevhit yorumunun klasik şiire de büyük ölçüde yansıdığını söylemek mümkündür. Bu tevhit anlayışının şiirdeki tezahürü daha ziyade çeşitli istiareler ve remizler vasıtasıyla olmuştur. Bilhassa teşbih ve istiarenin kullanılması tasavvufun girift ve soyut meselelerine daha sade ve somut bir form kazandırılmıştır. Bu temayülde, söz konusu mevzuların daha anlaşılır kılınması arzusunun rol oynadığı düşünülebilir. Klasik şiirde karşılaşılan ahvel (şaşı) istiaresinin de, ikiciliğin (dualism) reddi ve birliğin ispatı için kullanılan bir unsur olduğu görülmektedir. Ferîdüddin Attâr ve Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî “çift gören şaşı (ahvel) bir çırak” figürü üzerin ikici (düalist) anlayışın, içinde bulunduğu yanılgıyı bir hikâyede temsil yoluyla sergilemişlerdir. Söz konusu iki hikâyede geçen ahvel kavramı, daha sonra gelen şairlerin kullanımıyla bir istiareye dönüşmüştür. Bu çalışmada, ahvel kavramının tasavvuf geleneği içinde tuttuğu yer, istiareye dönüşüm süreci, hangi bağlamlarda kullanıldığı, hangi kavramlarla ilişkilendirildiği tespit ve tahlil edilmektedir. Bu kavramının şiir içinde kat ettiği yol ve gelişim sürecinin izlenmesi, şiir dilinin oluşum ve gelişim seyri hakkında da bir fikir verebileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ahvel, şaşı, istiare, düalizm, vahdet-i vücûd, mecusilik, zoroastrism

Kaynakça

• Alıcı, Mehmet (2021). Kadîm İran’da Din. İstanbul: MilelNihal Yayınları
• Akdoğan, Yaşar. 1979. “Ahmedi Dîvânı ve dil hususiyetleri: gramer, sentaks, sözlük”. İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Arı, Ahmet. 2018. Sâkıb Dede Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Attâr, Ferîdüddîn. 1361. Esrârnâme. editör S. Gevherîn. Tahran: Kitâb-fürûşî-yi Zevvâr.
• Attâr, Ferîdüddîn. 1376. Vuslatnâme. İsfahan: Kitâb-fürûşî-i Mîr Kemâlî.
• Ayan, Hüseyin. 2002. Nesîmî hayatı, edebî kişiliği ve Türkçe divanının tenkitli metni. Ankara: TDK Yayınları.
• Behdârvend, Ekber. 1392. Dîvân-ı Bîdil-i Dihlevî. Tahran: Müessese-i İntişârât-ı Nigâh.
• Beyzâî, Pertev. 1336. Dîvân-ı Ebû Tâlib Kelîm-i Kâşânî. Tahran: Kitâb-fürûşî-yi Hayyâm.
• Câmî, Abdurrahman. 1375. Mesnevî-i Heft Evreng. editör M. Müderris Gîlânî. Tahran: İntişârât-ı Mehtâb.
• Ergin, Muharrem. 1980. Kadı Burhaneddin Divanı. İstanbul: İstanbul Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Fürûzanfer, Bedîüzzamân. 1376. Dîvân-ı Attâr. Tahran: İntişârât-ı Nigâh.
• Gazâlî. 1994. Mişkâtü’l-Envâr. İstanbul: Bedir Yayınları.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. 1983. Mesnevi Tercemesi ve Şerhi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Hiriyanna, Mysore. 2019. Hint Felsefesi Tarihi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• İbnu’l-Arabî, Muhyiddîn. 2008. Hikmette Son Nokta / El Bulga Fi’l Hikmeh. İstanbul: Kitsan Yayınları.
• İbnu’l-Arabî, Muhyiddîn, ve Ahmed Avni Konuk. 2005. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. editör M. Tahralı. İstanbul: İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Kahraman, Muhammed. 1364. Dîvân-ı Sâib-i Tebrîzî. Tahran: Şirket-i İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî.
• Kezâzî, Mîr Celâleddîn. 1375. Dîvân-ı Hâkânî-i Şirvânî. Tahran: Neşr-i Merkez.
• Kuşeyrî. 1978. Tasavvufun İlkeleri (Risale). İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Kutluer, İlhan. 2003. “Mekân”. TDV İslâm Ansiklopedisi 28:550-52.
• Kutluer, İlhan. 2013. “Zaman”. TDV İslâm Ansiklopedisi 44:111-14.
• Mevlânâ. 1375. Mesnevî-i Ma’nevî. editör R. Nicholson. Tahran: İntişârât-ı Tûs.
• Nefîsî, Saîd. 1350. Suhanân-ı Manzûm-ı Ebû Saîd Ebu’l-Hayr. Tahran: İntişârât-ı Kitâbhâne-i Senâî.
• Nûrbahş, Câvid. 1355. Külliyât-ı Eş’âr-ı Şâh Ni’metullah-ı Velî. Tahran: Hânkâh-ı Ni’metullâhî.
• Okçu, Naci. 1999. “Hüsn ü Aşk”. TDV İslâm Ansiklopedisi 19:29-31.
• Rızavî, Müderris. 1341. Dîvân-ı Senâî-i Gaznevî. Tahran: Kitâbhâne-i İbn Sinâ.
• Sinanoğlu, Mustafa. 2009. “Seneviyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi 36:521-22.
• Şafak, Turgay. 1386. “Tashîh-i İntikâdî-yi Dîvân-ı Şevket-i Buhârî”. Doktora Tezi, Dânişgâh-ı Tahrân, Tahran.
• Şahin, Ebubekir Sıddık. 2004. “Keçeci-zade İzzet Molla’nın divanları: Bahâr-ı Efkâr ve Hazân-ı Âsâr”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Şahinoğlu, Nazif. 1991. “Attâr, Ferîdüddin”. TDV İslam Ansiklopedisi 4:95-98.
• Şebüsterî, Mahmûd. 1377. Gülşen-i Râz. editör İ. Gomşeî. Tahran: İntişarat-ı İlmi ve Ferhengî.
• Tarlan, Ali Nihad, ed. 1992. Hayâlî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tatçı, Mustafa. 1997. Yunus Emre Dîvânı. İstanbul: MEB Yayınları.
• Turan, Lokman. 1998. “Yenişehirli Avnî Bey Dîvânı’nın Tahlili (Tenkitli Metin) Encümen-i Şuara ve Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatına Geçiş”. Doktora Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Uludağ, Süleyman. 2012. “Tevhid”. TDV İslam Ansiklopedisi 41:21-22.